Học thuyết Putin.
 |
| Xe diểu hành Vladimir Putin tại Nice, Pháp. (Eric Gaillard / Courtesy Reuters) |
Leon Aron. Ngày 08 tháng 3 năm 2013.
Theo Foreign Affairs
BHM Lược dịch.
Phần lớn chính sách đối ngoại của Nga ngày hôm nay được dựa trên một sự đồng thuận mà đã kết tinh trong những năm 1990. Nổi lên từ đống đổ nát bởi sự sụp đổ của Liên Xô, sự đồng thuận này dao động trong quang phổ chính trị - từ tự do thân phương Tây đến cánh tả và dân tộc chủ nghĩa. Nó dựa trên ba mệnh lệnh địa chiến lược : rằng Nga phải duy trì là một siêu cường hạt nhân, một cường quốc trong tất cả các khía cạnh hoạt động quốc tế, và giử quyền bá chủ - nước lãnh đạo chính trị, quân sự, và kinh tế - trong khu vực của mình.
Sự đồng thuận này đánh dấu một tuyến kiên định, xa hơn nữa là Nga không thể rút lui mà không khỏi mất đi cảm giác tự hào hoặc thậm chí chỉ là bản sắc dân tộc. Nó đã chứng minh được sự kiên cường tuyệt diệu, sống sót trong bất ổn thời hậu cách mạng và thay đổi chế độ chính trị từ Boris Yeltsin đến Vladimir Putin.
Sau khi đắc cử tổng thống vào năm 2000, Putin đã bổ sung vào chương trình nghị sự này một mục tiêu bao quát : phục hồi các tài sản kinh tế, chính trị và địa chiến lược của nhà nước Liên Xô đã bị mất vào năm 1991. Mặc dù ông không bao giờ chính thức giải thích rỏ ràng, Putin đã theo đuổi mục tiêu này với quyết tâm như vậy, mạch lạc, và nhất quán rằng nó xứng đáng được gọi là Học thuyết Putin. Trong nước, học thuyết đã hướng dẫn chế độ đòi lại các đỉnh cao chỉ huy nền kinh tế (đầu tiên và quan trọng nhất, ngành công nghiệp dầu mỏ và khí đốt tự nhiên) và tái khẳng định kiểm soát đối với nền chính trị quốc gia, hệ thống tư pháp, và các mạng lưới truyền hình quốc gia, mà từ đó một đa số áp đảo người Nga nghe nhận tin tức của họ. Trong chính sách đối ngoại và an ninh, học thuyết chung quy là một sự tái giải thích bộ ba địa chiến lược của Nga, tạo nên sự thi hành và duy trì đáng kể tính quyết đoán của nó nhiều hơn so với dự định ban đầu. Mặc dù Tổng thống Barack Obama gần đây đã báo hiệu rằng ông sẽ cố gắng để làm sống lại "điều chỉnh" (reset) với Nga, lựa chọn tốt nhất của Washington cũng có thể là một tạm dừng chiến lược : một kiểu thu hẹp tối đa sự tương tác qua đó phản ánh sự chênh lệch ngày càng tăng trong các giá trị và mục tiêu giữa hai nước nhưng duy trì đối thoại thẳng thắn và thậm chí hợp tác trong một vài lãnh vực có lựa chọn.
Học thuyết Putin trong thực tiễn.
Mệnh lệnh đầu tiên của sự đồng thuận chính sách đối ngoại của Nga là duy trì vị thế của đất nước như là một siêu cường hạt nhân. Vai trò chủ chốt của sự bảo tồn tính ngang bằng của Nga với siêu cường hạt nhân duy nhất khác, Mỹ, giải thích sự háo hức của Moscow tham gia trong các cuộc đàm phán kiểm soát vũ khí chiến lược với Washington. Đồng thời, theo đuổi quyết đoán của Putin vào các đối tác mục tiêu với sự kịch liệt mà qua đó Moscow đã phản đối bất cứ điều gì có thể làm suy yếu tình trạng ngang bằng chiến lược này, chẳng hạn như hệ thống tên lửa phòng thủ ở châu Âu của NATO. Sau đó, hầu như không có gì đáng ngạc nhiên, các quan chức hàng đầu Mỹ và NATO tuyên bố rằng hệ thống này không gây ra mối đe dọa đối với sự răn đe hạt nhân của Nga và những tuyên bố đó đã rơi vào những lổ tai điếc. Khi Putin tuyên bố trong bài phát biểu của mình tại Bộ Ngoại giao Nga hồi cuối tháng bảy, lá chắn tên lửa đuợc cho là "làm đảo lộn cân bằng chiến lược" - có nghĩa là, nó làm suy yếu vị thế của Nga như là một siêu cường hạt nhân.
Một trụ cột thứ hai (không đề cập đến hiệu quả tài chính ) nhưng quan trọng ở mặt biểu tượng về vị thế của Nga như là một siêu cường hạt nhân xuất khẩu các công nghệ hạt nhân. Tập đoàn năng lượng hạt nhân của nhà nước, Rosatom, đã rộn ràng bán công nghệ hạt nhân và hiện đang có những hợp đồng bán các lò phản ứng hạt nhân cho Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Belarus, và Bangladesh. Iran đã là một khách hàng đặc biệt hấp dẫn - Nga giúp 1 tỷ USD xây dựng nhà máy điện hạt nhân Bushehr trước sự chống cự của Mỹ. Dự án Bushehr không chỉ nhấn mạnh năng lực công nghệ hạt nhân của Nga mà còn là sự sẵn sàng của Moscow để khẳng định chính sách của nó trước sự chống cự của Washington.
Sự cố chấp này đối với mong muốn của Mỹ là trung tâm sự tái diễn giải của Putin về mục tiêu thứ hai của đồng thuận chính sách đối ngoại của Nga : đại khái duy trì tình trạng của đất nước như là một cưòng quốc. Trong bối cảnh này, Moscow đã tích cực theo đuổi các khách hàng của Liên Xô cũ ở Trung Đông, Mỹ Latinh, và châu Á. Biểu tượng của chính sách này đã được nâng cấp trong năm 2009 trên các cơ sở cung cấp và sửa chữa tại Tartus ở Syria và chuyến thăm của Putin tới Cuba trong tháng 12 năm 2000, chuyến thăm đầu tiên của một nhà lãnh đạo Nga hoặc Liên Xô kể từ chuyến đi của Leonid Brezhnev vào năm 1974. Hơn nữa, việc Moscow sử dụng Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc để làm suy yếu hoặc ngăn chặn các sáng kiến của Mỹ đã gia tăng liên tục trong những năm 1990, Nga đã xử dụng hai phiếu phủ quyết trong Hội đồng Bảo an, từ năm 2000 đến năm 2012, vận dụng quyền phủ quyết của nó tám lần.
Sự theo đuổi thành phần thứ ba trong đồng thuận chính sách đối ngoại - quyền bá chủ trong khu vực - đã khiến Moscow phấn đấu tái hội nhập chính trị, kinh tế, quân sự, và văn hóa của khối Xô Viết trước đây dưới sự lãnh đạo của Nga. Trong bài phát biểu của ông tại Bộ Ngoại giao vào mùa hè năm ngoái, Putin tái khẳng định cam kết này, kêu gọi "hội nhập sâu sắc" các lãnh thổ thuộc Liên Xô cũ, là "trọng tâm chính sách đối ngoại của chúng tôi." Mặc dù với sự thiếu nhiệt tình hợp tác từ các quốc gia mới độc lập, sự lục lọi quá khứ này đã dẫn đến Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (một liên minh quân sự bao gồm Nga, Armenia, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan) và liên minh khách hàng Belarus, Kazakhstan , và Nga ; được thiết lập để phát triển thành Liên minh Á-Âu vào năm 2015, một dự án mà Putin thường xuyên và mạnh mẽ ủng hộ.
Theo Học thuyết Putin, việc theo đuổi bá quyền khu vực đã thu được một chiều hướng mới : một nỗ lực nhằm "Finlandization" các quốc gia hậu Xô Viết ; việc làm cho các nưóc này quay lại chịu sự kiểm soát của Liên Xô như chính sách đối ngoại của Phần Lan trong Chiến tranh Lạnh. Trong sắp xếp như vậy, Moscow sẽ cho phép các nước láng giềng lựa chọn hệ thống chính trị và kinh tế trong nước, nhưng Nga duy trì quyết định cuối cùng về định hướng bên ngoài của họ. Theo đó, Moscow đã thực hiện một đường nét đặc biệt khó khăn đối với các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ mà họ đã tìm cách định hướng lại chính sách đối ngoại của họ. Trong trường hợp của Georgia, quốc gia công khai khao khát trở thành thành viên NATO, Nga đã đi đến chiến tranh trong một nỗ lực để làm nhục và đánh bật chế độ của Tổng thống Mikheil Saakashvili. Tương tự như vậy, Moscow đã tìm cách gây bất ổn cho chính phủ Ukraina dưới thời Viktor Yushchenko và Yulia Tymoshenko - những người ủng hộ gia nhập Liên minh châu Âu và, cuối cùng, NATO - bằng cách cắt bỏ hoặc đe dọa cắt bỏ cung cấp khí đốt tự nhiên trong năm 2006 và 2009. Ngày nay, ngay cả với một chính phủ thân Nga tại Kiev, Moscow từ chối hạ thấp giá xuất khẩu khí đốt tự nhiên của nó cho Ukraine - qua đó nâng giá cao hơn so với nhiều nhà nhập khẩu châu Âu - cho đến khi nước này từ bỏ kế hoạch hội nhập dần dần vào cơ cấu kinh tế EU và thay vào đó, là đồ thị đường dẫn đi đến việc cuối cùng là thành viên trong Liên minh Á-Âu .
Một trụ cột trọng tâm của học thuyết Putin, theo đuổi ưu thế quân sự không bị thách thức trong vùng lân cận của Nga, giải thích sự gia tăng đều đặn ngân sách quốc phòng của Moscow trong những năm Putin cầm quyền, từ khoảng 29 tỷ $ trong 2000 đến 64 tỷ $ trong năm 2011 (cả hai con số được liệt kê theo giá trị USD vào năm 2010 ). Ngay cả trong môi trường kinh tế khó khăn hiện nay, Moscow tiếp tục mở rộng chi tiêu quốc phòng ở mức giá vượt xa đối với các chương trình khác trong nước, bao gồm cả giáo dục và chăm sóc sức khỏe. Trong chiến dịch vận động tranh cử tổng thống hồi tháng 2 năm 2012, Putin hứa hẹn một "tái vũ trang toàn diện và có hệ thống" cho quân đội Nga và "hiện đại hóa các khu liên hợp công nghiệp quân sự", cam kết chi tiêu 23 ngàn tỷ rúp (770 tỷ $) vào các dự án này trong mười năm tiếp theo.
Pháo đài bị bao vây.
Với mục tiêu cơ bản phục hồi sự quản lý của nhà nước đối với chính trị và kinh tế, học thuyết Putin đã không tránh khỏi dẫn đến độc đoán. Đúng là không thể lay chuyển, sự phục hồi các nhà độc tài Nga đã buộc điện Kremlin vẽ ra các nguồn hợp pháp bên ngoài các thể chế dân chủ đã bị lật đổ. Kết quả là, chế độ đã chơi trò viện dẫn các mối đe dọa bị cáo buộc là do bên ngoài. Nga chỉ bảo vệ chính đáng từ những mối nguy hiểm của nước ngoài, Putin đã lập luận, đó là sự lãnh đạo can đảm của chế độ hiện hành. Kiểu hợp pháp hóa này có thể được gọi là chiến lược pháo đài bị bao vây.
Năm 2004, một vài tuần sau khi những kẻ cực đoan Chechnya bắt giử con tin tại một trường học ở Bắc Ossetia, Vladislav Surkov - phó tổng thống mà bây giờ là Phó Thủ tướng - đặt ra một ảo tưởng Nga như là một pháo đài bị bao vây. Theo Surkov, những kẻ phạm pháp nước ngoài giấu mặt, thèm khát các nguồn tài nguyên thiên nhiên của đất nước, đang âm mưu "phá hủy Nga và lấp đầy không gian khổng lồ của nó với nhiều quốc gia yếu kém tương tự". Hơn thế, ông nói thêm rằng "đất nước bị bao vây trên thực tế, những kẻ âm mưu bên ngoài đã được sự giúp đỡ bởi "đạo quân thứ năm" , những kẻ phản bội, "những kẻ cực đoan ở cánh tả và cánh hữu", những kẻ có "chung các nhà tài trợ nước ngoài", và những kẻ phản bội này được liên kết bởi "sự thù hận về những gì họ tuyên bố là nước Nga của Putin , nhưng, trên thực tế, [là sự thù hận ] chính nước Nga của mình." Kể từ đó, ba chủ đề của Surkov - những nỗ lực không bao giờ ngừng để chinh phục hoặc phá hủy nhà nước Nga, phe đối lập chống chế độ như là các công cụ của những kẻ âm mưu đứng đằng sau, và đánh đồng chính phủ hiện nay với nước Nga - đã trở thành mặt hàng chủ lực trong việc tuyên truyền của chế độ. Như người ta có thể mong đợi, chủ đề pháo đài bị bao vây đang cung cấp khả năng hiển thị và cường độ về sự cần thiết của chế độ trong việc phải củng cố tính hợp pháp của nó dường như sẽ là to lớn nhất. Và mối đe dọa của Hoa Kỳ là một tiêu điểm chung.
Tuy nhiên, vào đầu nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Obama, các lợi ích của Mỹ và Nga dường như chồng chéo lên nhau, đủ cho cả hai nước thỏa hiệp về một số vấn đề bị chia rẽ. Sau khi Washington và Moscow đưa ra "điều chỉnh" hồi tháng 3 năm 2009, một số nỗ lực hợp tác theo sau. Những điều này bao gồm mạng lưới phân phối phía Bắc (một loạt sắp xếp hậu cần được sử dụng để vận chuyển trang thiết bị và nhân viên của NATO thông qua lãnh thổ Nga tới Afghanistan) ; hủy bỏ triển khai kế hoạch các tên lửa đánh chặn và một radar của Washington, ở Ba Lan và Cộng hòa Séc ; ký hiệp ước New START và Moscow bỏ phiếu thông qua Nghị quyết 1929 của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc trong tháng 6 năm 2010, áp đặt lệnh trừng phạt đối với Iran.
Tuy nhiên, vào cuối năm 2011, Washington và Moscow bắt đầu giạt đi tứ phía, khi sự thay đổi bối cảnh địa chính trị đã tạo nên một sự ngăn cách ngày càng tăng giữa các mục tiêu của hai nước và các giá trị hướng dẫn thi hành trong các lĩnh vực chính sách quan trọng. Trong lĩnh vực hạt nhân, phòng thủ tên lửa châu Âu dường như đã cứng nhắc trở lại thành một trở ngại không thể vượt qua để có được sự hợp tác của Nga về các thỏa thuận cắt giảm vũ khí chiến lược khác. Moscow đã đe dọa rút khỏi New START, và trong tháng 10 năm 2012, Nga thông báo từ bỏ Chương trình hợp tác cắt giảm đe dọa Nunn-Lugar đã có từ 20 năm qua, theo đó Hoa Kỳ đã chi tiêu nhiều hơn 7 tỷ $ để giúp vô hiệu hóa hơn 7500 đầu đạn chiến lược của Nga.
Trong khi đó, từ điểm thuận lợi của Washington, bối cảnh địa chính trị mới này cũng đánh dấu sự suy giảm đáng kể sự liên quan của Nga đối với những lợi ích chính yếu của Mỹ. Ở Afghanistan, việc rút nhanh chóng quân đội Mỹ đã xóa bỏ nhiều sự cần thiết từ mạng lưới phân phối phía Bắc sau năm 2014. Với khía cạnh Iran, Moscow đã chấm dứt hỗ trợ cho thậm chí là phiên bản đã bị suy yếu về các biện pháp trừng phạt trước đây mà họ đã bỏ phiếu tại Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc. Syria, tất nhiên, đã là một minh chứng rỏ rệt nhất của sự chia rẻ trong việc hướng dẫn các giá trị và mục tiêu giữa Hoa Kỳ và Nga : Moscow đã ba lần phủ quyết nghị quyết Hội đồng Bảo an do Mỹ hỗ trợ kêu gọi các lệnh trừng phạt chống lại chế độ Bashar al-Assad.
Chính trị trong nước cũng đã nổi lên như là một yếu tố ngày càng phức tạp. Ở Nga, đáp trả lại sự đàn áp của chế độ trước sự trỗi dậy chống Putin, ủng hộ phong trào dân chủ - được dẫn đầu bởi tầng lớp trung lưu - đã chống lại hai mệnh lệnh khung của chính sách đối ngoại của các quốc gia chống đối lẫn nhau : một mặt là sự ủng hộ của Mỹ đối với chế độ tự quản dân chủ, mặt kia là sự tập trung của học thuyết Putin vào việc duy trì kiểm soát chặt chẽ của nhà nước đối với chính trị quốc gia. Trong khi đó, tại Hoa Kỳ, Quốc hội đã thông qua Luật Trách nhiệm Giải trình nguyên tắc thượng tôn pháp luật Sergei Magnitsky vào cuối tháng mười hai, cấm các quan chức Nga liên quan đến các hành vi vi phạm nhân quyền và tham nhũng không được nhập cảnh vào Hoa Kỳ và đóng băng các tài sản của họ tại Mỹ. Phản ứng lại, Moscow cấm các gia đình người Mỹ nhận trẻ mồ côi Nga làm con nuôi, nhiều em trong số chúng bị bệnh hoặc bị khuyết tật.
Thời gian tạm dừng.
Sự khác biệt giữa các mục tiêu chính sách đối ngoại cốt lõi của Hoa Kỳ và của Nga để lại cho Nhà Trắng hai lựa chọn chiến lược. Việc đầu tiên là cố gắng làm sống lại "điều chỉnh". Washington dường như đang làm thử chiến lược này tại thời điểm này. Theo các nguồn tin tại Moscow, trong một cuộc trò chuyện điện thoại với Thủ tướng Putin vào cuối tháng mười sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, Obama chấp nhận lời mời của Putin đến dự một hội nghị thượng đỉnh ở Nga trước cuối năm 2013. Trong tháng hai, Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden đã tổ chức một cuộc họp với Ngoại trưởng Nga, Sergei Lavrov tại Munich, và bây giờ có vẻ Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Thomas Donilon sẽ được gửi tới Moscow để thảo luận về cách để làm sống lại các cuộc đàm phán kiểm soát vũ khí hạt nhân. (Quyền bộ trưởng Ngoại giao về Kiểm soát vũ khí và an ninh quốc tế, Rose Gottemoeller, nhân vật đã là trưởng đoàn đàm phán New START, đã đi Nga trong tuần thứ hai của tháng hai.)
Nhưng cũng có một tùy chọn khác cho chính sách của Mỹ - và nó cũng có thể là khôn ngoan hơn : một tạm dừng chiến lược. Trong quan hệ giữa các quốc gia, như là giữa các cá nhân, những tạm ngừng như vậy có thể cung cấp thời gian rất cần thiết để xác định các ưu tiên trong mối quan hệ và cái giá mỗi bên được chuẩn bị sẵn sàng để ứng trả cho việc đạt được mục tiêu của mình. Bây gìờ là thời điểm không tốt cho Hoa Kỳ - cả với các nhà lãnh đạo lẫn công chúng - tham gia vào các cuộc tranh luận như vậy. Một tạm dừng tham gia, hơn thế nữa, không nhất thiết phải có nghĩa là không hành động hoặc im lặng. Khi chính quyền Obama cân nhắc phải làm gì đối với các vấn đề cấp bách và chia rẽ nhất trong hệ Nga-Mỹ - phòng thủ tên lửa ở châu Âu, phản đối của Mỹ đối với chủ nghĩa độc tài và đàn áp ở Nga, và theo đuổi "Finlandization" của Moscow đối với các nước láng giềng - các tuyến thông tin liên lạc nên được giữ trong tình trạng mở dành cho một cuộc đối thoại thẳng thắn.
Cuối cùng, vai trò quyết định trong việc định hình tương lai mối quan hệ Mỹ-Nga sẽ được quyết định bởi chính nhân dân Nga - và sự thành công trong việc thúc đẩy dân chủ của họ ngày hôm nay có vẻ gần gũi hơn bất cứ lúc nào kể từ năm 1991. Sự xuất hiện một nước Nga tự do, dân chủ, ổn định và thịnh vượng sẽ là vô cùng có lợi cho Hoa Kỳ, do đó, việc hỗ trợ quá trình này phải là ưu tiên bao quát toàn bộ chính sách của Mỹ. Trong những năm tới, thách thức sẽ là tìm kiếm điểm trung bình giữa một bên là những ngạo mạn cho rằng Washington có thể định hình và hướng dẫn quá trình phát triển trong nước của Nga và bên kia là sự điên rồ từ bỏ hoàn toàn.
