Tại sao bong bóng thị trường chứng khoán Trung Quốc luôn có khuynh hướng bùng nổ .
 |
| Một bảng điện tử trong khu tài chính của Thượng Hải cho thấy giá cổ phiếu giảm mạnh. Ảnh: Aly Song / Reuters |
Theo Why China’s stock market bubble was always bound to burst
Trần Lê lược dịch.
Sự sụp đổ đột ngột của thời kỳ phát đạt cổ phiếu quốc gia đã để lại hàng chục triệu nhà đầu tư bị sốc. Nhưng một sự can thiệp lớn của chính phủ để chống đỡ cho thị trường đã vạch trần những mâu thuẫn của một Trung Quốc tư bản
Vài tuần qua, các tay đánh cược ở Trung Quốc đã trải qua một kinh nghiệm cận tử khi hai sàn giao dịch chứng khoán của nước họ rơi tự do . Bong bóng thổi phồng nhanh chóng đã khiến giá cổ phiếu cao chóng mặt, bất ngờ bùng nổ. Vào mùa xuân này, các thị trường chứng khoán ở Thượng Hải, với 831 công ty niêm yết, và Thâm Quyến, với 1.700, khoe khoang một vốn hóa thị trường 9.5 ngàn tỷ $ , khiến chúng - cùng với thị trường chứng khoáng Hồng Kông đầy lảo luyện - trở thành thị trường tài chính lớn thứ hai của thế giới.
Sau tình trạng lờ đờ trong bốn năm qua, hai thị trường chứng khoán Trung Quốc bất ngờ cất cánh vào mùa hè năm ngoái, trở thành mua bán háo hức, căng thẳng và kiếm lời ngoạn mục. Cổ phiếu của các công ty mới niêm yết tăng vọt hàng ngàn điểm phần trăm trong tháng đầu ra mắt công chúng, chỉ số hướng lên phía trên bởi một lực lượng mới và ngày càng tăng từ các nhà đầu tư tư nhân tương đối không phức tạp bao gồm hàng chục triệu công nhân bình thường, nông dân, các bà nội trợ và người về hưu. Theo một cuộc khảo sát được trích dẫn rộng rãi về các nhà đầu tư mới này, 67% trong số họ chưa học xong trung học.
Thực tế là các cổ phiếu Trung Quốc đang leo ngày càng cao trong khi nền kinh tế Trung Quốc hạ nhiệt cần phải có được một cảnh báo không thể nhầm lẫn về một bong bóng, nhưng nó đã gây ra một chút băn khoăn đáng ngạc nhiên. (Một lý do khác để lo lắng có thể là sự chênh lệch về giá giữa cái gọi là "cổ phiếu A", mà chỉ có thể được mua bởi các nhà đầu tư bên trong Trung Quốc để giữ cho thị trường trong nước được bảo vệ tránh khỏi sự thao túng bởi người nước ngoài ở bên ngoài, và cổ phần trong các công ty tương tự có thể được mua từ các nhà đầu tư nước ngoài thông qua chứng khoán Hong Kong, được gọi là "Cổ phần H". Sự chênh lệch này gợi ý cho các nhà đầu tư Trung Quốc đẩy giá lên vượt quá hơn giá hợp lý của giá trị thực.) Trong thực tế, bị lôi cuốn bởi lợi nhuận giống như đánh bạc được tạo nên trong bùng nổ, ngày càng nhiều các nhà đầu tư nhỏ đã đổ xô đến hàng ngàn nhà môi giới mà hiện nay đang nở rộ ở mọi thành phố của Trung Quốc để mua và bán trong khi mắt nhìn chằm chằm lên những bảng dữ liệu điện tử nhấp nháy các biểu đồ lên xuống của giá cổ phiếu.
Với thị trường tăng theo đường thẳng trên đồ thị biểu diển tiến độ - chứng khoáng Thượng Hải đã tăng vọt lên 135%, và chứng khoán Thâm Quyến đã tăng thậm chí cao hơn ở mức 150% trong vòng chưa đầy một năm - cổ phiếu đã bắt đầu có vẻ giống như một cá cược chắc chắn cho các nhà đầu tư Trung Quốc với những ước mơ nóng hổi về sự giàu có nhanh chóng. Chúng hứa hẹn một tỷ lệ lợi nhuận cao hơn nhiều so với các tài khoản tiết kiệm truyền thống ở ngân hàng có lải suất thấp, qua đó lợi nhuận hàng năm không đáng kể, sít sao 2% . Vào thời điểm đổ vở, 9% các hộ gia đình Trung Quốc - một số báo cáo con số cao khoảng 200 triệu người - đã mua vào lúc thị trường đang bùng nổ. Giá tăng đều đặn dường như được cung cấp từ cả hai : lời hứa về "một xã hội tương đối khá giả" cuả Đặng Tiểu Bình ( xiaokang shehui ) và sự hùng biện của Chủ tịch hiện tại, Tập cận Bình, về một "giấc mơ Trung Quốc" toàn diện ( Zhongguo meng ) - một khái niệm mờ ảo hứa hẹn sự giàu có, tốt đẹp, và sức mạnh cho các cá nhân và dân tộc như một toàn thể.
Trung Quốc đã trải qua một bong bóng nguy hiểm trong thị trường nhà ở của mình, nhưng trong trường hợp đó, chính phủ đã thành công trong kỹ thuật hạ cánh tương đối mềm bằng cách tăng lãi suất, hạn chế số lượng nhà ở mà một chủ sở hữu có thể mua tại các thành phố như Bắc Kinh và Thượng Hải và đánh thuế một khoản thuế mới. Theo đó, nó hết sức dễ dàng cho các nhà đầu tư nhỏ giả định rằng thị trường chứng khoáng tăng do sự ngầm ủng hộ bởi một loại bảo lãnh bất thành văn của chính phủ - rằng thời gian tốt đẹp chỉ mới bắt đầu lăn, và nhà nước sẽ bước vào chăm sóc trước khi mọi chuyện rơi xuống đáy. Trong thực tế, tự thân chính phủ đã trở nên sửng sốt bởi sự gia tăng giá cổ phiếu dường như bất khả chiến bại . Thay vì cống hiến năng lượng của mình để điều tiết thị trường, Đảng Cộng sản Trung Quốc bắt đầu nhìn thấy một cơ hội chưa từng có trong việc thổi phồng hơn nửa để bơm phồng bong bóng - một cơ hội để bán một số cổ phần trong các doanh nghiệp nhà nước mắc nợ một cách nguy hiểm và giúp làm sạch một số bảng cân đối rất lộn xộn. Nếu gieo trồng hai thị trường chứng khoán đó trên luống đất được cày ải bởi khẩu hiệu của Mao về "lò quay tư bản", đó là một bất ngờ nhẹ ; nhưng nó đã ám ảnh để chứng kiến đảng đã nắm lấy thị trường đầu cơ tăng giá rất hăng hái mà ngay cả tiếng nói chính thức của nó, tờ báo nhân dân hàng ngày, bắt đầu bán cổ phiếu như một cơ hội rủi ro bằng vàng.
Khi chỉ số Thượng Hải đạt đến một đỉnh cao mới 4.000 trong tháng Tư, một cột trong tờ Nhân dân đã thổ lộ rằng đây "chỉ là khởi đầu của một thị trường tăng trưởng". "Bong bóng là gì?" Nó đặt câu hỏi một cách vu vơ. "Tulips và Bitcoins ( cách mạng hoa lài và đồng tiền ảo ) là bong bóng ... Nhưng nếu cổ phiếu loại A được coi là người mang đến giấc mơ Trung Quốc, vậy nên chúng có cơ hội đầu tư lớn."
Với sự cổ vũ sự gia tăng không lay chuyển được của thị trường từ ĐCSTQ, càng trở nên dễ dàng hơn để tưởng tượng rằng chính phủ, gây ấn tượng, tuyên bố một nghĩa vụ nợ không chính thức đối với tương lai của thị trường chứng khoán - căn bản bao gồm bất kỳ sự cá cược nào với tài sản đáng kể của mình. Làm sao mà bạn có thể bị mất? Và do đó, các bong bóng ngày càng lớn: giá thu nhập tỷ lệ đối với cổ phiếu Trung Quốc được bình quân một cách đáng kinh ngạc 70/1, so với mức trung bình trên toàn thế giới là 18,5/1; giá trị của các cổ phiếu hạng A bên trong Trung Quốc đã tăng gần gấp đôi so với số cổ phiếu tương đương với các công ty tương tự trên các chứng khoán Hong Kong (loại cổ phiếu hạng H, ND ghi chú). Người Trung Quốc bình thường đã trở nên quá say sưa do hưng phấn của thị trường đầu cơ tăng giá mà qua đó những câu chuyện bắt đầu sinh sôi nảy nở về việc người dân bỏ quên công việc của họ, và thậm chí cả gia đình họ, để trở thành những nhà mua bán chứng khoán ngay trong ngày, hầu kiếm lời nhanh, thường sử dụng vốn vay từ "ngân hàng bóng tối" với tỷ lệ lãi suất cao hay vốn vay từ việc cầm cố các ngôi nhà của họ. (Cuối tuần trước, cách thức vay ngoài lề trên cả hai sàn đã vượt 320 tỷ $ , chiếm gần 10% tổng vốn hóa thị trường của tất cả các cổ phiếu được giao dịch.)
Dĩ nhiên, một số nhà quan sát có thể thấy những điểm yếu cố hữu trong thị trường dường như không thể kềm chế này, nhưng với rất nhiều tiền để tạo nên bong bóng, nó đã được dễ dàng bỏ qua hay hạ thấp những cảnh báo bất thường và vô nguyên tắc. Rất ít người muốn làm hỏng guồng xe hăng hái với sự phản đối và bi quan, đặc biệt là khoảng 7% số hộ gia đình đã đầu tư 15-20% trong tất cả các tài sản của họ vào cổ phiếu. Khi Ngân hàng Thế giới công bố Báo cáo cập nhật kinh tế Trung Quốc trong mùa xuân này, thông báo rằng nhà nước đã vượt xa ra ngoài vai trò của nó như là một nhà điều hành và bảo lãnh cho các hệ thống tài chính và cần tham gia can thiệp tích cực hơn, các quan chức WB đã gặp phải sự phản đối mạnh mẽ từ chính phủ Trung Quốc.
"Thay vì quảng bá nền móng cho sự phát triển tài chính lành mạnh", báo cáo của Ngân hàng Thế giới cảnh báo, "nhà nước đã can thiệp rộng rãi và trực tiếp trong việc phân bổ nguồn lực thông qua kiểm soát hành chính và giá cả, bảo lãnh, hướng dẫn tín dụng, quyền sở hữu phổ cập của các tổ chức tài chính và các chính sách về quản lý."
Đó là một cảnh báo tiên tri, cho những gì tiếp theo. Nhưng gần như ngay lập tức sau khi báo cáo xuất hiện, các chương chứa những cảnh báo này đột nhiên biến mất : các quan chức Trung Quốc không nêu rỏ danh tính đã mếch lòng vì sự chỉ trích trực tiếp như thế, và buộc Ngân hàng Thế giới biên tập lại phần vi phạm trong phân tích của mình. Các giới chức Trung Quốc thường xuyên gặp khó khăn khi chấp nhận những lời chỉ trích - đặc biệt từ các chuyên gia bên ngoài trong một khung cảnh công cộng - và cho dù thiếu sót quan trọng này là hậu quả của những tập tục truyền thống hay của một nền văn hóa chính trị Lênin nít thì khó mà xác định. Tuy nhiên, những nhạy cảm như thế đã thường xuyên ngăn chặn các quan chức Trung Quốc trong việc xác định và sửa chữa các vấn đề trước khi chúng biến thành một cuộc khủng hoảng. Trong trường hợp bong bóng thị trường chứng khoán Trung Quốc, hầu như không ai muốn nghe tiếng nói của sự thận trọng - và cả nước đã phải trả giá cay đắng cho việc trốn tránh hiện thực. Đối với những gì đang bị đe dọa không chỉ là sự toàn vẹn của hệ thống tài chính của Trung Quốc, mà còn là câu hỏi về niềm tin đang diển ra của người dân Trung Quốc đối với chính phủ của họ. Điều này sẽ rất quan trọng khi nước này tiếp tục, nói theo cách Đặng Tiểu Bình, "dò đá qua sông" ( mozhe shitou guohe ). Thật vậy, không có quốc gia nào có tầm quan trọng trong thế giới ngày nay đang trải qua một quá trình chuyển đổi với nhiều thách thức khó khăn hơn : từ cuộc cách mạng theo chủ nghĩa Mao đến cổ đông trong việc hiện đại, thị trường hóa thế giới toàn cầu.
[caption id="attachment_88" align="alignnone" width="660"]
Một nhà đầu tư Trung Quốc sẽ xem xét giảm giá cổ phiếu tại một nhà môi giới ở thành phố Hàng Châu ở phía đông Trung Quốc vào ngày 07 Tháng Bảy. Ảnh: Reuters / China Daily[/caption] Khi chỉ số tổng hợp cổ phiếu chứng khoán Thượng Hải rơi từ độ cao 5166 xuống chỉ còn 3.700 trong quá trình một vài tuần trong tháng Sáu và đầu tháng Bảy - hủy diệt một giá trị 3 ngàn tỷ $ giá trị thị trường - sự đổ vở nhanh chóng của nó đã làm choáng váng quốc gia. Ý thức tập thể về cú sốc đối với một cái gì đó được cho là nợ được đem so với thực tế là trong vòng 25 năm qua, Trung Quốc đã không gặp phải nhiều cuộc khủng hoảng kinh tế mà qua đó các quan chức thấy không thể xử lý được thông qua sự can thiệp của nhà nước. Vì vậy, sự kiện này bắt đầu, các phản ứng tự nhiên là cố gắng "quản lý" giá cổ phiếu sụp đổ qua nhiều sự can thiệp của nhà nước, bắt đầu với một bất ngờ cắt giảm lãi suất vào ngày 27 tháng Sáu. Vì nếu các thị trường chứng khoán vẫn chỉ là giá vốn hàng bán trong một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa chỉ huy, vậy nên chính phủ đã chỉ thị một menu tổng thể sửa lỗi phi thị trường : thứ nhất, một lệnh cấm trên tất cả các dịch vụ công cộng mới; sau đó, vào ngày 08 Tháng Bảy, một lệnh cấm trong vòng sáu tháng về việc bán cổ phần của giám đốc công ty hoặc bất kỳ cổ đông nào sở hữu 5% cổ phần trong công ty đó. Đến thời điểm này, hơn một nửa trong số các công ty niêm yết trên hai sàn giao dịch của Trung Quốc đã tạm ngừng giao dịch cổ phiếu của họ ; doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đã được chỉ thị không được bán cổ phiếu.
Đồng thời, Ủy ban điều tiết chứng khoán Trung Quốc đã tạo ra một "quỹ bình ổn thị trường" trị giá 19.3 ngàn tỷ $ và ra lệnh cho các nhà môi giới bắt đầu mua vào trên chính thị trường của họ. Ủy ban này cũng nới lỏng về giao dịch ký quỹ để quỹ hưu trí của chính phủ và những doanh nghiệp nhà nước khác cũng có thể đáp ứng sự kêu gọi của đảng chống đỡ cho thị trường của chính họ bằng việc tự do mua vào các cổ phần; giảm phí giao dịch chứng khoán; và thậm chí còn hứa sẽ mua cổ phiếu thông qua các tài khoản độc quyền của riêng mình, và tiếp tục làm như vậy cho đến khi các chỉ số tổng hợp cho cả hai sàn thấp hơn mục tiêu mới là 4.500.
Để trấn an "nhân dân" rằng chính phủ đã không quay lại xu hướng giảm trên thị trường đổ vở, tờ Nhân dân một lần nữa khoa trương về những vinh quang của vốn đầu tư trên tầm "dài hạn": Nó đã viết "Sau cơn bão là những cầu vồng". "Nhìn lại sự phát triển thị trường vốn của Trung Quốc, chúng tôi nhận ra rằng con đường để phát triển không phải luôn luôn mịn màng, nhưng thay vào đó là một vòng xoắn với những thăng trầm. Nhưng trong mỗi bài học học được rằng thì là thị trường đã trưởng thành ... Vì vậy, những người tham gia thị trường một cách nghiêm chỉnh nên phản ảnh, tổng kết kinh nghiệm của họ, và sau đó làm việc cùng nhau để đạt được một thị trường vốn ổn định và có thể tiếp tục phát triển một cách lành mạnh hơn về lâu dài. "
Nhưng lời nói hoa mỹ như vậy là quá ít và quá muộn để làm dịu các nhà đầu tư đã bị kích động, những người vừa bị mất chiếc áo sơ mi của họ. Không ngạc nhiên, báo chí không chính thức và internet đã nổ ra với những tình cảm của mọi người giận dữ về cả hai việc : lỗ lả tài chính và những gì họ coi là lãnh đạo kém của đảng Cộng sản.
Một nhà đầu tư trẻ ở Mãn Châu đổ lỗi "không đủ quy định của nhà nước", và chỉ vào vai trò của chính phủ trong việc bơm phồng bong bóng như một lý do để cho nó can thiệp một cách mạnh mẽ để hỗ trợ giá. "Các thị trường tăng chính là do một chính sách định hướng, vì vậy chỉ những chính sách lớn mới có thể cứu nguy nó," ông nói với tờ New York Times.
Một chủ đầu tư tức giận - người tuyên bố đã mất hầu hết các khoản tiết kiệm của mình - gửi một đơn khiếu nại mà đã lan truyền một cách nhanh chóng : "Đây là một thất bại hoàn toàn về cổ phiếu qua đó đã gây thiệt hại tài sản của thành phần trung lưu qua một thập kỷ phấn đấu," ông viết. "Đối với chúng ta 'giấc mơ Trung Quốc' chỉ là một giấc mơ."
Đây là một cuộc tấn công đặc biệt sắc nhọn vào khái niệm tô hồng của Xi về "giấc mơ Trung Quốc" - điều mà vị chủ tịch đã dựa vào để truyền cảm hứng cho người dân của mình về phía trước trên những gì ông gọi là "con đường trẻ hóa", và để kích thích chủ nghĩa dân tộc của họ chống lại các "lực lượng thù địch nước ngoài "( jingwai didui Shili ) mà ông coi như là một mối đe dọa cho sự trổi dậy liên tục của Trung Quốc.
 |
| Đặng Tiểu Bình vào năm 1986. Ảnh: Reuters / Corbis |
Mức độ hoảng sợ muộn màng của đảng có thể đã gây nên sự chú ý tốt nhất bởi chỉ thị vô lý của các viên chức đảng viên tuyên truyền cho sinh viên Trường Kinh tế và Quản trị tại Đại học Thanh Hoa , người đã lớn tiếng hô, lúc bắt đầu buổi lễ tốt nghiệp của họ, "Hồi sinh cổ phiếu loại A ! Lợi ích cho người dân! "(Sau khi tin tức của nỗ lực này lan nhiễm, lời cầu kinh đã thay đổi ở phút cuối cùng để một cái gì đó bớt đau hơn.)
Năm 1989, bốn ngày sau cuộc thảm sát người biểu tình tại Quảng trường Thiên An Môn , Đặng Tiểu Bình ảm đạm nói với các chỉ huy quân sự của mình, "Có cơn bão này đó là biên hạn để xảy ra sớm hay muộn mà thôi." Ông đã không nghi ngờ đề cập đến cách ông ta đã mở cửa xã hội Trung Quốc trong thập kỷ trước với nhiều ý tưởng dân chủ, giúp kết tủa các cuộc biểu tình hoành tráng tại Bắc Kinh vào mùa xuân đó. Giá như Đặng vẫn còn sống để xem các sàn giao dịch chứng khoán của Trung Quốc, mà chính ông ta đã khởi xướng, đổ vở 25 năm sau đó, ông cũng có thể nói những điều tương tự. Việc trổi dậy, và sụp đổ, của các thị trường này là một kết quả chậm nhưng đồng thời là không thể tránh khỏi của một trong những thử nghiệm nguy hiểm và rất không muốn xảy ra của Đặng.
Khi quay trở lại nắm quyền vào năm 1978 sau cái chết của Mao Trạch Đông, Đặng Tiểu Bình lo ngại rằng Trung Quốc sẽ tiếp tục lẹt đẹt đứng sau phần còn lại của thế giới nếu nó không nhanh chóng bắt đầu cải cách triệt để. Công bố một chương trình mới táo bạo "cải cách và mở cửa" ( gaige kaifang ), ông kêu gọi Trung Quốc bắt đầu vay mượn từ những hệ thống kinh tế và chính trị khác. "Chúng tôi không phải lo sợ áp dụng các phương pháp quản lý tiên tiến được áp dụng ở các nước tư bản chủ nghĩa," ông nói.
Đó là một lời khuyên gây sốc từ một nhà lãnh đạo cộng sản đã dành toàn bộ cuộc sống của mình ngập tràn trong cuộc cách mạng theo chủ nghĩa Mao và đấu tranh giai cấp. Nhưng nó chỉ là bước đầu tiên của một chuỗi những lời nói và các chính sách công đáng ngạc nhiên trong những năm đầu tiên vào những năm 1980. Ảnh hưởng cải cách của chế độ rộng mở của Đặng Tiểu Bình bao hàm việc thử nghiệm cấy ghép các ý tưởng và những tổ chức tư bản không thể gột rửa được xâm nhập vào cơ thể vật chủ của hệ thống chủ nghĩa Mác-Lênin trọn vẹn cho đến nay của Trung Quốc.
Một trong những thử nghiệm táo bạo nhất của ông bắt đầu vào cuối năm 1980, khi, như một nhà khoa học điên chơi với việc tạo ra các loài lai mới, ông kêu gọi cài đặt hai sàn giao dịch chứng khoán kiểu tư bản ở Trung Quốc . Cái đầu tiên được thành lập tại Thượng Hải, một thành phố đã từng là suối nguồn của hình mẩu cánh tả dữ tợn nhất với bạo lực đấu tranh giai cấp của Mao trong cuộc Cách mạng Văn hóa. Cái thứ hai được thiết lập tại Thâm Quyến, sau đó là một thương hiệu mới "thành phố sản xuất" qua đó bản thân nó là một trong những thử nghiệm táo bạo của Đặng Tiểu Bình. Nó liên quan đến việc tạo ra bốn vùng kinh tế mới ven biển đặc biệt, nhằm thúc đẩy sự phát triển của Trung Quốc bằng cách cho phép tương tác không bị trói buộc nhiều với thế giới bên ngoài.
Chứng khoán Thượng Hải. Ảnh: Eugene Hoshiko / APCác nhà quan sát thời đó - bao gồm cả bản thân tôi, sau đó theo dỏi đưa tin những thay đổi khác thường ở Trung Quốc cho báo New Yorker - đã thôi thảo luận qua loa các vấn đề nhức nhối của chúng tôi trong sự hoang mang. Làm thế nào mà các định chế tư bản này sẽ được cấy ghép vào cơ thể sống của chủ nghĩa xã hội Trung Quốc, ít nhiều mất gốc và phát triển mạnh như thế nào ?
Đặng Tiểu Bình, người được mệnh danh độc đáo trước tất cả những thử nghiệm "chủ nghĩa xã hội đặc thù Trung Quốc" ( Zhongguo you teside shehui zhuyi ), dường như không hề bối rối bởi tất cả những mâu thuẫn vốn có trong kế hoạch này. Nhưng, như một ai đó lần đầu tiên đến Trung Quốc trong thời Cách mạng Văn hóa, tôi thấy nó khó để không hoài nghi về sự thành công của dự án đó - cung cấp các cuộc đụng độ giữa những gì sau đó xảy ra là hai ý thức hệ cực kỳ không thể hòa giải. Khi chứng khoáng Thượng Hải mở sàn giao dịch thích hợp đầu tiên của nó chỉ như chiếc cầu Garden Bridge trong những gì, trước năm 1949, đã từng là Astor Hotel của thuộc địa già cổ, nó là một kinh nghiệm ám ảnh để khỏi nhìn vào bàn làm việc của giới kinh doanh cho đến các bảng chỉ số điện tử (một số trong những cái đầu tiên tôi đã thấy ở Trung Quốc!) trong đó giá cổ phiếu một vài điểm từ các công ty được liệt kê đã được hiển thị. Thật là khó khăn để không tự hỏi làm thế nào cuộc cách mạng cộng sản Trung Quốc được ca tụng của Mao Chủ tịch đã từng đến đây. Làm thế nào một định chế tư bản bị nguyền rủa như vậy rơi vào một vùng đất bỏ đảng như thế ?
Tuy nhiên, khi nền kinh tế hỗn hợp mới của Đặng Tiểu Bình bắt đầu có đà, các doanh nghiệp tư nhân bắt đầu sinh sôi nảy nở và nền kinh tế đã bắt đầu cất cánh. Ngay sau đó, những người hoài nghi còn lại tự hỏi liệu họ Đặng rốt ráo có thể không vấp vào một mô hình kinh tế lai ghép mới - một trong đó không chỉ là hoàn toàn khả thi, mà là rất năng động. Nếu như vậy, ông đã né tránh khó khăn một cách hách dịch vòng quanh những chân lý củ kỷ của lý thuyết, hệ thống và kinh nghiệm phát triển kinh tế sở hửu từ phương tây của chúng tôi.
Nhưng đậm nét, sáng tạo và thành công khi nền kinh tế mới của Đặng Tiểu Bình đến dường như trong những năm tiếp theo, gieo cấy các thực thể định hướng thị trường như thị trường chứng khoán vào những gì phần lớn vẫn là một độc đảng không thay đổi, kinh tế nhà nước kế hoạch tập trung tạo ra một tình huống mà dường như là định mệnh - như Đặng Tiểu Bình đã than vào năm 1989 - việc nổ ra một cơn bão chỉ là sớm hay muộn mà thôi. Trong thế giới kinh tế, có rất ít các tổ chức phụ thuộc nhiều hơn vào thị trường chứng khoán như là một khả năng đáp ứng một cách không bị trói buộc với các lực lượng thị trường. Sau hết, trong thế giới của chính trị, tuy nhiên, có rất ít các hệ thống chuyên dụng hơn để duy trì sự điều khiển của trung ương và trao quyền can thiệp cho nhà nước so với nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Trong ngắn hạn, có vẻ rất khó những khuynh hướng đối lập có thể cùng tồn tại trong sự hiệp lực vui vẻ mãi mãi : những gì chúng ta đã thấy phơi ra ở Trung Quốc trong vài tuần qua, sau đó, là một loại phản ứng tự miễn dịch chậm trễ để có một vóc dáng không quen thuộc như vậy được cấy ghép bên trong nó . Các máy chủ có thể sống sót, nhưng các cơ quan sẽ phải thích ứng để được chấp nhận.
Vào cuối tuần trước, thị trường Trung Quốc đã bắt đầu đối phó với nhiều biện pháp can thiệp của chính phủ, và sự hồi phục nhẹ bắt đầu. Nhưng mặc dù chúng vẫn tăng 82% so với một năm trước đây, chứng khoáng đã giảm 28% từ mức cao của nó vào tháng Sáu - và tuần này, nó bắt đầu ngâm một lần nữa. Hơn nữa, một nửa số của tất cả các công ty niêm yết - đại diện cho 40% tổng giá trị của thị trường - đã tạm ngừng giao dịch, tạo ra một sự bóp méo thị trường to lớn, được tăng cường bởi thực tế hầu hết các "người mua" trên thị trường bây giờ đã được những người đại diện chính phủ tài trợ ra lệnh để làm như vậy, các nhà đầu tư không có giá trị ý thức.
Thật khó có thể tưởng tượng rằng tất cả sự thao túng đằng sau hậu trường này lại sẽ không làm mất lòng tin của các nhà đầu tư trong tương lai: các kết nối vốn đã mong manh giữa giá cổ phiếu và giá trị doanh nghiệp thực tế bây giờ sẽ thậm chí không chắc chắn hơn, khi chính phủ, bằng mệnh lệnh, có dấu hiệu của nó trên tỷ lệ thang điểm. Thêm vào nỗi sợ hãi đó là khả năng thực sự mà các cổ đông, những người đã tái gia nhập thị trường có thể tìm thấy chính mình trong tương lai đang nắm giữ những cổ phiếu không thể mua bán và do đó khó quy ra tiền mặt các cổ phiếu nếu chính phủ lại quyết định đóng băng hoạt động thị trường để đáp ứng với sự sụt giảm mạnh. Hầu như ngay lập tức sau sự cố, các nhà đầu tư nước ngoài đã mua vào các công ty Trung Quốc thông qua chứng khoáng Hồng Kông bắt đầu rút vốn ra khỏi cổ phiếu Trung Quốc - thời kỳ kéo dài nhất trong việc thất thoát của mạng lưới kể từ các chương trình kinh doanh thông qua Hồng Kông bắt đầu hồi cuối tháng mười một.
Vì vậy, nó vẫn còn là quá sớm để nói về thị trường chứng khoán Trung Quốc là đã "ổn định" hay "trở lại bình thường". (Để bắt đầu, nhiều cổ phiếu công ty vẫn không giao dịch.) Bằng cách thực hiện lựa chọn mạo hiểm để di chuyển và chống đỡ giá cổ phiếu khi chúng giảm, các lãnh đạo đảng thực sự đã nhận quyền sở hữu các thị trường có hoạt động đúng đắn đòi hỏi chúng độc lập trở lại. Rõ ràng, họ cảm thấy rằng sự tín nhiệm của họ như là bộ điều khiển không lưu to lớn của Trung Quốc đang bị lâm nguy - rằng họ sẽ bị mất uy tín, sự tôn trọng và thậm chí cả sỉ diện nếu họ không đối đầu với vấn đề đau đầu trên thị trường giảm mạnh và ít nhất cung cấp sự xuất hiện của việc kiểm soát .
Ở đây cần phải nói rằng, vì Trung Quốc là một xã hội khép kín và các cuộc đàm phán giữa lãnh đạo của nó rất mờ đục, chúng tôi ở bên ngoài hiếm khi biết ai thực sự đưa ra các quyết định về các vấn đề quan trọng - hoặc qua những gì trong quá trình chúng được thực hiện; tất cả chúng ta có thể thấy được những kết quả mà làm theo. Vì vậy, khi chúng ta nói về những mong muốn của "lãnh đạo đảng", hay thậm chí là "chủ tịch Xi", chúng ta đang đề cập đến một thế giới mà chúng ta chỉ có thể nhìn thấy thông qua một thấu kính.
Nhưng trong trường hợp này, hậu quả của những quyết định là rõ ràng. Bằng cách hành động ấn bừa như vậy, lãnh đạo đảng đã để lại cho chính họ chịu những gì mà Colin Powell đáng nhớ gọi là "quy tắc Pottery Barn" - nếu bạn phá vỡ nó, bạn sở hữu nó. Đột nhiên, thị trường chứng khoán của Trung Quốc đã trở thành khu vực của đảng Cộng sản Trung Quốc - và số phận của chúng hầu như là tín hiệu tốt cho lời tuyên bố của Xi rằng sự cứu rỗi kinh tế của quốc gia sẽ nằm trong việc cho phép các lực lượng thị trường đóng một vai trò lớn hơn trong việc phân bổ các nguồn lực.
Có một câu cách ngôn cổ đại Trung Quốc: "Đồng sàng dị mộng" ( Tongchuang yimeng). Bằng cách khởi xướng rất nhiều cải cách sáng tạo trong những năm 1980, Đặng Tiểu Bình không chỉ tạo ra một số bạn đồng sàng lạ, mà còn để kại một di sản phức tạp các tổ chức lai ghép cho các thế hệ sau này. Bằng cách giới thiệu rất nhiều ý tưởng và tổ chức xung đột từ các hệ thống khác nhau vào trung tâm của những gì vẫn còn là cách mạng cộng sản Trung Quốc, Đặng Tiểu Bình trở thành ông tổ của những gì đã kết thúc được một cuộc phản cách mạng ảo chống lại chủ nghĩa Mao. Và trong khi "cải cách và mở cửa" của ông đã truyền tải được cho đất nước mình sự năng động mới quan trọng, nó cũng đặt một loạt các mâu thuẫn về định chế và tư tưởng phiền hà tại trung tâm toàn bộ phong cảnh hậu Mao của Trung Quốc. Thị trường chứng khoán chỉ là một trong những ví dụ đồ họa và rõ ràng nhất của những mâu thuẫn này.
Khi bong bóng chứng khoán - vốn đã quá thổi phồng giá trị niêm yết của cổ phiếu mà qua đó một sự điều chỉnh tự nhiên là không thể tránh khỏi - cuối cùng đã bùng nổ, Trung Quốc dường như đã trải qua một loại suy cơ quan. Theo quan điểm của các bác sĩ chuyên ngành "tân - Maoi ít" của Bắc Kinh, thất bại này kêu gọi hỗ trợ cuộc sống khẩn cấp. Bao giờ lo lắng về bất cứ điều bất an nào ở trong lĩnh vực mà có thể làm suy yếu sự ổn định xã hội, tính chất hành chánh quan liêu của "xã hội chủ nghĩa" Trung Quốc đã làm nên những gì, nó biết bằng cách nào để làm tốt nhất khi đã báo động. Thay vì đứng và chờ đợi trong khi "bàn tay vô hình" của Adam Smith tái ổn định thị trường - mặc dù với giá trị thấp hơn đáng kể - Xi và lãnh đạo của ông bung thành hành động. Rõ ràng đã có quyết định điều chỉnh nhanh chóng vì đây là một mối đe dọa nghiêm trọng không chỉ cho sức khỏe kinh tế của Trung Quốc, mà còn để ổn định xã hội và chính trị, họ đã tìm cách nâng giá cổ phiếu trở lên một lần nữa thông qua bất cứ hình thức can thiệp của nhà nước và các thao tác mà họ có thể tập hợp được.
 |
| Một công nhân Trung Quốc đi ngang qua một biển quảng cáo cùng một công trường xây dựng tại Thượng Hải. Ảnh: Philippe Lopez / AFP / Getty Images |
Đảng có thể đã được miễn trừ nếu nó chỉ đơn giản né tránh trách nhiệm về những gì đã xảy ra. Cuối cùng, thị trường có một logic của riêng nó, làm cho nó cả tăng và giảm theo sức mạnh của chính nó. Nhưng, thay vì chỉ đơn giản nói, "Không phải vấn đề của chúng tôi", nó đưa ra một chiến dịch giải cứu xã hội chủ nghĩa theo phong cách lớn, do đó làm cho đảng chịu trách nhiệm cho tất cả những gì xảy ra sau đó.
Tại sao đảng cho phép mình trở thành bị mắc kẹt trong bải cát lún này? Các nhà lãnh đạo rõ ràng cảm thấy mình bị đe dọa không chỉ bởi giá cổ phiếu sụp đổ, mà bởi những gì họ cũng lo sợ sẽ bị coi là một sự xói mòn lòng tin vào chính họ. Những gì dường như họ kết luận bị đe dọa là khả năng tiếp tục phóng chiếu một hình ảnh của một đấng toàn năng - sự xuất hiện, ít nhất, một trạng thái đủ mạnh để tiếp tục hướng dẫn và kiểm soát "Thiên hạ" ( Tianxia ).
Đây là một quan niệm cổ xưa, có niên đại từ thời đế quốc, khi triều đại của một vị hoàng đế được cho là hợp pháp hóa bởi một cái gọi là "thiên mệnh" ( Tianming ), qua đó được trao quyền về một chủ quyền để cai trị. Bất kỳ dấu hiệu không thuận tiện nào mà trời không ưa, người ta tin, sẽ được thể hiện thông qua những điều như động đất, những cuộc nổi dậy, hạn hán hoặc các rối loạn khác, theo trật tự bình thường của sự vật. Và kể từ khi các sự kiện đó luôn được xem như là biểu tượng đáng ngại chấm dứt triều đại, hoàng đế luôn dị ứng mạnh đối với chúng.
Tất nhiên, các hoàng đế xưa chưa bao giờ phải cải nhau về thị trường chứng khoán hiện đại. Nhưng ngày hôm nay, một vụ tai nạn thị trường tốt phù hợp ngay vào những điều cổ điển này - những ý tưởng trong tâm trí phổ biến - và vẫn còn ăn sâu. Thật vậy, trong bối cảnh hiện đại, nó không phải là khó để xem một thị trường tài chính bị đổ như thế nào là có thể được xem như là một gợi ý mạnh mẽ rằng các nhà lãnh đạo đảng đang mất dần sự ưa thích của trời và tính hợp pháp của chính họ, và tệ hơn, đó là một chu kỳ triều đại mới có thể sắp diễn ra. Và, tất nhiên, những người cuối cùng đảng muốn xa lánh là thành viên của tầng lớp trung lưu đang phát triển của nó, những kẻ yên lặng từ lâu phụ thuộc vào nền kinh tế tiếp tục trở mình cất cánh mà không có sự gián đoạn lớn.
Kể từ logic truyền thống còn lại đó vẫn còn sâu trong dòng máu của người Trung Quốc, nó chắc chắn nhất định đóng một vai trò trong việc thôi thúc các nhà lãnh đạo đảng cố gắng mang lại hai điều không tuân theo thị trường "tư bản" để bám gót theo càng nhanh càng tốt hầu cung cấp bằng chứng rằng họ vẫn nắm giử quyền cai trị. Tất nhiên, khi thị trường hiện đại tăng trưởng, tự thân điều đó giúp họ thực tế chứng minh rằng "nhiệm vụ" vẫn còn được trao hợp pháp vào các lãnh đạo Trung Quốc, và vì vậy có thể bỏ mặc. Nhưng khi chúng bắt đầu chìm nghĩm, các rối loạn chức năng tiếp theo tạo ra những gợi ý rằng việc ủy quyền từ trời đang bị suy giảm. Một mối đe dọa như vậy cầu xin sự can thiệp khẩn cấp.
Mâu thuẫn rõ ràng giữa một thị trường tài chính chủ yếu là tự điều chỉnh và một nền kinh tế kiểm soát chặt chẽ và tập trung là một trình bày đồ họa tự phân liệt của Trung Quốc đương đại. Điều gì là đặc điểm của Trung Quốc ngày nay đó là nó đang ở giữa của một quá trình thay đổi không chắc chắn bằng nhiều cách. Kinh tế chỉ huy hoàn toàn xã hội chủ nghĩa một thời của nó bây giờ là một phần xã hội chủ nghĩa và một phần tư bản chủ nghĩa, và đúng ra vụ va chạm này đã giúp kích hoạt kịch tính của xung đột hệ thống và xung đột các giá trị, chúng ta đã được xem diễn ra trong vài tuần qua.
Chủ tịch Xi, giống như người tiền nhiệm của ông, Hồ Cẩm Đào, thường nói về các nhân đức của Khổng giáo hòa hợp ( Hexie ) và ổn định ( Wending ). Có lẽ điều này là bởi vì mỗi lần ông ta và sáu thành viên khác của ủy ban thường trực bộ chính trị cầm quyền hội tụ, họ thường bất hòa và bất ổn. Và nhiều vấn đề bây giờ họ đối đầu mở ra một thực tế rằng, trong thế kỷ qua, Trung Quốc đã ở trong quá trình kiến tạo tự tái tạo, tìm cách tái tạo không chỉ là một hệ thống chính trị mới, cơ cấu kinh tế và hệ thống giá trị mới, mà còn là một toàn bộ bản sắc dân tộc mới. Quá trình lâu dài, đau đớn, và phức tạp này bắt đầu với sự sụp đổ của hệ thống đế quốc cổ xưa của Trung Quốc và hệ tư tưởng Nho giáo của nó được duy trì đến năm 1912. Sau đó, Trung Quốc đã bị bỏ quên với những nhiệm vụ khó khăn trong việc điền vào khoảng trống còn lại - tái tạo chính nó từ mặt đất . Trong thời trang nối tiếp nó đã thử nghiệm với chủ nghĩa cộng hoà của Tôn Dật Tiên, thuyết hổ lốn đông tây của Tưởng Giới Thạch, cộng sản kiểu Trung quốc của Mao Trạch Đông, xã hội chủ nghĩa lai tư bản chủ nghĩa của Đặng Tiểu Bình, Giang Trạch Dân và đồng thuận chủ nghĩa của Hồ Cẩm Đào; và bây giờ ... bây giờ là những gì? Những gì sẽ là tinh túy của Xi Jinping làm mới lại Trung Quốc ? Những gì chính xác là tầm nhìn của ông ta về thị trường tài chính trong nền kinh tế mới sôi động? Một trong đó là tuân lệnh của đảng hoặc một trong đó đáp ứng một cách độc lập với các tín hiệu thị trường và giá trị thị trường, như các thị trường vốn toàn cầu khác đang làm ? Và những gì là tầm nhìn lớn hơn của ông ta về nền kinh tế của Trung Quốc, hệ thống chính trị, pháp quyền, xã hội dân sự, và hệ thống các giá trị cốt lõi ? Những gì, có tác dụng, là mô hình của ông ấy ?
Mặc dù chúng ta có thể thấy một vài đường nét lờ mờ của câu trả lời mới nổi như cuộc phiêu lưu cải cách của Trung Quốc tiếp tục, chúng ta vẫn chưa thực sự biết chính xác các ý định của Xi làm cho quốc gia ở đâu. Nhìn vào "giấc mơ Trung Quốc" của ông là để xem một khát vọng cho một quốc gia rằng nó giàu có hơn, mạnh mẽ hơn và được tôn trọng tốt hơn. Nếu bạn nhìn vào các chính sách trong nước của Xi đúng là có thể nhìn thấy một nhà chuyên chế nhuốm Mao một cách đáng ngại, con người có câu trả lời cho hầu hết các vấn đề có vẻ là nhiều kỷ luật, kiểm soát và ngoan cố. Nhưng có một chút khác. Và như vậy, bởi vì Trung Quốc sẽ gần như chắc chắn vẫn còn bị kẹt giữa quá trình chuyển đổi trong một khoảng thời gian tới, việc giải quyết các cuộc khủng hoảng như sự sụp đổ thị trường chứng khoán sẽ tiếp tục là một vấn đề không chắc chắn và bấp bênh. Hộp công cụ của "Mao ít" hóa ra ở trong Xi bây giờ dường như để tiếp cận với tần số ngày càng tăng khi có vấn đề xảy ra cung cấp cho anh ta với vài công cụ thích hợp để xử lý nhiều về sự phức tạp của thị trường kinh tế của thế kỷ 21.
Tương lai của Trung Quốc vẫn còn chưa rõ ràng, bởi vì rất nhiều chương trình nghị sự của nó vẫn còn là một công việc đang tiến. Để có một thị trường chứng khoán tư bản chủ nghĩa đang được chơi như một sòng bạc bởi hàng chục triệu người của giới đầu cơ ăn cướp ngay ở giữa một xã hội vẫn dường như là xã hội chủ nghĩa và điều hành bởi một đảng cộng sản có mối quan hệ sâu sắc với cứng nhắc, Lênin nít, kiểm soát, can thiệp nói lên tính chất mâu thuẫn của tình trạng tiến thoái lưỡng nan ở Trung Quốc hiện đại. Nó là một hiện thân sống động của những gì Mao Trạch Đông thích đề cập đến như là một "mâu thuẫn đối kháng" ( diwo maodun ) - một sự mâu thuẫn mà chỉ có thể được giải quyết thông qua đấu tranh, thậm chí bạo lực.
Chao ôi, một tình trạng khó chịu không ai ưa đó là hầu như không giới hạn ở các thị trường chứng khoán Trung Quốc. Trong cách kể một số phản ứng của các nhà lãnh đạo quốc gia về sự sụp đổ thị trường gần đây là biểu tượng của một tình trạng khó xử lớn hơn nhiều - người mà ngồi ngay tại trung tâm tổng hợp khó chịu của Trung Quốc cộng sản và kinh tế thị trường tự do, một hệ thống có ít tiền lệ và không điều hành hướng dẫn sử dụng. Trong những năm tới, với nhiều nguyên tắc đối lập và các lực lượng ở trạng thái ganh đua thiếu quyết tâm, không có thể xảy ra, như là thử nghiệm lớn của Trung Quốc trong việc tự nghỉ ngơi hướng về phía trước, mà dấu ấn của nó sẽ là "hài hòa" và "ổn định".
Trần Lê lược dịch.
