ASEAN sẽ tiếp tục "vai trò trung tâm" ?

Áp phích Hội nghị ARF- Kuala Lumpur 2015. Reuters
Áp phích Hội nghị ARF- Kuala Lumpur 2015. Reuters
27 Tháng Bảy 2015.
Theo Benjamin Ho Will ASEAN continue to be central?

Trần Lê lược dịch.

Là một khối khu vực gồm 10 thành viên đại diện cho khoảng 600 triệu người, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) thường được xem như là một thử nghiệm thành công trong việc hợp tác và điều chỉnh xung đột khu vực.


Trong buổi khai mạc Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (ADMM) hồi tháng 5 năm 2006 tại Kuala Lumpur và việc mở rộng tiếp theo của nhóm trong năm 2010 bao gồm tám đối tác đối thoại khác (ADMM +) đã dẫn đến cơ hội gia tăng cho các nước thành viên ASEAN tham gia chung với các cường quốc bên ngoài khu vực, và do đó, nâng cao khả năng của họ trong hợp tác thiết thực. Đằng sau những sáng kiến ​​này là một sự nhấn mạnh về "vai trò trung tâm của ASEAN" - quan niệm về vai trò chủ đạo của ASEAN trong cấu trúc khu vực - một nguyên tắc mà đã đóng khung phương thức ASEAN tiếp cận với các quan hệ đối ngoại của nó, đặc biệt là với các nước lớn, để bảo đảm rằng các lợi ích của nó được bảo vệ và ổn định khu vực được duy trì lâu dài.

Trong chiều hướng chiến lược tái cân bằng châu Á-Thái Bình Dương đã được công khai của Hoa Kỳ và sự gia tăng hội nhập khu vực của Trung Quốc (cả về kinh tế lẫn chính trị), kế hoạch của cộng đồng ASEAN gợi lên một vấn đề. Mong muốn của cộng đồng ASEAN là duy trì "trung lập" - trong khi nói khéo léo một cách văn vẻ - rằng có lẻ không thể đứng vững được do mối căng thẳng giữa các nước lớn, và các cuộc tranh cải quyền lực thấy rỏ giữa Trung Quốc và Mỹ về ảnh hưởng của họ ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Điều này đã tạo ra những nứt rạn lớn hơn các vết nứt trong ASEAN, đáng chú ý nhất là giửa những nước có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc và những nước không tranh chấp.

Vai trò trung tâm của ASEAN: tiềm lực hay kết cục ?

Theo Evelyn Goh của Đại học Quốc gia Australia, nhiệm vụ chưa hoàn thành và cấp bách của việc hợp nhất nội bộ ASEAN có vẻ như là một sự gượng gạo hệ trọng đối với khả năng của tổ chức để đóng vai trò môi giới của nó trong việc đối diện với các cường quốc và trật tự khu vực ở Đông Á. Nói cách khác, những trở ngại lớn nhất đối với khả năng của ASEAN trong quan hệ đối ngoại của nó là mối quan hệ nội bộ giữa các quốc gia thành viên, do sự nhạy cảm trên các vấn đề chủ quyền lãnh thổ. Ý thức được điều này, ngoại giao quốc phòng - như được phản ánh trong ADMM - vẫn còn bị hạn chế chức năng, hợp tác tầm thấp, tồn tại những tầm nhìn hoang sơ to lớn về mục đích và thiết kế khu vực , mà từ đấy các đối tác đối ngoại của họ có thể theo đó để khớp nối với nhau . Ở khía cạnh này, vai trò trung tâm của ASEAN ngày càng trở nên là một tiềm lực - có lẽ để bảo vệ an ninh khu vực - hơn là một kết cục có thể đạt được bằng mọi giá. Như nhà cựu ngoại giao hàng đầu của Singapore, Bilahari Kausikan, đưa ra không rỏ ràng trong một bài phát biểu tại New Delhi tháng mười một năm ngoái, "Trước khi 'vai trò trung tâm' trở thành thuật ngữ ưu tiên, ASEAN thường nhắc đến bản thân như là 'chiếc ghế của tài xế', một sự lựa chọn của phép ẩn dụ qua đó không nhận thấy rằng khả năng chiếc ghế của tài xế cũng có thể được ngồi bởi một người lái xe và không nhất thiết phải do ai đó định đặt ra các hướng đi. "

Một thẩm định thực tế hơn của ASEAN sau đó là nhận ra rằng - để bảo toàn sự thích đáng của nó - nó sẽ phải nhìn ra bên ngoài với các cường quốc bên ngoài khu vực hoặc có nguy cơ bị ra rìa nếu nó tiếp tục nhấn mạnh quá mức vai trò trung tâm. Thật vậy, việc mở rộng ADMM nêu bật một khía cạnh nghịch lý của ngoại giao quốc tế: lợi ích của một nước được phục vụ tốt nhất khi nó không tự phục vụ đơn lẻ. Bằng việc mở rộng khả năng quan hệ, quân đội ASEAN trở nên thành thạo nhiều hơn nữa và tự tin vào khả năng của chính mình. Hơn nữa, bằng cách phục vụ lợi ích quốc tế, lợi ích của ASEAN trở thành toàn cầu hóa và không còn được định nghĩa theo nghĩa hẹp. Năng lực của ASEAN để nhận những trách nhiệm to lớn hơn, như trong công tác HADR (cứu trợ nhân đạo và thiên tai) và SAR (Tìm kiếm và Cứu hộ) làm ví dụ, phản ánh một nhân vật ASEAN phát triển và trưởng thành, trong đó những ưu tiên quốc tế ngày càng trở nên tối quan trọng.

Tương lai "vai trò trung tâm" của ASEAN ?

Từ những động lực khu vực nhất định, vai trò của ASEAN trong khu vực Đông Nam Á sẽ được tiếp tục thử nghiệm trong những năm tới. Chủ tịch ASEAN thuộc Malaysia vào năm 2015 đã tiến triển tương đối thuận lợi, bất kể sự chú ý sắp tới được trả giá bởi nhiều quốc gia yêu sách chủ quyền đối với các dự án xây dựng đảo gần đây của Trung Quốc ở Biển Đông. Tuy nhiên, như đã chỉ ra bởi Thủ tướng Singapore, Lý Hiển Long, tại Đối thoại Shangri-La năm nay, mối quan tâm của Trung Quốc trong "động thái với bạn bè và ảnh hưởng đến kết quả" đã phát triển thông qua các cơ chế như các khuôn khổ 2 + 7 cũng như những sáng kiến ​​như "Một Vành đai, Một Con đường", con đường tơ lụa trên biển, và Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB). Các quan chức Trung Quốc đã tránh nói chuyện cởi mở về một trật tự khu vực với "tâm điểm Trung quốc" hoặc trật tự quốc tế, nhưng William Callahan của Trường Kinh tế London ghi nhận nhiệm vụ đối với Trung Quốc là rõ ràng: hoặc là Trung Quốc đánh bại Mỹ để trở thành quốc gia số một trên thế giới, hoặc nó bị "lộ mặt kẻ phàm phu". Ở khía cạnh này, các quốc gia ASEAN sẽ ngày càng bị bắt buộc phải lựa chọn giữa Hoa Kỳ hay Trung Quốc - một sự lựa chọn qua đó sẽ ảnh hưởng đến nội lực khối ASEAN và sự dính kết của nó.

Để ASEAN duy trì tính trung tâm, sau đó, nó sẽ phải thực hiện một lập luận thuyết phục rằng lợi ích của Bắc Kinh được phục vụ tốt nhất nếu Trung Quốc không cố gắng thúc đẩy những tham vọng lãnh thổ của nó thông qua đơn phương và nó sẽ tiếp tục công nhận mối quan tâm chính đáng của các quốc gia ASEAN. Tương tự như vậy, Washington sẽ phải thuyết phục - do các thách thức tài chính của nó - rằng nó nên tiếp tục hiện diện ở Thái Bình Dương, và không cho phép những thách thức trong các phần khác của thế giới (Trung Đông, Nga) đánh lạc hướng nó ra khỏi khu vực. Nói cách khác, Trung Quốc và Mỹ sẽ thu được nhiều từ khu vực nếu họ có thể tự cam kết thực hiện kiềm chế chiến lược trong quan hệ song phương của họ và kiềm chế không phân chia và chia rẻ ASEAN.

Về phần của ASEAN, các nước thành viên sẽ phải được nhận thức bởi các cường quốc lớn như là khối thống nhất và có tiếng nói chung. Để làm được như vậy, việc theo đuổi của các nước thành viên trên lợi ích quốc gia riêng của họ không nên dẫn đến việc họ từ bỏ trách nhiệm khu vực (như được chứng kiến ​​trong cuộc họp cấp Bộ trưởng ASEAN 2012, **) trong các tương tác rộng lớn hơn của họ với các cường quốc. Trong khi các ưu tiên quốc gia không nên bị bỏ qua vì phúc lợi khu vực, cũng không nên để chúng trở thành một nỗi ám ảnh quan trọng hàng đầu, đặc biệt là nếu lợi nhuận dài hạn bị hy sinh vì lợi ích ngắn hạn.

Năm đến mười năm tới sẽ rất quan trọng trong các nỗ lực của ASEAN nhằm xây dựng một cộng đồng tin tưởng giữa các thành viên của nó. Với sự gia tăng trong chi tiêu quốc phòng giữa các nước thành viên ASEAN (14.4 tỷ $ trong năm 2004 đến 35.5 tỷ $ trong năm 2013, tăng 147 phần trăm), nó là phận sự dành cho các học viên quốc phòng làm người quản gia tốt các nguồn lực của mình để bảo đảm rằng số tiền được đưa vào sử dụng tốt, đặc biệt là trong các lĩnh vực như HADR và ​​SAR, nơi mà các năng lực và khả năng quân sự có thể được khai thác. Để cho "vai trò trung tâm" của ASEAN là một thực tế sống - và không chỉ là một khẩu hiệu chính trị rỗng - cộng đồng an ninh ASEAN sẽ phải đồng hành nói chuyện của họ trong việc đảm bảo tương lai của khu vực.

Benjamin Ho ( isteho@ntu.edu.sg ) là một nhà nghiên cứu hàn lâm tại Chương trình Kiến trúc an ninh khu vực tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng (IDS) tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam (RSIS), Đại học Công nghệ Nanyang.

© Tiếng chuông rè.

** Chú thích: cuộc họp bộ trưởng ASEAN 2012 dưới sự chủ tọa luân phiên thuộc Campuchia; do kết nối quyền lợi riêng tư giửa Campuchia - Trung quốc; nước chủ nhà đã không chịu đưa vấn đề biển Đông vào tuyên bố chung. Kết cục, hội nghị đã không có được tuyên bố chung như thường lệ.

Bài đăng phổ biến từ blog này

Trung Quốc đang đụng đầu với khủng hoảng ?

Nỗi sợ ngân hàng gây thêm đau đầu cho nền kinh tế Trung Quốc.

Xung đột vũ trang ở Biển Đông.