Great Game của Trung Quốc: Đường tới một đế chế mới.

Ảnh minh họa.

12 Tháng 10 năm 2015 / 07:24, Theo Charles and Clover Lucy Hornby, China’s great game: Road to a new empire

Trần H Sa  lược dịch

"Các vựa lúa ở mọi thị trấn được dự trữ đầy ắp, những két tiền đầy tràn châu báu và vàng, trị giá hàng nghìn tỷ", Sima Qian, một nhà sử học Trung Quốc sống ở thế kỷ thứ 1 trước Công nguyên đã viết "Có quá nhiều tiền, những đồng tiền xu sứt mẻ, mục nát được xâu chuỗi với nhau, một số lượng vô số. Vựa lúa để dành làm vốn mua bán và các hạt thóc xấu đi, không thể ăn được. "

Ông ấy mô tả sự thặng dư huyền thoại của nhà Hán, một thời đại đặc trưng bởi sự mở rộng đầu tiên của Trung Quốc ở phía tây và phía nam, và sự thành lập các tuyến đường thương mại sau này được gọi là Con đường tơ lụa, trải dài từ cố đô Tây An cho đến tận Rome cổ đại.

Tiến bộ nhanh chóng trong một hoặc hai thiên niên kỷ, và câu chuyện mở rộng tương tự xảy ra khi thặng dư của Trung Quốc tăng trưởng trở lại. Không có những xâu chuỗi để nắm giữ 4 ngàn tỷ usd của nó trong dự trữ ngoại tệ - lớn nhất thế giới - và cộng thêm vào những kho lẫm tràn đầy, Trung Quốc có thặng dư lớn về bất động sản, xi măng, sắt thép .

Sau hai thập kỷ tăng trưởng nhanh chóng, Bắc Kinh một lần nữa đang tìm kiếm các cơ hội đầu tư và thương mại ở bên ngoài biên giới của mình, và để làm điều đó nó lục soạn quay lại đế quốc vĩ đại của nó trước đây với ẩn dụ "Con đường tơ lụa" quen thuộc. Tạo một phiên bản hiện đại của các tuyến đường thương mại cổ xưa đã nổi lên như là sáng kiến trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc dưới dấu hiệu đặc trưng Chủ tịch Tập Cận Bình.

"Đó là một trong số ít các thuật ngữ mà mọi người nhớ lại từ môn học lịch sử không liên quan đến quyền lực cứng. . . và những kết hợp lạc quan đó chính xác là điều mà người Trung Quốc muốn nhấn mạnh", Valerie Hansen, giáo sư sử học về Trung Quốc tại Đại học Yale cho biết.

Ý tưởng lớn của Xi

Nếu lấy tổng số những gì cần thực hiện của Trung Quốc được tính bằng mệnh giá, thì việc thành lập con đường tơ lụa mới trở thành chương trình lớn nhất của ngoại giao kinh tế kể từ kế hoạch Marshall do Mỹ dẫn đầu trong việc tái thiết sau chiến tranh ở châu Âu, bao gồm hàng tá quốc gia với dân số tổng cộng trên 3 tỷ người. Quy mô cho thấy tham vọng rất lớn. Nhưng trong bối cảnh của một nền kinh tế sút kém và sức mạnh ngày càng tăng của quân sự, dự án đã mang ý nghĩa rất lớn như một cách để xác định vị trí của Trung Quốc trên thế giới và quan hệ của nó - đôi khi căng thẳng - với các nước láng giềng.

Về kinh tế, ngoại giao và quân sự Bắc Kinh sẽ xử dụng dự án để khẳng định vai trò lãnh đạo trong khu vực châu Á, các chuyên gia cho biết. Đối với một số người, nó giải thích rỏ ràng một mong muốn thiết lập một phạm vi ảnh hưởng mới, một phiên bản hiện đại của Great Game (*) hồi thế kỷ 19, ở đó Anh và Nga đã chiến đấu để giành quyền kiểm soát tại Trung Á.

"Con đường tơ lụa đã là một phần của lịch sử Trung Quốc, có niên đại từ triều đại nhà Hán và nhà Đường , hai trong những triều đại đế quốc lớn nhất củaTrung Quốc", Friedrich Wu, một giáo sư tại trường S Rajaratnam thuộc viện Nghiên cứu Quốc tế Singapore cho biết. "Sáng kiến ​​này là một lời nhắc nhở kịp thời rằng Trung Quốc dưới triều đại Cộng sản đang xây dựng một đế chế mới."

Theo các cựu quan chức, tầm nhìn lớn cho một con đường tơ lụa mới bắt đầu cuộc sống khiêm tốn của nó trong lòng Bộ Thương mại Trung Quốc. Tìm kiếm một cách để đối phó với dư thừa công suất nghiêm trọng trong ngành thép và sản xuất, các quan chức thương mại đã bắt đầu nở một kế hoạch xuất khẩu nhiều hơn. Trong năm 2013, chương trình lần đầu tiên được chứng thực là quan trọng nhất khi ông Tập công bố "New Silk Road" (con đường tơ lụa mới ) trong chuyến thăm Kazakhstan.


Kể từ khi Xi tuyên bố một bài phát biểu quan trọng thứ nhì về kế hoạch vào tháng ba - khi những lo ngại về suy thoái kinh tế đã tăng lên - nó nhanh chóng được đưa vào như là một chính sách quan trọng và giật lấy một cái tên vụng về hơn : "Một Vành Đai, Một Con Đường". Vành đai đề cập đến các tuyến đường thương mại trên lục địa nối Trung Á, Nga và châu Âu. Con đường, kỳ quặc, là một sự dính dáng đến một tuyến đường hàng hải thông qua phía tây Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương.

Ở một số nước, Bắc Kinh đang thúc đẩy một cánh cửa mở. Thương mại giữa Trung Quốc và năm quốc gia Trung Á - Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan - đã tăng đáng kể từ năm 2000, chạm mức 50 tỷ usd trong năm 2013, theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Trung Quốc bây giờ muốn xây dựng đường sá và các đường ống dẫn cần thiết để tiếp cận suôn sẻ vào các nguồn lực cần thiết để tiếp tục phát triển.

Xi bắt đầu cung cấp thêm chi tiết về mưu đồ này vào đầu năm nay với một thông báo 46 tỷ $ đầu tư và dòng tín dụng trong một kế hoạch hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan , kết thúc tại cảng biển Gwadar, Ả Rập. Vào tháng Tư, Bắc Kinh công bố kế hoạch bơm 62 tỷ $ dự trữ ngoại hối của mình vào ba ngân hàng chính sách nhà nước qua đó sẽ tài trợ cho việc mở rộng con đường tơ lụa mới. Một số dự án, đã nằm trên bản vẽ, có vẻ như đã được áp dụng theo các âm mưu mới của các quan chức và doanh nhân gây xáo trộn nhằm cắm chốt các kế hoạch của họ với chính sách của ông Tập.

"Họ chỉ cần đặt một khẩu hiệu mới về những thứ mà họ muốn làm trong một thời gian dài", một nhà ngoại giao phương Tây cho biết.

"Nó giống như một cây Giáng sinh," Scott Kennedy, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington nói. "Bạn có thể treo rất nhiều các mục tiêu chính sách trên nó, nhưng không có ai thực hiện một phân tích kinh tế thích hợp. Số tiền chính phủ đầu tư không đủ với những gì mà họ đặt ra ; họ hy vọng sẽ được mang lại từ nguồn vốn tư nhân, nhưng nguồn vốn tư nhân có dám muốn đầu tư ? Nó có sẽ làm ra tiền hay không? "

Chẵng khác gì việc cung cấp một cái nhìn thoáng qua về tham vọng của Trung Quốc, con đường tơ lụa mới trình bày một cánh cửa nhìn vào chính sách kinh tế vĩ mô được thực hiện như thế nào tại Bắc Kinh - thường là cuốc bộ, với các viên chức quan liêu đang tất bật khuếch trương những báo cáo mơ hồ và đôi khi mâu thuẫn từ trên cao. "Một phần của điều này là do từ trên xuống, một phần của việc này là từ dưới lên, nhưng cho đến nay không có gì là ở giữa ", một cựu quan chức Trung Quốc cho biết.

"Phần còn lại của bộ máy quan liêu đang cố gắng bắt kịp nơi mà Xi đã gióng cờ", Paul Haenle, giám đốc Trung tâm Carnegie-Tsinghua ở Bắc Kinh nói. "Đây là điều gì đó mà Xi loan báo và sau đó bộ máy quan liêu phải làm một cái gì đó. Họ phải đắp thịt vào xương."

Một số đầu mối xuất hiện vào tháng Ba khi Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia đầy quyền lực, cơ quan kế hoạch trung ương Trung Quốc, công bố một tài liệu vụng về, "Tầm nhìn và hành động Cùng nhau xây dựng Con đường tơ lụa và Vành đai kinh tế và Con đường tơ lụa trên biển của thế kỷ 21". Nó cung cấp rất chi tiết ở một số nơi - chẳng hạn như những hội chợ sách sẽ được tổ chức ra sao - nhưng lại chắp vá ở những nơi khác, như những nước được bao gồm. Peru, Sri Lanka và thậm chí cả Vương quốc Anh được bao gồm trong một số phiên bản những bản đồ bán chính thức nhưng lại bỏ sót những nước khác.


Tuy nhiên, một danh sách đầy đủ dường như là tồn tại, . Ngày 28 tháng 4 Bộ Thương mại thông báo rằng các quốc gia đối tác trên con đường tơ lụa chiếm 26 phần trăm thương mại nước ngoài của Trung Quốc, một thống kê chính xác đáng kể. Tuy nhiên, một yêu cầu từ Financial Times về chi tiết cụ thể hơn danh sách của các quốc gia đã không được trả lời.

Cũng chưa có dấu hiệu nào về việc nó sẽ được điều hành như thế nào - thông qua bộ máy quan liêu của chính nó, hoặc là các bộ phận riêng biệt trong các bộ khác nhau và các ngân hàng chính sách. Với các chính phủ nước ngoài và các ngân hàng đa quốc gia hăm hở theo sau những lời lẽ mơ hồ từ Bắc Kinh, sự phỏng chừng và nhầm lẫn đã không được để ý đến trong việc hiểu ý nghĩa của vấn đề.

"Nếu chúng ta muốn nói chuyện về con đường tơ lụa", một nhà ngoại giao từ một nước láng giềng cho biết, "chúng ta không biết gọi cho ai."

Khi lợi ích kinh tế của đất nước mở rộng ra nước ngoài, bộ máy an ninh và quân sự khổng lồ của nó có thể sẽ được kéo vào đóng một vai trò lớn hơn trong khu vực. Trung Quốc không có các căn cứ quân sự ở nước ngoài và kiên quyết khẳng định rằng nó không can thiệp vào chính trị nội bộ của bất cứ nước nào. Nhưng một dự thảo luật chống khủng bố lần đầu tiên hợp pháp hóa việc bổ nhiệm lính Trung Quốc trên lãnh thổ nước ngoài, với sự đồng ý của nước chủ nhà.

Quân đội Trung Quốc cũng háo hức mong muốn nhận được sự chia xẻ hào phóng chính trị và tài chính đi kèm với việc thúc đẩy con đường tơ lụa mới. Một cựu quan chức Mỹ cho biết ông đã nói với các tướng lĩnh cấp cao trong Quân đội Giải phóng Nhân dân rằng chiến lược một Vành đai, một Con đường sẽ phải có một "thành phần an ninh".

Các dự án trong khu vực không ổn định chắc chắn sẽ kiểm tra chính sách của Trung Quốc nhằm tránh vướng mắc an ninh ở nước ngoài . Pakistan đã giao 10.000 quân để bảo vệ các dự án đầu tư của Trung Quốc, trong khi đó ở Afghanistan, quân đội Mỹ cho đến nay vẫn đang bảo vệ một mỏ đồng do Trung Quốc đầu tư.

Xây dựng cảng ở các nước như Sri Lanka, Bangladesh và Pakistan đã khiến một số nhà phân tích đặt câu hỏi liệu phải chăng mục đích cuối cùng của Trung Quốc là xử dụng kép các cơ sở hậu cần hải quân mà qua đó có thể được đưa vào phục vụ kiểm soát các tuyến đường biển, một chiến lược được đặt tên là "Chuỗi Ngọc Trai".

Đạt được sự tin tưởng của các nước láng giềng lo ngại, trong đó có Việt Nam, Nga và Ấn Độ không phải là một việc đã có sẳn, và luôn bị phá hoại ngầm bởi sự lên gân cơ bắp được duy trì liên tục ở những nơi khác của Trung Quốc. Ở Biển Đông, ví dụ, các cuộc đối đầu hải quân đã tăng lên trước những khiếu nại hàng hải hung hăng của Bắc Kinh.

Xuất khẩu dư thừa

Lý thuyết của Lênin cho rằng chủ nghĩa đế quốc được thúc đẩy bởi thặng dư tư bản dường như xem là đúng - kỳ quặc - tại một trong những nước Lênin-nít (bề ngoài) cuối cùng trên thế giới. Không phải ngẫu nhiên mà chiến lược con đường tơ lụa trùng với kết quả khá tai hại của sự bùng nổ đầu tư qua đó đã để lại dư thừa công suất lớn và cần phải tìm kiếm thị trường mới ở nước ngoài.

"Tăng trưởng xây dựng đang chậm lại và Trung Quốc không cần thiết xây dựng nhiều tuyến đường cao tốc mới, đường sắt, bến cảng, do đó họ phải tìm các nước khác để mà làm", Tom Miller cơ quan tư vấn Gavekal Dragonomics ở Bắc Kinh nói. "Một trong những mục tiêu rõ ràng là để có được nhiều hợp đồng cho các công ty xây dựng Trung Quốc ở nước ngoài."


Giống như kế hoạch Marshall, sáng kiến ​​Con đường tơ lụa mới có vẻ được thiết kế để xử dụng những vui thích kinh tế như là một cách để giải quyết các lỗ hổng khác. Biên giới phía tây của Trung Quốc và các nước láng giềng Trung Á là quê hương của trữ lượng dầu và khí đốt. Khu vực Tân Cương, tọa lạc trên một số dự trữ năng lượng lớn nhất của Trung Quốc và quan trọng đối với dự án Con đường tơ lụa, cũng là quê hương của một dân cư Duy Ngô Nhĩ Hồi giáo có nguồn gốc văn hóa Thổ Nhĩ Kỳ, nghèo hơn xa so với các công dân ven biển của Trung Quốc đang tìm kiếm cơ hội ở Bắc Kinh. Khu vực này đã là bối cảnh của sự bùng phát bạo lực nghiêm trọng trong những năm gần đây.

Một cú đẩy vào Trung Á phần nào sẽ lấp khoảng trống để lại bởi sự rút lui của Moscow sau chiến tranh lạnh, tiếp theo là sự rút quân của Washington khỏi Afghanistan trong năm tới. Với việc Bắc Kinh nói rằng nó đang đối mặt với một mối đe dọa khủng bố tăng cao, ổn định khu vực rộng lớn hơn là một ưu tiên.

Nhưng, khi làm như vậy, Trung Quốc sẽ thừa hưởng vấn đề con gà và quả trứng cùng một lúc, vấn đề đã quấy rầy Mỹ trong nỗ lực "xây dựng đất nước" - đòi hỏi hoặc là an ninh và ổn định là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển kinh tế, hoặc là, như Bắc Kinh dường như tin rằng, nó có thể bình định các cuộc xung đột địa phương với một biển đầu tư và chi tiêu cơ sở hạ tầng.

Chống Hồi giáo cực đoan

Nếu phương pháp này không hoạt động, Trung Quốc sẽ phải đối mặt với một số lựa chọn thay thế ảm đạm - hoặc loay hoay và bỏ chạy, hoặc có nguy cơ bị sa lầy trong các cam kết an ninh và chính trị địa phương. Nó đã làm cho rõ ràng rằng nó không muốn thay thế Mỹ ở Afghanistan và cũng không muốn nhìn thấy bản thân như là một cảnh sát khu vực. "Trung Quốc sẽ không rơi vào những sai lầm tương tự", Jia Jinjing, một chuyên gia về Nam Á tại Đại học Renmin ở Bắc Kinh nói.

Phát triển kinh tế, các chiến lược gia tại Bắc Kinh cho rằng, sẽ loại bỏ sự phản kháng của Hồi giáo cực đoan ở Trung Quốc và Pakistan, Afghanistan và Trung Á. Nhưng các nhà phê bình lưu ý rằng chính sách không nhạy cảm về văn hóa, một sự hiện diện an ninh khổng lồ và các chiến lược kinh tế có lợi cho cộng đồng người Hoa với cái giá phải trả của người dân địa phương, cho đến nay chỉ gây leo thang căng thẳng ở Tân Cương, khu vực sa mạc có 22 phần trăm trữ lượng dầu trong nước của Trung Quốc và 40 phần trăm các mỏ than của nó.

Đường bộ và những đường ống dẫn qua Pakistan và Myanmar cuối cùng sẽ cho phép Trung Quốc tránh được một yếu điểm chiến lược khác - nút thắt ở eo biển Malacca, qua đó có khoảng 75 phần trăm lượng dầu nhập khẩu của nó vượt qua. Hiện tại, một nửa lượng khí tự nhiên của Trung Quốc đến bằng đưòng bộ từ Trung Á, nhờ một chiến lược tốn kém bởi người tiền nhiệm của ông Tập cắt giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu qua đường biển.

Trong khi một số nước láng giềng sẽ chào đón đầu tư, đúng là chưa rõ ràng họ sẽ muốn dư thừa công suất của Trung Quốc. Nhiều nước có nạn thất nghiệp và các nhà máy thép hoạt động kém hiệu quả của riêng mình, hoặc tham vọng phát triển ngành công nghiệp của họ hơn là nhập khẩu của Trung Quốc.

Đầu tư quy mô lớn cũng có thể gây ra những lo ngại về việc mở các cửa cống để nhận lấy sự thống trị kinh tế của Trung Quốc - như nó đã làm ở Myanmar và Sri Lanka - và nói rộng ra, ảnh hưởng chính trị. Nhưng Trung Quốc đang hy vọng sự quyến rủ từ chi tiêu khổng lồ cũng sẽ chứng thực một sự khích lệ lớn lao dành cho các nước láng giềng muốn cưỡng lại.

"Họ [Bắc Kinh] không có nhiều quyền lực mềm, vì ít quốc gia tin tưởng họ", ông Miller nói. "Họ cũng không thể hoặc không muốn sử dụng sức mạnh quân sự. Cái mà họ có chỉ là khoản tiền khổng lồ."

Báo cáo bổ sung của Michael Peel và Ma Fangjing.

(*) _ Chú thích : ” Great Game” là sự xung đột và cạnh tranh chiến lược giữa đế quốc Anh và Đế quốc Nga tranh giành uy quyền tối cao ở Trung Á . Thời kỳ Great Game cổ điển thường được coi ở vào khoảng từ Hiệp ước Nga-Ba Tư năm 1813 đến hiệp định Anglo -Russian năm 1907 . Trong giai đoạn hậu thuộc địa sau Thế chiến thứ II , thuật ngữ này tiếp tục được sử dụng để mô tả những mưu đồ địa chính trị của các siêu cường và các cường quốc khu vực do việc họ tranh giành sức mạnh địa chính trị và ảnh hưởng trong khu vực.

----------------------|||-------------------------