TPP giúp cải cách Việt Nam ?
 |
| Những người biểu tình ở Hà Nội cầm áp phích phản đối quyết liệt chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến Việt Nam vào ngày 5 tháng 11. (EPA) |
Simon Denyer 08 Tháng 12. Theo Washington Post
Trần H Sa lược dịch
HÀ NỘI - Các ngón tay của cả hai bàn tay đan quyện vào nhau thật chặt, Thiếu tướng Lê Văn Cương, đã nghỉ hưu, mô tả cách Việt Nam phụ thuộc kinh tế vào hàng xóm khổng lồ Trung Quốc thái quá như thế nào. Sau đó, khi ông nói về Quan hệ Đối tác xuyên Thái Bình Dương, một thỏa thuận thương mại do Hoa Kỳ dẫn đầu liên quan đến một tá quốc gia bên bờ Thái Bình Dương, 2 bàn tay nắm chặt của vị tướng giãn ra, và những ngón tay tách khỏi nhau.
"TPP là không chỉ là kinh tế. Nó cũng là một thỏa thuận chính trị và an ninh", ông Cương, một cựu lãnh đạo của Viện Nghiên cứu Chiến lược thuộc Bộ Công an nói, lý giải hiệp ước sẽ giúp nới lỏng sự kềm kẹp của Trung Quốc trên đất nước của mình. "Nó có giá trị cho Việt Nam nhiều hơn việc mua 10 chiếc tàu ngầm."
Việt Nam chắc mẫm là một trong những nước hưởng lợi kinh tế lớn nhất của thỏa thuận thương mại khu vực, đạt được hồi tháng Mười sau tám năm đàm phán. Đất nước này muốn giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc và tiến gần hơn trong quan hệ với Hoa Kỳ - một nỗ lực nhằm định hướng lại sự gia tăng sức ép bởi những hung hăng quyết đoán của Trung Quốc từ những yêu sách chủ quyền lãnh thổ của họ ở Biển Đông.
Nhưng những tác động chính trị bên trong Việt Nam có thể còn quan trọng hơn, với vệc Việt Nam đồng ý chuyển đổi luật lao động của họ và cho phép công nhân được lập công đoàn độc lập.
Tom Malinowski, trợ lý bộ ngoại giao về các vấn đề dân chủ, nhân quyền và lao động, gọi đó là "cơ hội một lần trong một đời" để hướng dẫn đất nước độc đảng cộng sản này bước vào con đường cải cách và cởi mở hơn.
"Việt Nam đã có những cam kết có khả năng vươn xa và biến đổi," ông nói. "Việc cho phép hình thành các công đoàn độc lập phá vỡ sự độc quyền độc đảng về tổ chức xã hội."
Tổng thống Obama nói rằng TPP sẽ tạo việc làm mới tại Mỹ và tạo thị trường mới cho hàng hóa Mỹ cũng như chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc ở châu Á. Bộ trưởng Quốc phòng Ashton B. Carter - tương tự ông Cương, đưa ra một so sánh về hải quân - đã nói TPP quan trọng đối với ông "như là một chiếc tàu sân bay khác."
Nhưng Obama phải đối mặt với một trận chiến khó khăn để nhận được sự chấp thuận của Quốc hội cho thương vụ này trong năm tới, với các nhà phê bình lo ngại hiệp ước có thể cắt xén các tiêu chuẩn lao động của Mỹ và đẩy việc làm đi ra nước ngoài.
Viện Kinh tế Quốc tế Peterson cho biết TPP có thể mang lại cho hàng xuất khẩu của Việt Nam tăng gần 30 phần trăm vào năm 2025 và tăng tổng sản phẩm trong nước hơn 10 phần trăm - trong một nền kinh tế đã tăng trưởng hơn 6 phần trăm một năm.
Việt Nam có thâm hụt thương mại lớn và ngày càng tăng với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của nó, và thỏa thuận này sẽ giúp nó đa dạng hóa. Nó cũng sẽ có lợi cho ngành công nghiệp dệt may của Việt Nam, không có lợi cho Trung Quốc. Nhưng người nông dân trong đất nước phần lớn là nông nghiệp này sẽ phải đối mặt với cạnh tranh lớn hơn.
"TPP sẽ chuyển đổi nền kinh tế của Việt Nam, đó là lý do tại sao họ đang cưa bỏ một chân để nhận nó," Evan S. Medeiros, cho đến gần đây là cố vấn hàng đầu của Tổng thống Obama về châu Á và bây giờ là giám đốc điều hành Eurasia Group, một doanh nghiệp tư vấn quốc tế, đã phát biểu.
Các nhà đầu tư nước ngoài đang háo hức nhắm đến Việt Nam, bị thu hút bởi sự kết hợp của lao động giá rẻ và việc tiếp cận miễn thuế với các thị trường Mỹ và Nhật Bản. Trong tháng mười một, Pou Chen, một công ty Đài Loan, một trong các nhà sản xuất giày lớn nhất thế giới, thông báo rằng nó đã di chuyển nhiều hoạt động của mình từ Trung Quốc sang Việt Nam, một phần là để tận dụng cơ hội TPP.
Tuy nhiên, những kỳ vọng cao cũng mang lại áp lực gia tăng cho Obama để có được sự chấp thuận của Quốc hội.
"Đúng là vô cùng quan trọng, khi đạt được thành công này và bảo đảm các loại cam kết mà Việt Nam thực hiện, những thứ mà giới cứng rắn trong chính phủ rất miễn cưỡng để làm, đó là phần việc của chúng tôi," Malinowski nói.
Nếu không có sự chấp thuận của Quốc hội, ông nói thêm, "chúng ta quay trở lại điểm xuất phát. Không có gì xảy ra cho quyền lao động, và lời nói của Mỹ sẽ không còn được coi là đáng tin cậy. "
Thực thi vấn đề
Theo thỏa thuận, Việt Nam đồng ý cải cách các doanh nghiệp nhà nước, áp dụng các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt, cho phép một "Internet tự do và cởi mở ", cho phép công nhân tự do lập nghiệp đoàn, và chấm dứt lao động trẻ em và lao động cưỡng bức.
John Sifton, chủ tịch luật sư đoàn Châu Á của tổ chức Theo dỏi Nhân quyền, thừa nhận rằng thỏa thuận này buộc Việt Nam thực hiện một "thay đổi lịch sử" đối với luật lao động của mình, nhưng ông tỏ ra nghi ngờ về việc thực hiện của Việt Nam và sự thực thi của Mỹ.
"Thỏa thuận này có vẻ tốt trên giấy, nhưng những gì sẽ xảy ra nếu Việt Nam thực hiện những thay đổi đó mà vẫn còn tiếp tục cho phép các công đoàn bị nghiền nát bởi các chủ nhân xử dụng lao động và các chính phủ ?" Ông hỏi. Chính phủ Hoa Kỳ, ông nói, có một "kỷ lục khủng khiếp" chung quanh việc thực thi các thỏa thuận về quyền lao động trong các giao dịch thương mại ở quá khứ.
Các quan chức Mỹ lại cho rằng TPP có tiêu chuẩn rõ ràng mạnh hơn rất nhiều đã được đưa vào hiệp ước và việc cắt giảm thuế quan được thực hiện chỉ khi Việt Nam có thể chứng nhận được đã thi hành những thay đổi trong năm tới.
Tại Việt Nam, các nhà hoạt động bị chia rẽ qua thỏa thuận TPP, có người gọi nó là "một điểm vào rất tốt" cho phong trào xã hội dân sự mới phát triển. Nhưng những người khác hoài nghi việc chính phủ sẽ tôn trọng lời hứa của mình, đặc biệt là khi hai nhà hoạt động lao động hàng đầu vẫn còn bị giam và cảnh sát vẫn liên tục đánh đập những người khác mà không bị trừng phạt.
Tháng trước, nhà hoạt động về quyền lao động Đỗ Thị Minh Hạnh 30 tuổi, cho biết cô đã bị bắt giữ và bị cảnh sát đánh đập tệ hại sau khi cô nói chuyện với những công nhân bị sa thải ở Nam Việt Nam. Cô đã bị ở tù từ 2010 đến 2014 và nói rằng cô đã bị đánh đập bởi cai ngục và các tù nhân ở đó.
Cô nói cô hoan nghênh những lời hứa cần thực hiện theo thỏa thuận thương mại. "TPP sẽ mở ra một chân trời mới cho các nhà hoạt động về quyền lao động và cho các công nhân mà chưa từng xảy ra trong quá khứ, nhưng thực tế là cảnh sát bắt tôi, đánh tôi, và đe dọa các công nhân, những người đã phàn nàn về công ty - đó là điều đáng lo ngại đối với tôi," cô ấy nói.
"Dọn sạch nhà cửa"
Các cuộc đàm phán về thỏa thuận đã thúc đẩy một cuộc tranh luận trong nội bộ Đảng Cộng sản, các quan chức Việt Nam và Mỹ cho biết.
"Như chúng tôi đã cam kết với họ trong quá trình này, chúng tôi sẽ liên tục quay trở lại với họ và nói," Đây là những gì chúng tôi sẽ đòi hỏi trong TPP ở các lĩnh vực khác nhau; bạn có chắc là bạn tán thành?" Đại diện Thương mại Mỹ Michael Froman cho biết. "Họ sẽ quay trở lại và có các cuộc thảo luận nội bộ của họ và sau đó trở lại với chúng tôi và nói, 'Đây là phương hướng chúng tôi muốn có cho đất nước chúng tôi.'"
Cuối cùng, các quan chức cho biết, các nhà lãnh đạo hàng đầu của đảng thống nhất đằng sau thương vụ này.
"Chúng tôi tin tưởng đây là điều đúng đắn cho Việt Nam để làm, bất chấp những thách thức rất lớn", ông Nguyễn Bá Hồng, Tổng giám đốc của Vụ Châu Mỹ tại Bộ Ngoại giao cho biết. "Mặc dù có tranh luận, bất chấp các ý kiến khác nhau, chúng tôi quyết tâm lái con thuyền này đến đại dương."
Những người hoài nghi cho rằng những kỳ vọng tương tự như cải cách kinh tế dẫn tới sự cởi mở hơn về chính trị đã giúp Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001 nhưng đã không bao giờ trở thành hiện thực.
Nhưng ở Việt Nam, các chuyên gia như Trần Việt Thái, Phó giám đốc một think - tank thuộc Bộ Ngoại giao nói, nước ông đã chọn một "tiến trình khác 100 phần trăm" so với láng giềng phương bắc.
Trung Quốc, ông nói, đang thúc đẩy cải cách theo kiểu từ trên xuống, bằng cách xử dụng "bàn tay hửu hình" từ quyền lực của Đảng Cộng sản để "dọn dẹp nhà cửa".
Việt Nam, ông nói, "muốn xử dụng bàn tay vô hình của thị trường để lau sạch nhà cửa."
