Cạnh tranh Nga-Trung và Kazakhstan
Kemal Kirişci và Philippe Le Corre | Ngày 18 tháng 12 năm 2015Theo Viện Nghiên cứu Brookings
Trần H Sa lược dịch
Great Game không bao giờ kết thúc: Trung Quốc và Nga đấu tranh ở Kazakhstan.
Khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lần đầu tiên đề xuất rằng Trung Quốc và Trung Á xây dựng một "Con đường tơ lụa mới" để thúc đẩy hợp tác kinh tế - trong một bài phát biểu tại Astana, Kazakhstan vào năm 2013 - các nhà phân tích cho biết: "Trung Quốc đang thực hiện một động thái khá táo bạo". Quả thực là táo bạo. Dự án, bây giờ gọi là sáng kiến "Một Vành đai, Một Con đường", đã thu được hơi hướm đáng kể. Tháng trước, Astana đã tổ chức cuộc họp khai mạc Câu lạc bộ Astana - một nền tảng đối thoại tư nhân giữa các nhà phân tích chính sách, những nhân vật kinh doanh, và các nhà lãnh đạo chính trị về các vấn đề ở Trung Á. Không ngạc nhiên, sáng kiến của Trung Quốc đứng đầu chương trình nghị sự.
Cuộc họp, mà chúng tôi đã tham dự, tiết lộ những động thái mới của chính trị siêu cường tại Trung Á. Một bên là sự tự tin và bình tĩnh của Trung Quốc; bên kia, là một nước Nga mạnh mẽ nhưng mệt mỏi. Trong khi Trung Quốc đang tìm cách đóng một vai trò mới trong trật tự quốc tế (và đang xếp đặt nhiều nguồn lực để làm như vậy), Nga dường như đang lâm vào một sự mất mát nào đó. Cả hai quốc gia này là một phần của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, một nền tảng cho các nước Trung Á, Trung Quốc và Nga thảo luận về những lợi ích chung. Nó cũng là nơi mà Nga có thể nắm bắt các công ty của Trung Quốc trong việc thách thức phương Tây xây dựng một trật tự quốc tế mới.
Tuy nhiên, lời đề nghị của Trung Quốc với các quốc gia Trung Á tuy rộng lớn nhưng thưa dân làm nổi lên những bất an sâu sắc của Nga đối với sự thu hút truyền thống của mình ở khu vực. Kazakhstan, có những lĩnh vực tính theo bình quân đầu người là lớn nhất và giàu có nhất trong các nước này, là quốc gia đặc biệt quan tâm để được hưởng lợi từ các sáng kiến của Trung Quốc. Các nhà lãnh đạo của nó nhận ra rằng kết quả của cuộc cạnh tranh quyền lực mới, rất lớn này, là không rõ ràng - đúng hơn - nó chứa đầy những thách thức địa chính trị.
 |
| Tầm nhìn tổng thể thành phố với tòa nhà Opera Astana (phía trước) tại Astana, Kazakhstan, ngày 08 tháng 10, năm 2015. REUTERS / Shamil Zhumatov. Trung Quốc có thể nhắm đến Astana , Kazakhstan, để trở thành một trung tâm trên con đường tơ lụa mới của nó. Credit: REUTERS / Shamil Zhumav |
Trung Quốc rõ ràng đang ở giai đoạn tấn công quyến rũ, nhấn mạnh rằng sáng kiến "Một Vành đai, Một Con đường" là một nỗ lực lành tính để mang lại phát triển kinh tế và thịnh vượng cho khu vực Trung Á. Đã ký hàng chục biên bản ghi nhớ với các quốc gia khác nhau dọc theo cái gọi là "Con đường Tơ lụa Mới" này, Trung Quốc có kế hoạch xử dụng Quỹ Con đường Tơ lụa 40 tỷ $ và Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) 100 tỷ USD để cung cấp kinh phí, ít nhất là cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng kết nối giữa Trung Quốc và châu Âu. Họ hy vọng rằng sự hợp tác với Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu có thể giúp huy động các nguồn tài trợ bổ sung. Trung Quốc, do đó, đang vung mạnh năng lực kinh tế của mình.
Không ngạc nhiên khi chính phủ Kazakhstan quan tâm để trở thành trung tâm của sáng kiến, rốt cuộc, nó sẽ đến ( họ hy vọng như vậy) với một làn sóng đầu tư của Trung Quốc. Nền kinh tế (của Kazakhstan) đã phải chịu sự sa sút do giá dầu và thiệt hại lan toả từ lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga.
Tại cuộc họp của câu lạc bộ Astana vào tháng Mười Một, Thủ tướng Karim Massimov và những phát ngôn viên khác của Kazakh nhấn mạnh rằng vị trí của đất nước họ là lý tưởng cho sự "kết nối" mà Trung Quốc đang tìm kiếm. Mặc dù có sự khác biệt rõ ràng (bao gồm cả kích thước, thiếu tiếp cận đường biển, không có cảng lớn, và các nước láng giềng đang gặp khó khăn về kinh tế), Kazakhstan muốn nhìn thấy bản thân mình là "Singapore của Trung Á". Nó mong muốn nhiều hơn thế, trở thành một hành lang lớn cho hàng hóa Trung Quốc vận chuyển đến Châu Âu - chứ không phải, các nhà lãnh đạo Kazakhstan muốn Astana trở thành một trung tâm tài chính của khu vực, dựa trên luật pháp Anh, và hình thành các khu thương mại tự do mới trong khu vực.
Mọi thứ chẵng tốt đẹp?
 |
| Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) họp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Ufa, Nga, ngày 08 tháng 7, năm 2015. Vladimir Putin và Tập Cận Bình sẽ tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và các hội nghị thượng đỉnh BRICS. REUTERS / Alexander Nemenov / Pool |
Sự tham gia của Nga chỉ ngụy trang mỏng manh mối quan tâm của họ về dự án, ghi nhận những thiệt hại tiềm tàng đối với lợi ích địa chính trị và kinh tế của Nga nếu các tuyến đường quá cảnh Nga hiện nay bị thay thế. Họ che đậy những mối quan tâm của họ trong bối cảnh với những thách thức an ninh khu vực, bao gồm các kết nối có thể xảy ra giữa Nga và các phần tử thánh chiến của Trung Á và những nhóm cực đoan khác ở Trung Đông. Họ dường như muốn nói: "Đợi đấy, đây là sân sau của chúng tôi và không có gì xảy ra ở đây mà không có sự đồng ý của chúng tôi".
Bên cạnh sự nhiệt tình toàn diện của họ dành cho dự án, các nhà lãnh đạo Kazakhstan cũng có một chút cảnh giác. Cuối cùng, nó có thể giúp giải thoát Kazakhstan khỏi sự kìm kẹp của Nga về kinh tế và đặc biệt là chính trị. Tuy nhiên, họ cũng có vẻ lặng lẽ nhận ra rằng sáng kiến "Một Vành đai, Một Con đường" có thể có nghĩa là một người anh lớn thay thế cho một anh lớn khác. Giới tinh hoa Kazakh chắc chắn đang tranh luận về điều đó.
Mở rộng vòng tròn
Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu ở đâu trong những địa chính trị nan giải này ? Mặc dù John Kerry đã đến thăm khu vực này vào tháng mười hai (chuyến đi đầu tiên của một Ngoại trưởng Mỹ trong năm năm), Washington được khá thảnh thơi từ Trung Á. EU, trong khi đó, có những ưu tiên khác - cụ thể là đối phó với cuộc khủng hoảng người tị nạn và khủng bố. Nhưng có một câu hỏi thực sự rằng, có hay không việc châu Âu quan tâm hỗ trợ "Một Vành đai, Một Con đường" hoặc thậm chí kết nối lớn hơn giữa Trung Quốc và Trung Á, trên tổng thể. Cho đến nay, chỉ có một số ít các quốc gia riêng lẻ - như Anh, Hungary và Ba Lan - đã lên tiếng về chủ đề này, nhưng không phải là Liên minh châu Âu như một toàn thể.
Kazakhstan ở trên tuyến đầu của cuộc đấu tranh đang diển ra vì một trật tự quốc tế mới. Bị mắc kẹt, trong lúc này, giữa xô đẩy của Trung Quốc và Nga, không rõ có bao nhiêu chổ lôi kéo chính trị và kinh tế mà Kazakhstan và các nước láng giềng Trung Á của nó sẽ nhận lấy. Cũng không rõ ràng như thế nào - hay liệu có hay không việc - Hoa Kỳ và EU sẽ nhập cuộc. Những "great game" mới, không giống như những great game trước đây hồi thế kỷ 19, cũng có thể vẫn chỉ là giữa Trung Quốc và Nga, ít nhất là trong tương lai thấy trước được. Có chăng điều đó sẽ phục vụ lợi ích của phương Tây và Kazakhstan ?
Kemal Kirişci là thành viên cao cấp của TÜSİAD và là giám đốc Dự án Thổ Nhĩ Kỳ của Trung tâm Hoa Kỳ và Châu Âu tại Viện Nghiên cứu Brookings, với một chuyên môn trong nghiên cứu di cư và chính sách và nước ngoài của Thổ Nhĩ Kỳ. Trong dự án, Kirişci điều hành loạt hồ sơ Chính sách dự án Thổ Nhĩ Kỳ và thường xuyên viết về những diễn biến mới nhất ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Philippe Le Corre là một thành viên không thường xuyên trong Trung tâm Hoa Kỳ và châu Âu tại Viện Nghiên cứu Brookings. Nghiên cứu của ông tập trung vào quan hệ chính trị và kinh tế khu vực châu Á-Âu , chính sách đối ngoại của Trung Quốc và Pháp. Ông cũng là một giảng viên tại Trường Nghệ thuật và Khoa học Krieger thuộc Đại học Johns Hopkins tại Washington, D.C.
_ Chú thích :
"Great Game" là sự xung đột và cạnh tranh chiến lược giữa đế quốc Anh và Đế quốc Nga tranh giành uy quyền tối cao ở Trung Á . Thời kỳ Great Game cổ điển thường được coi ở vào khoảng từ Hiệp ước Nga-Ba Tư năm 1813 đến hiệp định Anglo -Russian năm 1907 . Trong giai đoạn hậu thuộc địa sau Thế chiến thứ II , thuật ngữ này tiếp tục được xử dụng để mô tả những mưu đồ địa chính trị của các siêu cường và các cường quốc khu vực do việc họ tranh giành sức mạnh địa chính trị và ảnh hưởng trong khu vực.
Bổ túc :
 |
| Liên minh kinh tế Á-Âu của Putin , còn thiếu 2 điểm đầu và cuối là châu Âu và Nhật bản + Trung quốc |
 |
| Một vành đai, một Con đường của Trung quốc |
