Mối quan hệ chiến lược Mỹ - Trung.
Sau bảy thập kỷ bá chủ ở châu Á, bây giờ Mỹ phải làm quen với một Trung Quốc ngày càng mạnh mẽ, Dominic Ziegler phát biểu. Chính quyền Donald Trump có thể thu xếp điều đó được hay không ?
Ngày 22 tháng 4 năm 2017. Theo Economist
Trần H Sa lược dịch
Trước kia Trung Quốc đã tự coi mình là mạnh mẽ như hôm nay nó đang tự hào, lúc Abraham Lincoln làm tổng thống. Tại thời điểm đó, và để chống lại các dấu hiệu cướp phá của phương Tây càng lúc càng tăng, hoàng đế vẫn bám vào niềm tin lâu đời rằng Trung Quốc đã cai trị khắp thiên hạ, một trật tự thế giới riêng biệt chỉ của họ. Nó không bao giờ có đồng minh theo nghĩa của phương Tây, chỉ là những quốc gia giao nộp các đồ vật triều cống cho nó để đổi lấy thương mại. Cả Trung Quốc lẫn “các nước bên ngoài”, hoàng đế Trung quốc viết thư cho Lincoln, tạo thành “một gia đình, không có bất kỳ sự khác biệt nào”.
Ngày nay, sau một thế kỷ rưỡi bị chiếm đóng bởi các đế quốc phương Tây ,tình trạng lộn xộn của nền cộng hòa, quân phiệt của các lãnh chúa, Nhật Bản xâm lược, nội chiến, biến động cách mạng, và gần đây hơn, tăng trưởng kinh tế phi thường, Trung Quốc đã trở lại cảm giác riêng của mình, là một siêu cường . Nó trở thành như vậy trong một thế giới rất khác : một thế giới do Mỹ dẫn đầu. Trong ba phần tư thế kỷ qua, Mỹ đã trở thành bá chủ ở Đông Á, một khu vực sân sau trong lịch sử của Trung Quốc.
Nhưng bây giờ Trung Quốc đang quay trở lại một cách không thể phủ nhận. Những chiếc tháp mới đã làm thay đổi đường chân trời của các thành phố của nó, thậm chí ở rất xa . Một mạng lưới tàu cao tốc cực kỳ hiện đại - trong một vài năm ngắn ngủi - đã thu hẹp một quốc gia tầm cở lục địa như nó. Sức mạnh mới của Trung Quốc dựa trên một sự gia tăng sản lượng kinh tế gấp 20 lần kể từ cuối những năm 1970, khi các nhà lãnh đạo thực dụng đi theo con đường cải cách với thị trường dẫn đầu. Sau một thời kỳ cũng 20 năm, số lượng người Trung Quốc sống trong cảnh nghèo đói cùng cực, theo quy định của Ngân hàng Thế giới, đã giảm xuống còn 80 triệu người, chỉ bằng một phần mười của những gì mà nó đã từng có. Trung Quốc là quốc gia thương mại lớn nhất thế giới và là nền kinh tế lớn thứ hai, sau Mỹ. Hầu như không có một quốc gia nào trên thế giới mà xem nó là không quan trọng, hoặc là một nguồn hàng hóa của giới tiêu thụ hoặc là một điểm đến cho hàng hóa, tư liệu sản xuất và đầu tư.
Trên tất cả những vấn đề tranh cãi, Trung Quốc muốn - và xứng đáng - một vai trò lớn hơn ở Đông Á và trong trật tự toàn cầu. Mỹ phải nhường chỗ cho nó. Nhưng nhiệm vụ đó sẽ đòi hỏi trí tuệ và một sự cân bằng tinh tế về sự cương quyết và sự khéo léo của cả hai bên. Một dấu hiệu đầu tiên của những gì mong đợi đã được hiển thị tại hội nghị thượng đỉnh giữa Tập Cận Bình và Donald Trump vào ngày 6 và 7 tháng Tư tại Mar-a-Lago, khu nghỉ mát chơi golf tại Florida của tổng thống Mỹ. Mặc dù có ít vấn đề cốt lỏi được thảo luận, nhưng ông Trump đã ca ngợi mối quan hệ song phương là “nổi bật” và ông Xi tuyên bố đã có “một ngàn lý do để có được những mối quan hệ Trung -Mỹ đúng đắn”. Cũng chẵng đề cập đến cuộc tấn công tên lửa hành trình của Mỹ vừa phóng chống lại một căn cứ không quân của Syria. Cũng chẵng có bất kỳ cuộc thảo luận nào về việc áp đặt thuế sắp xảy ra .
Với mọi sự thân thiện nồng ấm ở bề ngoài tại hội nghị thượng đỉnh, hai nước nhìn thấy những điều rất khác nhau. Hệ thống chính trị của Trung Quốc, vừa quan liêu vừa cửa quyền , đã giúp phát triển kinh tế ở Trung Quốc, nhưng nó lại xa lạ với các khái niệm của Mỹ về dân chủ . Các nhà hoạch định chính sách Mỹ có truyền thống coi các giá trị dân chủ tự do và sự nhấn mạnh về nhân quyền như là các yếu tố mà qua đó hợp pháp hóa và tăng cường trật tự quốc tế. Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc xem chúng như là những âm mưu của phương Tây để thúc đẩy các loại cách mạng màu mà đã hạ bệ chế độ độc tài Liên-Xô cũ , và có thể cố gắng làm điều tương tự ở Trung Quốc.
Các nhà chiến lược Trung Quốc xem việc hiện đại hóa nhanh chóng lực lượng vũ trang của đất nước là cần thiết để bảo vệ các tuyến đường biển, mà trên đó sự thịnh vượng và an ninh của nó phụ thuộc vào. Họ nghĩ rằng một lực lượng hải quân mạnh mẽ là cần thiết để kềm giữ các đối thủ tiềm năng ra khỏi bờ biển của Trung Quốc và ngăn chặn chúng chiếm đoạt các hòn đảo mà Trung Quốc chiếm đóng. Họ cũng nghi ngờ rằng sự hiện diện quân sự khổng lồ của Mỹ trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương được thiết kế để kiểm tra sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Các nhà chiến lược Mỹ, ngược lại, nói đất nước của họ phải giữ một sự hiện diện trong khu vực bởi vì sức mạnh cứng của Trung Quốc đang làm đảo lộn bạn bè của Mỹ ở Đông Á và Đông Nam Á. Trong vài năm trở lại đây, Trung Quốc đã thách thức Nhật Bản trong việc kiểm soát quần đảo Senkaku của Nhật Bản (mà Trung Quốc gọi là quần đảo Điếu Ngư), và thực hiện các công trình xây dựng mở rộng để xây dựng cơ sở và đường băng trên các đảo đá tranh chấp và các rạn san hô ở Biển Đông. Những nhà chiến lược Mỹ ấy nghi ngờ Trung Quốc muốn biến vùng biển rộng lớn thành một cái hồ của Trung Quốc; và, mở rộng hơn, tìm kiếm sự thống trị ở Đông Á và đảo lộn trật tự hiện có.
Một tảng đá và là một nơi khó khăn
Mỹ từ lâu đã tìm cách ngăn chặn bất kỳ cường quốc nào nắm quyền bá chủ ở châu Á, nhưng ngược lại Trung Quốc muốn kềm giữ các đối thủ tiềm năng ở cách xa bờ biển của nó. Bằng cách nào đó, họ phải tìm cách sẵn lòng giúp đở các mục tiêu bao quát của nhau, như Henry Kissinger giải thích trong cuốn sách kinh điển của ông ta về nghệ thuật lãnh đạo đất nước , “Trật tự thế giới”. Hòa bình tuỳ vào kết luận hợp lý sau khi cân nhắc.
Hòa bình đó không thể được coi là đương nhiên. Trong phần lớn Đông Á, lịch sử là một câu chuyện dở dang. Đài Loan, nơi mà người quốc gia thua cuộc trong cuộc nội chiến Trung Quốc lẩn trốn vào năm 1949, là một nền dân chủ hòa bình và thịnh vượng. Tuy nhiên, Đảng Cộng sản Trung Quốc coi sứ mệnh thiêng liêng của nó là mang Đài Loan trở về với quê hương, và có quyền xử dụng vũ lực để làm như vậy. Mỹ giám hộ cho hòn đảo có nghĩa là bảo đảm rằng Trung Quốc không bao giờ dám. Nhưng khi Trung Quốc phát triển và cam kết của Mỹ dường như suy yếu dần, những chỗ cho các tính toán sai lầm đang phát triển. Ngay sau khi đắc cử, ông Trump thậm chí dường như làm nảy sinh vấn đề xác nhận của Mỹ về “chính sách một nước Trung Quốc” - một sự khăng khăng của Trung Quốc dựa trên điều bịa đặt văn hoa rằng Đài Loan là một phần của Trung Quốc.
Một điểm nóng có nhiều khả năng sắp xảy ra ở khu vực là bán đảo Triều Tiên, bị phân chia kể từ khi kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai. Bắc Triều Tiên, bị cai trị bởi một gia đình mafia mà bây giờ là đến thế hệ thứ ba, có một nền kinh tế gảy đổ và một đội quân được đào tạo kém cỏi. Nhưng nó đã đổ tiền vào các chương trình hạt nhân đe dọa Hàn Quốc, làm Nhật Bản mất bình tỉnh và chẳng bao lâu cũng sẽ đặt ra một mối đe dọa cho Mỹ. Bắc Triều Tiên làm cho lãnh đạo Trung Quốc cáu tiết, nhưng họ cảm thấy họ phải thể hiện tinh thần đoàn kết với một cựu đồng minh chống Mỹ trong cuộc chiến đẫm máu do Bắc Triều Tiên phát động vào năm 1950. Trung Quốc thà có một Bắc Triều Tiên hạt nhân dưới quyền Kim Jong Un còn hơn là một đất nước sụp đổ mà sẽ gửi hàng triệu người tị nạn tuyệt vọng chạy qua biên giới Trung Quốc. Trên hết, nó gặp rắc rối bởi ý tưởng thống nhất với Hàn Quốc dân chủ mà ở đó có quân đội Mỹ ở bên cạnh. Tại Mar-a-Lago, ông Trump yêu cầu ông Xi cho biết ý tưởng để đối phó với mối đe dọa từ Bắc Triều Tiên, nhưng cuộc tấn công tên lửa của ông ta ở Syria đã làm cho nó rõ ràng rằng Mỹ có thể hành động một mình nhằm chống lại miền Bắc. Việc xử lý tính hiếu chiến của Kim - và cuối cùng là sự sụp đổ của chế độ - sẽ là một thử thách lớn trong sự hợp tác của hai siêu cường.
Tuy nhiên, mâu thuẫn giữa Trung Quốc và Mỹ là không thể tránh khỏi. Cả hai bên đều muốn tránh nó và có thể điều chỉnh cho phù hợp. Nó giúp cho những thói quen hợp tác đã được hình thành trong vòng bốn thập kỷ cải cách thị trường Trung Quốc, mà qua đó không thể xảy ra nếu không có an ninh của Mỹ bảo đảm cho môi trường bên ngoài của Trung Quốc. Ngày nay, họ có mối quan hệ kinh tế song phương quan trọng nhất trên thế giới , với thương mại kết hợp hàng năm tăng lên đến 600 tỷ $ và đầu tư trong nền kinh tế lẫn nhau tổng cộng khoảng chừng 350 tỉ đôla.
Trung Quốc không hăng hái truyền bá tư tưởng hay tham vọng xuất khẩu cách mạng, cũng thực sự không có bất kỳ mối nghi ngại nào về ý thức hệ nguy hiểm đối với trật tự hiện hành, mà vốn nó căm ghét, chủ yếu bởi vì nó không có một tiếng nói lớn hơn trong việc điều hành trật tự đó. Việc bảo đảm hơn cho vai trò dường như là nhiệm vụ chính của ông Tập Cận Bình, lãnh đạo tối cao của Trung Quốc kể từ năm 2012. Ông ấy đã tích lũy quyền lực nhiều hơn cho bản thân mình so với bất kỳ nhà lãnh đạo nào kể từ sau Đặng Tiểu Bình, và bây giờ đang thận trọng đưa ra một mô hình lãnh đạo toàn cầu lớn hơn mà các nhà lý luận đảng đang bắt đầu gọi là “giải pháp Trung Quốc”. Ở một mức độ nào đó, đây là về vấn đề thực tế, chẳng hạn như đầu tư vào Trung Á để xóa đói giảm nghèo. Mặt khác, đó là phản đối sự thống trị của Mỹ. Ở Trung Quốc, ông Tập đã phát biểu tại một hội nghị vào tháng Hai, nên “hướng dẫn an toàn quốc tế” hướng tới một “ trật tự thế giới mới công bằng và hợp lý hơn”. Loại ngôn ngữ đó sực mùi đạo đức của đế chế Trung Quốc cổ xưa. Nhưng trong khi kinh nghiệm trước đây của Trung Quốc về quyền lực là cai trị khắp thiên hạ, bây giờ nó phải chấp nhận đơn thuần chỉ là một siêu cường trong một số siêu cường. Mỹ, về phần mình, chưa bao giờ có bất kỳ kinh nghiệm nào về việc từ bỏ nhiều ảnh hưởng và quyền lực như nó có thể phải làm với Trung Quốc trong tương lai.
Mối quan hệ vốn đầy đặn đã trở thành nhiều hơn trước với việc ông Trump đắc cử làm tổng thống. Trong bảy thập kỷ, chiến lược lớn của Mỹ đã dựa trên ba trụ cột : thương mại mở, liên minh mạnh mẽ và thúc đẩy các giá trị nhân quyền và dân chủ. Không có gì rõ ràng cho bạn bè của Mỹ ở châu Á về mức độ mà ông Trump - với thái độ khinh thị của ông ta đối với quá trình ngoại giao, một tính nết ũng hộ bảo vệ công nghiệp trong nước và một định nghĩa “nước Mỹ trước tiên” hẹp hòi về lợi ích quốc gia - sẽ sẵn sàng phát huy cho ba trụ cột đó. Như Michael Fullilove, người đứng đầu Viện Lowy, một think-tank ở Sydney, diễn tả nó, ông Trump là “một người không tin theo trật tự tự do toàn cầu và là một người hoài nghi các liên minh. Và ông ấy đã phải lòng những kẻ độc tài.
Chiến thắng của ông Trump đến như một cú sốc lớn đối với các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Họ ghét Hillary Clinton vì là người không thể tiên đoán trước và sẽ có được nhiều nơi ưa thích, điều ghê gớm mà họ biết . Nó cũng đến tại một thời điểm bất tiện cho người Trung Quốc. Ông Xi đang tập trung vào đại hội đảng cọng sản năm năm tổ chức một lần rất quan trọng vào cuối năm nay. Ông ấy dường như chú tâm vào việc củng cố cho việc bám víu quyền lực của mình, trong bối cảnh của một bong bóng tín dụng bất ổn và tăng trưởng kinh tế đã chậm lại đáng kể từ mức đỉnh 10% một năm xuống còn 6,5%.
Phần lớn, Trung Quốc che đậy sự cảnh giác đối với ông Trump đằng sau các lời cảnh cáo đã được nghiên cứu. Lãnh đạo Trung Quốc nói với Kevin Rudd, một cựu thủ tướng Úc và chịu ảnh hưởng Trung Quốc, trích dẫn từ một trong những câu tục ngữ nhiều vô số bằng ngôn ngữ của họ, “Khi bạn nhìn thấy 10.000 thay đổi chung quanh bạn, bảo đảm bản thân bạn không thay đổi.” Lãnh đạo Trung Quốc đã quyết định chờ đợi và nhìn xem. Nhưng đằng sau hậu trường họ đã cố gắng rất nhiều để ảnh hưởng đến ông Trump, làm việc chủ yếu thông qua con rể của ông ấy, Jared Kushner, một nhà phát triển bất động sản cùng các mối quan hệ với Trung Quốc.
Trung Quốc cũng sớm nắm phương pháp giao dịch của vị tân tổng thống, thúc đẩy họ biệt phái Jack Ma, ông chủ của Alibaba, một tập đoàn thương mại điện tử khổng lồ , đến gặp Trump. Ông ấy hứa rằng công ty của ông sẽ tạo ra một triệu công ăn việc làm ở Mỹ. Ngay sau đó những đơn xin đăng ký thương hiệu để bảo vệ nhãn hiệu Trump ở Trung Quốc, mà đã từng mòn mỏi trong các tòa án trong nhiều năm qua đã bất ngờ được cấp giấy phép. Nguyên nhân và hiệu quả thì không thể giải quyết xong, nhưng ông Trump chắc chắn đã hạ giọng khoác lác chống Trung Quốc trong thời tiền bầu cử của ông ấy.
Nhìn vào vực thẳm
Tuy nhiên, ở chiều sâu, tình trạng không rỏ ràng muôn thuở về mối quan hệ giữa hai nước vẫn còn, không ít trên lãnh vực thương mại, mà trong ba thập kỷ qua đã củng cố quan hệ giữa hai nước. Ông Trump có vẻ xem thương mại không phải là đôi bên cùng có lợi cho cả Hoa kỳ và Trung quốc mà là một trò chơi tổng bằng không, và đặt ra thời gian chờ đợi xem xét lại đối với hệ thống thương mại đa phương thời hậu chiến. Một trong những điều đầu tiên ông đã làm sau khi bước vào nhà Trắng là hủy bỏ Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), một thỏa thuận thương mại tự do giữa 12 nước trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương (mặc dù không có Trung Quốc) - một tai họa to lớn đối với vai trò kinh tế của Mỹ ở châu Á.
Nói rộng hơn, quan điểm thế giới của một số cố vấn của ông Trump bao gồm một kỳ vọng thiện ác trắng đen rỏ rệt (Manichean) về xung đột. Họ cho rằng Trung Quốc đang theo đuổi cạnh tranh chiến lược với Mỹ như vậy thì xung đột quân sự là điều không thể tránh khỏi, và cho rằng cách tốt nhất để bảo vệ lợi ích quốc gia là chi thêm nhiều tiền hơn cho lực lượng vũ trang và ít hơn cho đường lối ngoại giao. Những người như vậy không có độc quyền trong tranh luận nội bộ về mối quan hệ chiến lược của Mỹ với Trung Quốc, không nhiều như họ làm trên lãnh vực thương mại. Khi báo cáo đặc biệt này lên khuôn, có một cách tiếp cận khác đối với thương mại, liên quan đến chủ nghĩa đa phương mạnh mẽ, đã đạt được sự ủng hộ. Trong khi đó James Mattis, bộ trưởng quốc phòng, trong chuyến đi đầu tiên của ông đến châu Á vào đầu tháng Hai đã bày tỏ chủ trương thận trọng khi thách thức sự xây dựng lực lượng quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông, và nhấn mạnh tính ưu việt của đường lối ngoại giao trên hành động quân sự, trong việc giải quyết sự khác biệt.
Ông Mattis, một cựu tướng lãnh nhiều kinh nghiệm, là cánh tay đắc lực của Washington được gọi là một trong những "người chín chắn" của chính quyền Trump, nhưng có một số ít kiểu cách trong số họ. Bộ trưởng ngoại giao, Rex Tillerson, một cựu thủ lãnh dầu khí, được tính trong số đó, mặc dù vấn đề danh tiếng đã nổi lên kể từ khi ông ta thể hiện chính sách ngoại giao châu Á. Và mặc dù mỗi chính quyền mới cần có thời gian để điền các chức vụ còn trống, nhưng những khoảng trống trong đội ngủ chính sách đối ngoại của Trump, đặc biệt trên hồ sơ châu Á, là đáng báo động. Trong số những thứ khác, phần lớn phe châu Á dày dạn của đảng Cộng hòa, những người mà trong thời Obama đã làm việc trong các think-tank, các trường đại học hoặc các lãnh vực tư nhân, đã thề trước cuộc bầu cử rằng họ sẽ không bao giờ phục vụ dưới quyền Tổng thống Trump. Một số người kể từ khi cố nuốt niềm tự hào của họ và đã mon men đến gần hơn với chính quyền mới, nhưng các tay sai trung thành của ông Trump có những kỷ niệm khó quên khi nói đến những lời chỉ trích của những người này đối với ông chủ của họ.
Nhiều nhà quan sát vẫn hy vọng rằng, một khi sự hỗn loạn bất thường của chính quyền mới được bình thường trở lại, nó sẽ trở lại một chính sách có thể thừa nhận được, xuất phát từ bảy thập kỷ kinh nghiệm của Mỹ ở châu Á. Nhưng điều đó là chưa chắc chắn. Một số thành viên hàng đầu của chính quyền giữ những quan điểm dường như không thể hòa giải trong chính sách của Mỹ ở châu Á. Có lẽ điều đó phản ảnh sự bất đồng rộng lớn hơn của Mỹ về vai trò và trách nhiệm toàn cầu. Tuy nhiên, bản thân tổng thống dường như không biết gì về việc thiếu một chiến lược toàn diện ở châu Á, và vấn đề đó có thể tiếp tục tồn tại. Một người từng là cánh châu Á thuộc đảng Cộng hòa đã phục vụ dưới cả thời Ronald Reagan và George HW Bush giải thích rằng: “Tôi không nhận được cảm giác về một đường vòng học tập với Trump. Vì vậy, tôi không mong đợi điều gì đó tốt hơn.”
Giữa những điều không chắc chắn về chính sách của ông Trump ở châu Á, hai rủi ro chính cho khu vực dường như gần trái ngược nhau. Đầu tiên là, sau một tuần trăng mật lần đầu với lãnh đạo Trung Quốc, một lập trường ngày càng hung hăng đã giúp chính quyền mới làm cho Trung Quốc cáu tiết, trong khi thất bại trong việc trấn an bạn bè châu Á của Mỹ. Thứ hai là chính sách của Mỹ ở châu Á trở nên nửa vời và vô vọng, bạn bè châu Á của Mỹ một lần nữa lo ngại và có lẽ làm cho Trung Quốc trở nên táo bạo. Hậu quả trong cả hai trường hợp có thể là như nhau - việc thay đổi động lực sức mạnh đòi hỏi phải có sự điều chỉnh nhanh chóng, có thể xảy ra nguy cơ không ổn định và thậm chí hỗn loạn trong khu vực. Hy vọng dành cho điều tốt đẹp nhất, nhưng hãy chuẩn bị cho việc thiên hạ rối loạn .
----------------------------|||-----------------------------
 |
| Tại Mar-a-Lago |
Ngày 22 tháng 4 năm 2017. Theo Economist
Trần H Sa lược dịch
Trước kia Trung Quốc đã tự coi mình là mạnh mẽ như hôm nay nó đang tự hào, lúc Abraham Lincoln làm tổng thống. Tại thời điểm đó, và để chống lại các dấu hiệu cướp phá của phương Tây càng lúc càng tăng, hoàng đế vẫn bám vào niềm tin lâu đời rằng Trung Quốc đã cai trị khắp thiên hạ, một trật tự thế giới riêng biệt chỉ của họ. Nó không bao giờ có đồng minh theo nghĩa của phương Tây, chỉ là những quốc gia giao nộp các đồ vật triều cống cho nó để đổi lấy thương mại. Cả Trung Quốc lẫn “các nước bên ngoài”, hoàng đế Trung quốc viết thư cho Lincoln, tạo thành “một gia đình, không có bất kỳ sự khác biệt nào”.
Ngày nay, sau một thế kỷ rưỡi bị chiếm đóng bởi các đế quốc phương Tây ,tình trạng lộn xộn của nền cộng hòa, quân phiệt của các lãnh chúa, Nhật Bản xâm lược, nội chiến, biến động cách mạng, và gần đây hơn, tăng trưởng kinh tế phi thường, Trung Quốc đã trở lại cảm giác riêng của mình, là một siêu cường . Nó trở thành như vậy trong một thế giới rất khác : một thế giới do Mỹ dẫn đầu. Trong ba phần tư thế kỷ qua, Mỹ đã trở thành bá chủ ở Đông Á, một khu vực sân sau trong lịch sử của Trung Quốc.
Nhưng bây giờ Trung Quốc đang quay trở lại một cách không thể phủ nhận. Những chiếc tháp mới đã làm thay đổi đường chân trời của các thành phố của nó, thậm chí ở rất xa . Một mạng lưới tàu cao tốc cực kỳ hiện đại - trong một vài năm ngắn ngủi - đã thu hẹp một quốc gia tầm cở lục địa như nó. Sức mạnh mới của Trung Quốc dựa trên một sự gia tăng sản lượng kinh tế gấp 20 lần kể từ cuối những năm 1970, khi các nhà lãnh đạo thực dụng đi theo con đường cải cách với thị trường dẫn đầu. Sau một thời kỳ cũng 20 năm, số lượng người Trung Quốc sống trong cảnh nghèo đói cùng cực, theo quy định của Ngân hàng Thế giới, đã giảm xuống còn 80 triệu người, chỉ bằng một phần mười của những gì mà nó đã từng có. Trung Quốc là quốc gia thương mại lớn nhất thế giới và là nền kinh tế lớn thứ hai, sau Mỹ. Hầu như không có một quốc gia nào trên thế giới mà xem nó là không quan trọng, hoặc là một nguồn hàng hóa của giới tiêu thụ hoặc là một điểm đến cho hàng hóa, tư liệu sản xuất và đầu tư.
Trên tất cả những vấn đề tranh cãi, Trung Quốc muốn - và xứng đáng - một vai trò lớn hơn ở Đông Á và trong trật tự toàn cầu. Mỹ phải nhường chỗ cho nó. Nhưng nhiệm vụ đó sẽ đòi hỏi trí tuệ và một sự cân bằng tinh tế về sự cương quyết và sự khéo léo của cả hai bên. Một dấu hiệu đầu tiên của những gì mong đợi đã được hiển thị tại hội nghị thượng đỉnh giữa Tập Cận Bình và Donald Trump vào ngày 6 và 7 tháng Tư tại Mar-a-Lago, khu nghỉ mát chơi golf tại Florida của tổng thống Mỹ. Mặc dù có ít vấn đề cốt lỏi được thảo luận, nhưng ông Trump đã ca ngợi mối quan hệ song phương là “nổi bật” và ông Xi tuyên bố đã có “một ngàn lý do để có được những mối quan hệ Trung -Mỹ đúng đắn”. Cũng chẵng đề cập đến cuộc tấn công tên lửa hành trình của Mỹ vừa phóng chống lại một căn cứ không quân của Syria. Cũng chẵng có bất kỳ cuộc thảo luận nào về việc áp đặt thuế sắp xảy ra .
Với mọi sự thân thiện nồng ấm ở bề ngoài tại hội nghị thượng đỉnh, hai nước nhìn thấy những điều rất khác nhau. Hệ thống chính trị của Trung Quốc, vừa quan liêu vừa cửa quyền , đã giúp phát triển kinh tế ở Trung Quốc, nhưng nó lại xa lạ với các khái niệm của Mỹ về dân chủ . Các nhà hoạch định chính sách Mỹ có truyền thống coi các giá trị dân chủ tự do và sự nhấn mạnh về nhân quyền như là các yếu tố mà qua đó hợp pháp hóa và tăng cường trật tự quốc tế. Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc xem chúng như là những âm mưu của phương Tây để thúc đẩy các loại cách mạng màu mà đã hạ bệ chế độ độc tài Liên-Xô cũ , và có thể cố gắng làm điều tương tự ở Trung Quốc.
Các nhà chiến lược Trung Quốc xem việc hiện đại hóa nhanh chóng lực lượng vũ trang của đất nước là cần thiết để bảo vệ các tuyến đường biển, mà trên đó sự thịnh vượng và an ninh của nó phụ thuộc vào. Họ nghĩ rằng một lực lượng hải quân mạnh mẽ là cần thiết để kềm giữ các đối thủ tiềm năng ra khỏi bờ biển của Trung Quốc và ngăn chặn chúng chiếm đoạt các hòn đảo mà Trung Quốc chiếm đóng. Họ cũng nghi ngờ rằng sự hiện diện quân sự khổng lồ của Mỹ trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương được thiết kế để kiểm tra sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Các nhà chiến lược Mỹ, ngược lại, nói đất nước của họ phải giữ một sự hiện diện trong khu vực bởi vì sức mạnh cứng của Trung Quốc đang làm đảo lộn bạn bè của Mỹ ở Đông Á và Đông Nam Á. Trong vài năm trở lại đây, Trung Quốc đã thách thức Nhật Bản trong việc kiểm soát quần đảo Senkaku của Nhật Bản (mà Trung Quốc gọi là quần đảo Điếu Ngư), và thực hiện các công trình xây dựng mở rộng để xây dựng cơ sở và đường băng trên các đảo đá tranh chấp và các rạn san hô ở Biển Đông. Những nhà chiến lược Mỹ ấy nghi ngờ Trung Quốc muốn biến vùng biển rộng lớn thành một cái hồ của Trung Quốc; và, mở rộng hơn, tìm kiếm sự thống trị ở Đông Á và đảo lộn trật tự hiện có.
Một tảng đá và là một nơi khó khăn
Mỹ từ lâu đã tìm cách ngăn chặn bất kỳ cường quốc nào nắm quyền bá chủ ở châu Á, nhưng ngược lại Trung Quốc muốn kềm giữ các đối thủ tiềm năng ở cách xa bờ biển của nó. Bằng cách nào đó, họ phải tìm cách sẵn lòng giúp đở các mục tiêu bao quát của nhau, như Henry Kissinger giải thích trong cuốn sách kinh điển của ông ta về nghệ thuật lãnh đạo đất nước , “Trật tự thế giới”. Hòa bình tuỳ vào kết luận hợp lý sau khi cân nhắc.
Hòa bình đó không thể được coi là đương nhiên. Trong phần lớn Đông Á, lịch sử là một câu chuyện dở dang. Đài Loan, nơi mà người quốc gia thua cuộc trong cuộc nội chiến Trung Quốc lẩn trốn vào năm 1949, là một nền dân chủ hòa bình và thịnh vượng. Tuy nhiên, Đảng Cộng sản Trung Quốc coi sứ mệnh thiêng liêng của nó là mang Đài Loan trở về với quê hương, và có quyền xử dụng vũ lực để làm như vậy. Mỹ giám hộ cho hòn đảo có nghĩa là bảo đảm rằng Trung Quốc không bao giờ dám. Nhưng khi Trung Quốc phát triển và cam kết của Mỹ dường như suy yếu dần, những chỗ cho các tính toán sai lầm đang phát triển. Ngay sau khi đắc cử, ông Trump thậm chí dường như làm nảy sinh vấn đề xác nhận của Mỹ về “chính sách một nước Trung Quốc” - một sự khăng khăng của Trung Quốc dựa trên điều bịa đặt văn hoa rằng Đài Loan là một phần của Trung Quốc.
Một điểm nóng có nhiều khả năng sắp xảy ra ở khu vực là bán đảo Triều Tiên, bị phân chia kể từ khi kết thúc chiến tranh thế giới thứ hai. Bắc Triều Tiên, bị cai trị bởi một gia đình mafia mà bây giờ là đến thế hệ thứ ba, có một nền kinh tế gảy đổ và một đội quân được đào tạo kém cỏi. Nhưng nó đã đổ tiền vào các chương trình hạt nhân đe dọa Hàn Quốc, làm Nhật Bản mất bình tỉnh và chẳng bao lâu cũng sẽ đặt ra một mối đe dọa cho Mỹ. Bắc Triều Tiên làm cho lãnh đạo Trung Quốc cáu tiết, nhưng họ cảm thấy họ phải thể hiện tinh thần đoàn kết với một cựu đồng minh chống Mỹ trong cuộc chiến đẫm máu do Bắc Triều Tiên phát động vào năm 1950. Trung Quốc thà có một Bắc Triều Tiên hạt nhân dưới quyền Kim Jong Un còn hơn là một đất nước sụp đổ mà sẽ gửi hàng triệu người tị nạn tuyệt vọng chạy qua biên giới Trung Quốc. Trên hết, nó gặp rắc rối bởi ý tưởng thống nhất với Hàn Quốc dân chủ mà ở đó có quân đội Mỹ ở bên cạnh. Tại Mar-a-Lago, ông Trump yêu cầu ông Xi cho biết ý tưởng để đối phó với mối đe dọa từ Bắc Triều Tiên, nhưng cuộc tấn công tên lửa của ông ta ở Syria đã làm cho nó rõ ràng rằng Mỹ có thể hành động một mình nhằm chống lại miền Bắc. Việc xử lý tính hiếu chiến của Kim - và cuối cùng là sự sụp đổ của chế độ - sẽ là một thử thách lớn trong sự hợp tác của hai siêu cường.
Trung Quốc không hăng hái truyền bá tư tưởng hay tham vọng xuất khẩu cách mạng, cũng thực sự không có bất kỳ mối nghi ngại nào về ý thức hệ nguy hiểm đối với trật tự hiện hành, mà vốn nó căm ghét, chủ yếu bởi vì nó không có một tiếng nói lớn hơn trong việc điều hành trật tự đó. Việc bảo đảm hơn cho vai trò dường như là nhiệm vụ chính của ông Tập Cận Bình, lãnh đạo tối cao của Trung Quốc kể từ năm 2012. Ông ấy đã tích lũy quyền lực nhiều hơn cho bản thân mình so với bất kỳ nhà lãnh đạo nào kể từ sau Đặng Tiểu Bình, và bây giờ đang thận trọng đưa ra một mô hình lãnh đạo toàn cầu lớn hơn mà các nhà lý luận đảng đang bắt đầu gọi là “giải pháp Trung Quốc”. Ở một mức độ nào đó, đây là về vấn đề thực tế, chẳng hạn như đầu tư vào Trung Á để xóa đói giảm nghèo. Mặt khác, đó là phản đối sự thống trị của Mỹ. Ở Trung Quốc, ông Tập đã phát biểu tại một hội nghị vào tháng Hai, nên “hướng dẫn an toàn quốc tế” hướng tới một “ trật tự thế giới mới công bằng và hợp lý hơn”. Loại ngôn ngữ đó sực mùi đạo đức của đế chế Trung Quốc cổ xưa. Nhưng trong khi kinh nghiệm trước đây của Trung Quốc về quyền lực là cai trị khắp thiên hạ, bây giờ nó phải chấp nhận đơn thuần chỉ là một siêu cường trong một số siêu cường. Mỹ, về phần mình, chưa bao giờ có bất kỳ kinh nghiệm nào về việc từ bỏ nhiều ảnh hưởng và quyền lực như nó có thể phải làm với Trung Quốc trong tương lai.
Mối quan hệ vốn đầy đặn đã trở thành nhiều hơn trước với việc ông Trump đắc cử làm tổng thống. Trong bảy thập kỷ, chiến lược lớn của Mỹ đã dựa trên ba trụ cột : thương mại mở, liên minh mạnh mẽ và thúc đẩy các giá trị nhân quyền và dân chủ. Không có gì rõ ràng cho bạn bè của Mỹ ở châu Á về mức độ mà ông Trump - với thái độ khinh thị của ông ta đối với quá trình ngoại giao, một tính nết ũng hộ bảo vệ công nghiệp trong nước và một định nghĩa “nước Mỹ trước tiên” hẹp hòi về lợi ích quốc gia - sẽ sẵn sàng phát huy cho ba trụ cột đó. Như Michael Fullilove, người đứng đầu Viện Lowy, một think-tank ở Sydney, diễn tả nó, ông Trump là “một người không tin theo trật tự tự do toàn cầu và là một người hoài nghi các liên minh. Và ông ấy đã phải lòng những kẻ độc tài.
Chiến thắng của ông Trump đến như một cú sốc lớn đối với các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Họ ghét Hillary Clinton vì là người không thể tiên đoán trước và sẽ có được nhiều nơi ưa thích, điều ghê gớm mà họ biết . Nó cũng đến tại một thời điểm bất tiện cho người Trung Quốc. Ông Xi đang tập trung vào đại hội đảng cọng sản năm năm tổ chức một lần rất quan trọng vào cuối năm nay. Ông ấy dường như chú tâm vào việc củng cố cho việc bám víu quyền lực của mình, trong bối cảnh của một bong bóng tín dụng bất ổn và tăng trưởng kinh tế đã chậm lại đáng kể từ mức đỉnh 10% một năm xuống còn 6,5%.
Phần lớn, Trung Quốc che đậy sự cảnh giác đối với ông Trump đằng sau các lời cảnh cáo đã được nghiên cứu. Lãnh đạo Trung Quốc nói với Kevin Rudd, một cựu thủ tướng Úc và chịu ảnh hưởng Trung Quốc, trích dẫn từ một trong những câu tục ngữ nhiều vô số bằng ngôn ngữ của họ, “Khi bạn nhìn thấy 10.000 thay đổi chung quanh bạn, bảo đảm bản thân bạn không thay đổi.” Lãnh đạo Trung Quốc đã quyết định chờ đợi và nhìn xem. Nhưng đằng sau hậu trường họ đã cố gắng rất nhiều để ảnh hưởng đến ông Trump, làm việc chủ yếu thông qua con rể của ông ấy, Jared Kushner, một nhà phát triển bất động sản cùng các mối quan hệ với Trung Quốc.
Trung Quốc cũng sớm nắm phương pháp giao dịch của vị tân tổng thống, thúc đẩy họ biệt phái Jack Ma, ông chủ của Alibaba, một tập đoàn thương mại điện tử khổng lồ , đến gặp Trump. Ông ấy hứa rằng công ty của ông sẽ tạo ra một triệu công ăn việc làm ở Mỹ. Ngay sau đó những đơn xin đăng ký thương hiệu để bảo vệ nhãn hiệu Trump ở Trung Quốc, mà đã từng mòn mỏi trong các tòa án trong nhiều năm qua đã bất ngờ được cấp giấy phép. Nguyên nhân và hiệu quả thì không thể giải quyết xong, nhưng ông Trump chắc chắn đã hạ giọng khoác lác chống Trung Quốc trong thời tiền bầu cử của ông ấy.
Nhìn vào vực thẳm
Tuy nhiên, ở chiều sâu, tình trạng không rỏ ràng muôn thuở về mối quan hệ giữa hai nước vẫn còn, không ít trên lãnh vực thương mại, mà trong ba thập kỷ qua đã củng cố quan hệ giữa hai nước. Ông Trump có vẻ xem thương mại không phải là đôi bên cùng có lợi cho cả Hoa kỳ và Trung quốc mà là một trò chơi tổng bằng không, và đặt ra thời gian chờ đợi xem xét lại đối với hệ thống thương mại đa phương thời hậu chiến. Một trong những điều đầu tiên ông đã làm sau khi bước vào nhà Trắng là hủy bỏ Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), một thỏa thuận thương mại tự do giữa 12 nước trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương (mặc dù không có Trung Quốc) - một tai họa to lớn đối với vai trò kinh tế của Mỹ ở châu Á.
Ông Mattis, một cựu tướng lãnh nhiều kinh nghiệm, là cánh tay đắc lực của Washington được gọi là một trong những "người chín chắn" của chính quyền Trump, nhưng có một số ít kiểu cách trong số họ. Bộ trưởng ngoại giao, Rex Tillerson, một cựu thủ lãnh dầu khí, được tính trong số đó, mặc dù vấn đề danh tiếng đã nổi lên kể từ khi ông ta thể hiện chính sách ngoại giao châu Á. Và mặc dù mỗi chính quyền mới cần có thời gian để điền các chức vụ còn trống, nhưng những khoảng trống trong đội ngủ chính sách đối ngoại của Trump, đặc biệt trên hồ sơ châu Á, là đáng báo động. Trong số những thứ khác, phần lớn phe châu Á dày dạn của đảng Cộng hòa, những người mà trong thời Obama đã làm việc trong các think-tank, các trường đại học hoặc các lãnh vực tư nhân, đã thề trước cuộc bầu cử rằng họ sẽ không bao giờ phục vụ dưới quyền Tổng thống Trump. Một số người kể từ khi cố nuốt niềm tự hào của họ và đã mon men đến gần hơn với chính quyền mới, nhưng các tay sai trung thành của ông Trump có những kỷ niệm khó quên khi nói đến những lời chỉ trích của những người này đối với ông chủ của họ.
Nhiều nhà quan sát vẫn hy vọng rằng, một khi sự hỗn loạn bất thường của chính quyền mới được bình thường trở lại, nó sẽ trở lại một chính sách có thể thừa nhận được, xuất phát từ bảy thập kỷ kinh nghiệm của Mỹ ở châu Á. Nhưng điều đó là chưa chắc chắn. Một số thành viên hàng đầu của chính quyền giữ những quan điểm dường như không thể hòa giải trong chính sách của Mỹ ở châu Á. Có lẽ điều đó phản ảnh sự bất đồng rộng lớn hơn của Mỹ về vai trò và trách nhiệm toàn cầu. Tuy nhiên, bản thân tổng thống dường như không biết gì về việc thiếu một chiến lược toàn diện ở châu Á, và vấn đề đó có thể tiếp tục tồn tại. Một người từng là cánh châu Á thuộc đảng Cộng hòa đã phục vụ dưới cả thời Ronald Reagan và George HW Bush giải thích rằng: “Tôi không nhận được cảm giác về một đường vòng học tập với Trump. Vì vậy, tôi không mong đợi điều gì đó tốt hơn.”
Giữa những điều không chắc chắn về chính sách của ông Trump ở châu Á, hai rủi ro chính cho khu vực dường như gần trái ngược nhau. Đầu tiên là, sau một tuần trăng mật lần đầu với lãnh đạo Trung Quốc, một lập trường ngày càng hung hăng đã giúp chính quyền mới làm cho Trung Quốc cáu tiết, trong khi thất bại trong việc trấn an bạn bè châu Á của Mỹ. Thứ hai là chính sách của Mỹ ở châu Á trở nên nửa vời và vô vọng, bạn bè châu Á của Mỹ một lần nữa lo ngại và có lẽ làm cho Trung Quốc trở nên táo bạo. Hậu quả trong cả hai trường hợp có thể là như nhau - việc thay đổi động lực sức mạnh đòi hỏi phải có sự điều chỉnh nhanh chóng, có thể xảy ra nguy cơ không ổn định và thậm chí hỗn loạn trong khu vực. Hy vọng dành cho điều tốt đẹp nhất, nhưng hãy chuẩn bị cho việc thiên hạ rối loạn .
