Siêu cường lén lút (Phần I )

Trung Quốc che dấu tham vọng toàn cầu của nó như thế nào

Chặn một siêu cường: tại cảng Thượng Hải, tháng 1 năm 2011…ALY SONG / REUTERS

Oriana Skylar Mastro Thứ Ba, ngày 11 tháng 12 năm 2018 Theo Foreigner Affairs

Trần H Sa lược dịch

"Trung Quốc sẽ không lặp lại, không nhắc lại thói quen cũ của một quốc gia mạnh mẽ tìm kiếm quyền bá chủ", ông Wang Yi, bộ trưởng ngoại giao Trung Quốc, nói [1] vào tháng 9 năm ngoái. Đó là một thông điệp rằng các quan chức Trung quốc đã từng được thúc đẩy kể từ khi sự kỳ diệu của đất nước họ bắt đầu nổi lên. Trong nhiều thập niên, họ đã hết sức cố gắng hạ thấp sức mạnh của Trung Quốc và trấn an các quốc gia khác - đặc biệt là Hoa Kỳ - về các ý định lành tính của nó. Giang Trạch Dân (Jiang Zemin), lãnh đạo Trung Quốc trong những năm 1990, kêu gọi sự tin tưởng lẫn nhau, cùng có lợi, bình đẳng và hợp tác trong quan hệ đối ngoại. Dưới thời Hồ Cẩm Đào (Hu Jintao) , người nắm quyền cai trị vào năm 2002, "phát triển hòa bình" đã trở thành cụm từ của thời điểm này. Chủ tịch hiện tại, ông Tập Cận Bình [2], đã nhấn mạnh vào tháng 9 năm 2017 rằng Trung Quốc thiếu tố chất điều khiển các cường quốc để tìm kiếm quyền bá chủ.

Thật dễ dàng để gạt bỏ những tuyên bố long trọng như vậy vì đơn giản chúng là lừa dối . Tuy nhiên, trên thực tế, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đang nói sự thật: Bắc Kinh thực sự không muốn thay thế Washington [3] đứng đầu hệ thống quốc tế. Trung Quốc không có lợi ích trong việc thiết lập một mạng lưới các liên minh toàn cầu, duy trì một sự hiện diện quân sự toàn cầu rộng bao la, gửi quân đội ra khỏi biên giới của nó hàng ngàn dặm, dẫn đầu các tổ chức quốc tế mà qua đó sẽ hạn chế hành vi của riêng mình, hoặc dàn trải hệ thống của nó với chính phủ nước ngoài.

Nhưng tập trung vào sự miễn cưỡng này, và các tuyên bố trấn an của Trung Quốc phản ánh nó, là một sai lầm [4]. Mặc dù Trung Quốc không muốn chiếm đoạt vị trí của Hoa Kỳ như là người lãnh đạo trật tự toàn cầu, nhưng mục tiêu thực tế của nó gần như là hệ quả. Ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương, Trung Quốc muốn thống trị hoàn toàn; họ muốn buộc Hoa Kỳ ra khỏi  khu vực và trở thành bá chủ chính trị, kinh tế và quân sự của khu vực. Và trên toàn cầu, dù là rất vui khi rời khỏi anh tài xế Hoa Kỳ, nhưng họ lại muốn đủ mạnh để chống lại Washington khi cần thiết. Như một quan chức Trung Quốc nêu bới tôi, "là một cường quốc có nghĩa là bạn có thể làm những gì bạn muốn, và không ai có thể nói bất cứ điều gì về việc đó". Nói cách khác, Trung Quốc đang cố gắng thay thế, chứ không phải là thay chổ của Hoa Kỳ. Cách mà Trung Quốc thực hiện dự án này đã khiến nhiều nhà quan sát kết luận sai lầm rằng nước này chỉ đang cố gắng cùng tồn tại với sức mạnh Mỹ chứ không phải là đảo ngược trật tự ở châu Á và cạnh tranh với ảnh hưởng của Mỹ trên toàn cầu. Trên thực tế, sự mơ hồ là một phần của chiến lược : Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã nhận ra rằng, để thành công, họ phải tránh gây ra một phản ứng bất lợi, và vì vậy họ đã kiềm chế việc trực tiếp thách thức Hoa Kỳ, sao chép mô hình xây dựng trật tự hoặc thích nghi với khả năng hoạt động quân sự toàn cầu của nó. Mặc dù Bắc Kinh theo đuổi một chiến lược gián tiếp và kinh doanh tích lũy quyền lực, nhưng đừng nhầm lẫn: mục tiêu cuối cùng là đẩy Hoa Kỳ ra khỏi Ấn Độ-Thái Bình Dương và cạnh tranh với Mỹ trên sân khấu toàn cầu.

Cho đến bây giờ, Trung Quốc đã thành công trong việc phát triển mà không kích động. Tuy nhiên, có một giới hạn để làm thế nào mà một quốc gia có thể có được sức mạnh mà không trực tiếp thách thức quyền lực đương nhiệm và Trung Quốc bây giờ đang ở vào điểm đó. Dưới thời Xi, Trung Quốc bắt đầu lao vào đối đầu với sức mạnh Mỹ. Với những thách thức nội bộ của đất nước, sự trỗi dậy của Trung Quốc vẫn có thể bị đình trệ. Nhưng lịch sử đã chỉ ra rằng trong phần lớn các trường hợp, một quốc gia có thể duy trì sự phát triển của mình, quyền lực đang trỗi dậy cuối cùng vượt qua quyền lực đang thống trị [5], cho dù là thông qua hòa bình hay chiến tranh.

Điều đó không có nghĩa là Hoa Kỳ không thể tạo ra xu thế lịch sử. Để duy trì ưu thế, Washington sẽ phải thay đổi hướng đi. Nó sẽ phải làm sâu sắc hơn, chứ không phải là giảm bớt, sự tham gia của nó trong trật tự quốc tế tự do. Nó sẽ phải tăng gấp đôi, thay vì từ bỏ, cam kết của nó đối với các giá trị Mỹ. Và có lẽ quan trọng nhất, nó sẽ phải đảm bảo rằng sự lãnh đạo của nó mang lại lợi ích cho người khác thay vì theo đuổi chiến lược dựa trên cơ sở "nước Mỹ trước tiên".

TRUNG QUỐC ĐÃ TRỔI DẬY NHƯ THẾ NÀO 

Trong suốt lịch sử, các cường quốc đã cấu thành sẽ phát minh ra những cách phát triển mới. Đế quốc Mông Cổ kết nối các vùng đất thông qua thương mại, triều đại nhà Thanh xây dựng một hệ thống triều cống, Vương quốc Anh thu thập các thuộc địa, Liên Xô tạo ra các phạm vi ảnh hưởng liên kết về mặt tư tưởng và Hoa Kỳ thiết lập một trật tự thể chế và hiện diện quân sự trên toàn cầu. Trung Quốc cũng vậy, tìm kiếm các nguồn sức mạnh mới và đã sử dụng nó theo những cách mà trước đây không thành công.

Trong lĩnh vực chính trị, Trung Quốc đã thực hiện một sự kết hợp giữa các hành động vụng trộm và ngoại giao công chúng để kết nạp và vô hiệu hóa phe đối lập nước ngoài. Để định hình khả năng suy luận  [6] trên các chủ đề nhạy cảm, nó đã thành lập hàng trăm Viện Khổng Tử tại các trường đại học trên khắp thế giới và ra mắt các phương tiện truyền thông tiếng Anh để phổ biến các bài tường thuật của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Các nhân viên tình báo Trung Quốc thậm chí đã tuyển dụng công dân Trung Quốc  học ở nước ngoài để làm người cung cấp thông tin và truyền đạt những gì mà sinh viên và giáo sư Trung Quốc nói về đất nước của họ. Ở Úc và New Zealand, Trung Quốc đã tìm cách gây ảnh hưởng trực tiếp đến chính trị, bí mật quyên góp tiền cho các ứng cử viên ưa thích.

Bắc Kinh đã đặc biệt đổi mới trong việc sử dụng sức mạnh kinh tế. Chiến lược ở đây là tài trợ cơ sở hạ tầng ở các nước đang phát triển để tạo ra sự phụ thuộc và do đó, các chính phủ nước ngoài phải phục tùng mệnh lệnh của Trung quốc. Gần đây nhất, những nỗ lực đó đã được thực hiện dưới hình thức Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, một dự án cơ sở hạ tầng với khu vực khổng lồ được đưa ra vào năm 2013. Trung Quốc đã chi khoảng 400 tỷ đô la cho sáng kiến ​​này (và đã cam kết chi thêm hàng trăm tỷ đô la), và nó đã thuyết phục được 86 quốc gia và các tổ chức quốc tế ký kết khoảng 100 thỏa thuận hợp tác liên quan. Viện trợ của Trung Quốc, chủ yếu lấy hình thức cho vay từ các ngân hàng do Đảng Cộng sản Trung Quốc kiểm soát, không đi kèm với các điều kiện ràng buộc như phương Tây thường kèm theo: không có yêu cầu cải cách thị trường hoặc quản trị tốt hơn. Tuy nhiên, những gì Trung Quốc yêu cầu từ người nhận là sự trung thành trên một số vấn đề, bao gồm cả sự không công nhận Đài Loan.

Như nhà phân tích Nadège Rolland đã viết [7], Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường có ý định cho phép Trung Quốc sử dụng tốt hơn đầu mối kinh tế đang phát triển của mình để đạt được mục tiêu chính trị tối thượng mà không gây ra phản ứng đối kháng hay xung đột quân sự. Chìa khóa là Bắc Kinh mơ hồ bỏ quên các khía cạnh quân sự của dự án này, tạo ra sự không chắc chắn trong nội bộ
Washington về ý định thực sự của nó. Nhiều nhà quan sát đã tự hỏi liệu Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường cuối cùng có sẽ có  thành phần quân sự mạnh mẽ hay không, nhưng quan điểm đó bị bỏ dỡ. Ngay cả khi sáng kiến ​​này không phải là khúc dạo đầu cho sự hiện diện quân sự toàn cầu theo kiểu Mỹ - và có lẽ nó không phải  - Trung Quốc vẫn có thể sử dụng ảnh hưởng kinh tế và chính trị được tạo ra bởi dự án để hạn chế phạm vi quyền lực của Mỹ. Ví dụ, nó có thể gây áp lực cho các quốc gia phụ thuộc ở Châu Phi, Trung Đông và Nam Á từ chối quân đội Hoa Kỳ quyền xâm nhập không phận hoặc tiếp cận các cơ sở trên mặt đất của họ.

Chủ nghĩa kinh doanh của Trung Quốc không bị giới hạn trong các lĩnh vực kinh tế và chính trị; Nó còn có thành tố sức mạnh cứng. Thật vậy, có lẽ không nơi nào như Bắc Kinh có nhiều doanh nhân trong chiến lược quân sự của nó. Ví như trước hết là, học thuyết chống tiếp cận / khắc chế khu vực (A2 / AD) của nó, là một bước tiến của sự đổi mới : bằng cách phát triển khả năng quân đội bất đối xứng với chi phí tương đối thấp, quốc gia này đã có thể làm phức tạp đáng kể cho bất kỳ kế hoạch nào của Hoa Kỳ nhắm đến cứu viện cho Nhật Bản, Philippines hoặc Đài Loan trong trường hợp chiến tranh. Sau nửa là, thay vì đối đầu với Hoa Kỳ để đẩy quân đội Mỹ ra khỏi khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Trung Quốc đã tham gia vào các hoạt động tinh vi hơn, chẵng hạn như như quấy rối tàu và máy bay của Hoa Kỳ bằng các phương tiện phi quân sự, cho phép nó duy trì mức độ làm nản chí và không muốn đáp trả của Hoa Kỳ. Nhờ các chiến thuật như vậy, Trung Quốc đã đạt được những lợi ích chính trị và lãnh thổ đáng kể mà không cần vượt qua ngưỡng để trở thành xung đột nóng với Hoa Kỳ hoặc các đồng minh.

Trung Quốc cũng đã tránh gây ra phản ứng phối hợp từ Hoa Kỳ bằng cách cố tình trì hoãn việc hiện đại hóa quân đội của nó. Như nhà lãnh đạo Trung Quốc nổi tiếng Đặng Tiểu Bình  nói về nó, "Giấu sức mạnh của bạn, chờ cơ hội tốt của bạn" (giấu mình chờ thờ) . Từ khi các nước có xu hướng rút ra những kết luận về ý định của kẻ thách thức, từ quy mô và bản chất của các lực lượng vũ trang của họ, Trung Quốc đã chọn ưu tiên xây dựng các loại quyền lực khác - kinh tế, chính trị và văn hóa - nhằm đưa ra một hình ảnh ít đe dọa hơn.

Khi, vào những năm 1970, Đặng bắt đầu theo đuổi "bốn hiện đại hóa" - nông nghiệp, công nghiệp, khoa học và công nghệ, và quốc phòng quốc gia - cuối cùng ông ta đã có được hiện đại hóa quân đội . Trong suốt những năm 1980, Trung Quốc ưu tiên tập trung  vào việc xây dựng nền kinh tế; sau đó bổ sung sức mạnh kinh tế đang phát triển với ảnh hưởng chính trị, gia nhập các tổ chức quốc tế trong suốt những năm 1990 và thập niên đầu của thế kỷ này. Vào đầu thiên niên kỷ, quân đội Trung Quốc vẫn còn lạc hậu đáng kể. Tàu chiến của nó không có khả năng hải hành an toàn vượt khỏi tầm nhìn kể từ bờ biển, các phi công của họ không giỏi bay vào ban đêm hoặc trên mặt nước, và tên lửa hạt nhân của nó dựa vào nhiên liệu lỏng cổ lổ sỉ. Phần lớn các đơn vị mặt đất của nó không có thiết bị cơ giới, hiện đại, chẵnh hạn như xe tăng được cập nhật hóa.


Mãi đến cuối những năm 1990, Trung Quốc mới bắt đầu hiện đại hóa quân đội một cách nghiêm túc. Và thậm chí sau đó, nó tập trung nhiều vào các khả năng phù hợp để thống trị Đài Loan hơn là việc phóng chiếu sức mạnh rộng lớn hơn. Trung Quốc cũng báo hiệu rằng họ tìm cách sử dụng quân đội vì lợi ích toàn cầu, với việc Hồ tuyên bố công khai rằng các lực lượng của nó sẽ tập trung nhiều hơn vào việc bảo vệ hòa bình và cứu trợ nhân đạo so với  chiến tranh. Ngay cả học thuyết khét tiếng A2 / AD  của Trung Quốc ban đầu cũng bị đóng khung chỉ như là một cách để hạn chế khả năng can thiệp của Hoa Kỳ vào châu Á chứ không phải là một phương pháp để phóng chiếu sức mạnh của Trung Quốc. Trung Quốc không ra mắt tàu sân bay đầu tiên cho đến năm 2012 và mãi đến năm 2013, họ mới thực hiện các cải cách cơ cấu mà cuối cùng sẽ cho phép quân đội Trung Quốc cạnh tranh với tính ưu việt của Hoa Kỳ ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương trong tất cả các lĩnh vực.

( Còn tiếp)

ORIANA SKYLAR MASTRO là Trợ lý Giáo sư Nghiên cứu An ninh tại đại học Georgetown và là học giả thỉnh giảng của Đại học Jeane Kirkpatrick tại Viện Doanh nghiệp Mỹ.

Ghi Chú :

[1] https://www.reuters.com/article/us-usa-eu/trump-shaping-new-liberal-order-to-block-russia-china-iransays-pompeo-idUSKBN1O3102
[2] https://www.forignaffairs.com/articles/china/2018-04-17/chinas-new-revolution
[3] https://www.forignaffairs.com/articles/china/2018-09-21/stop-obsessing-about-china
[4] https://www.forignaffairs.com/articles/united-states/2018-02-13/china-reckaming
[5] https://www.forignaffairs.com/articles/united-states/2017-08-15/china-vs-america
[6] https://www.nytimes.com/2018/05/21/opinion/china-overseas-intellect-yang.html
[7] https://www.nbr.org/publication/chinas-eurasian-century-political-and-strargetic-impluggest-of-the-beltand-road-initiative/

• -------------------------------------|||------------------------------