KInh tế Việt Nam tiến nhanh, nhưng liệu có bền vững
Tranh chấp thương mại Mỹ-Trung đã tạo cơ hội cho Việt Nam tăng trưởng nhưng vẫn phải vượt qua những thách thức nghiêm trọng.
Josh Doyle 27 tháng 2 năm 2019 Theo Aljazeera
Trần H Sa lược dịch
Hà Nội, Việt Nam - Với một vài thao tác trên màn hình điện thoại thông minh của họ, các nhân viên đói bụng - tập trung tại Hà Nội cho một hội nghị thượng đỉnh giữa các nhà lãnh đạo của nước Mỹ và CHDCND Triều Tiên trong tuần này - có thể đặt mua từ các tài xế giao hàng chạy đua với còi giao thông xe máy. Một bát mì nóng hoặc Big Mac tươi có thể cách đó vài phút.
Sự phát triển của các công ty khởi nghiệp công nghệ của Việt Nam, bao gồm các ứng dụng phân phối thực phẩm, là một trong nhiều dấu hiệu cho thấy Việt Nam đã đi được bao xa trong ba thập niên, kể từ khi họ đưa ra chương trình cải cách kinh tế đổi mới táo bạo. Nghèo đói đã giảm và nền kinh tế của nó đã trở thành một trong những nước tăng trưởng nhanh nhất ở châu Á.
Nhưng ngày nay, đất nước Đông Nam Á đầy sinh lực này phải đối mặt với cả cơ hội lẫn thách thức do tranh chấp thương mại giữa người khổng lồ kinh tế của họ ở phía bắc, Trung Quốc, và kẻ thù cũ của họ, Mỹ, những thứ đang ngày càng trở nên quyết đoán trong khu vực. Công nghệ thay đổi nhanh chóng cũng mang đến cho các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam những rủi ro và phần thưởng tiềm năng. Chính phủ đang phản ứng bằng cách giảm vai trò của nó trong nền kinh tế và cố gắng làm cho nó hiệu quả hơn.
"Bạn đi trên phố và thấy các tòa nhà mới, bạn bè của bạn đang nhận công việc mới từ các công ty mà bạn chưa từng nghe đến. Nó cho thấy một thị trường đang phát triển ở đây", Trung Nguyen, CEO và người sáng lập nền tảng giao hàng Lozi, người xử lý mọi thứ từ thực phẩm đến mỹ phẩm Hàn Quốc, phát biểu.
Các công ty khởi nghiệp như Lozi đang thu hút sự chú ý nhiều hơn từ Đảng Cộng sản cầm quyền vì nó có mục tiêu giảm số lượng doanh nghiệp nhà nước và mở rộng khu vực tư nhân, hiện chiếm hơn 40% nền kinh tế của Việt Nam.
Theo Cường Minh Nguyen, chuyên gia kinh tế quốc gia chính thức của Việt Nam tại Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) thì chính phủ đang thúc đẩy để đạt được mục tiêu một triệu doanh nghiệp tư nhân vào năm 2020, tăng từ khoảng 500.000 trong năm 2018. Nguyễn nói rằng mục tiêu sẽ là " cực kỳ thách thức" để đạt được, do một số rào cản, bao gồm cả việc thiếu khả năng tiếp cận tài chính.
Nhưng theo truyền thông nhà nước, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tin rằng mục tiêu này là khả thi vì nhiều doanh nghiệp mới sẽ đến từ nền kinh tế phi chính thức khổng lồ của đất nước. Quá trình này bao gồm việc đăng ký các doanh nghiệp khác nhau, từ xe phở trên vỉa hè cho đến taxi cá nhân, xe ôm.
Số liệu của chính phủ trong quý đầu năm 2018 cho thấy hơn 56 phần trăm người Việt làm việc trong các ngành nghề không chính thức, không tính nông nghiệp và thủy sản.
"Nếu khu vực phi chính thức này có thể được lồng ghép trong nền kinh tế, nó có thể là một nguồn đáng kể cho tăng trưởng" , ông Nguyễn của ADB nói với Al Jazeera. Ông nói rằng nhiệm vụ chính của chính phủ là tạo ra các động cơ khuyến khích sự tham gia nhiều hơn của các doanh nghiệp phi chính thức vào nền kinh tế, điều này sẽ đòi hỏi họ phải đóng thuế.
Nhưng một phần khác trong số một triệu công ty mới đó có thể đến từ các công ty khởi nghiệp sáng tạo, tập trung vào tất cả mọi thứ, từ việc thúc đẩy công việc của nông dân cho đến việc đưa ngành ngân hàng của Việt Nam lên mạng.
Aaron Everhart, một cố vấn khởi nghiệp từ Thung lũng Silicon, cho biết số lượng các công ty khởi nghiệp ở Việt Nam đã tăng mạnh trong hai năm qua.
"Mỗi tỉnh đều có một số áp lực từ chính quyền trung ương để làm điều gì đó về khả năng kinh doanh", Everhart nói với Al Jazeera.
Một thách thức đối với Việt Nam, theo Everhart, là cập nhật thông tin cho các quan chức của chính phủ cộng sản . Ông nói rằng nhiều người trong số họ thiếu chử nghĩa và công cụ cần thiết để "thực thi một quốc gia khởi nghiệp". Một phần công việc của ông là tập trung vào việc thu hẹp khoảng cách đó.
Trung Nguyên, người sáng lập của Lozi, nói rằng thất bại lớn nhất đối với công ty của ông là tăng lương cho những công nhân lành nghề cần thiết trong ngành công nghệ, và các lĩnh vực tiên tiến khác. Một loạt các công ty cạnh tranh, cả trong và ngoài nước, đang làm cho việc thu nhận tài năng hàng đầu của Việt Nam trở nên khó khăn hơn.
Lợi thế Việt Nam
Nhưng Việt Nam vẫn giữ được một số lợi thế quan trọng.
Nhà cung cấp nghiên cứu thị trường Euromonitor International cho biết, lao động không có kỹ năng ở Việt Nam vẫn đủ rẻ để cám dỗ một số nhà sản xuất rời khỏi Trung Quốc, nơi mà tiền lương đã tăng 33% trong giai đoạn 2013-2018. Các nhà phân tích nói rằng trong khi tiền lương cũng tăng nhanh ở Việt Nam, chúng vẫn thấp hơn so với Trung Quốc.
Tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã làm cho các công ty tăng nhu cầu tìm kiếm cơ sở sản xuất mới.
"Chúng tôi thấy các công ty và nhà cung cấp chuyển một số ngành sản xuất ra khỏi Trung Quốc", Adam Sitkoff, giám đốc điều hành tại Phòng Thương mại Hoa Kỳ ở Hà Nội cho biết. "Việt Nam đang đạt được một số trong quá trình kinh doanh đó."
Sitkoff nói rằng căng thẳng thương mại Mỹ-Trung "nhấn mạnh nguy cơ của việc tập trung các cơ sở sản xuất ở một quốc gia duy nhất". Cuộc chiến thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump hiện đang kích hoạt "tái tổ chức chuỗi cung ứng", ông nói với Al Jazeera.
Những vấn đề về chất lượng
Nhưng cạnh tranh với Trung Quốc về chi phí có thể không đủ.
"Công nhân ở đây ít kinh nghiệm. Nhược điểm mất mát vẫn còn cao, vì vậy chúng tôi vẫn mất tiền", Yu-rou Lai, trợ lý giám đốc điều hành tại nhà xuất khẩu giày dép Đài Loan Al Nu Sports Goods, nói với Al Jazeera.
Công ty của cô có trụ sở tại Trung Quốc nhưng đã chuyển đến Việt Nam hai năm trước vì chi phí sản xuất ở đó tăng vọt.
Lai cho biết vấn đề chất lượng hay xảy ra hơn ở Việt Nam, so với Trung Quốc. Khi đơn đặt hàng bị trì hoãn do lỗi, công ty của cô ấy thanh toán hóa đơn theo cách giao hàng bằng máy bay thay vì vận chuyển bằng tàu thuyền, với chi phí gấp nhiều lần. Ở Việt Nam Mặc dù lương thấp hơn, công ty đã phải vật lộn để kiếm tiền do việc vận chuyển.
"Tỷ lệ doanh thu tính trên nhân sự công nhân viên cũng cao vì hầu hết phải chi trả mức lương cao hơn trước khi họ trở nên lành nghề," cô nói.
ADB ước tính nền kinh tế của Việt Nam đã tăng 6,8% trong năm ngoái , nhanh hơn hầu hết các nước có cùng quy mô ở châu Á. Nhưng sự tăng trưởng liên tục đòi hỏi sự ổn định, và việc đi lại trong vùng biển địa chính trị không chắc chắn giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ là một thách thức khác, các nhà phân tích nói.
"Quan hệ song phương Mỹ-Trung xấu đi sẽ cắt giảm cả hai thứ nói trên đối với Việt Nam", Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng cao cấp tại Viện Rand, nói với Al Jazeera.
Việc Washington sẵn sàng gây hấn với Bắc Kinh về thương mại đã mang lại lợi ích cho Việt Nam. Một lập trường quyết đoán tương tự của Mỹ ở Biển Đông cũng có thể phù hợp với "lợi ích của Hà Nội nhằm ngăn chặn các yêu sách lịch sử của Trung Quốc trở thành hiện thực", Grossman nói.
Trung Quốc đã xây dựng các đảo nhân tạo để củng cố các yêu sách hàng hải của mình, trang bị ở đó các trạm dự báo thời tiết và các bệ phóng tên lửa. Việt Nam đã gọi những hành động này là một sự đối đầu với chủ quyền của mình, và các tàu đánh cá của họ đã bị gây rối bởi các tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc nhiều lần, trong những năm gần đây.
Các tàu chiến của Mỹ và Anh cũng đã cho thấy sự hiện diện của họ ở Biển Đông vào tháng 1 bằng cách tiến hành các cuộc tập trận quân sự chung đầu tiên của họ ở đó, khi các đồng minh thách thức các yêu sách lãnh thổ của Bắc Kinh.
"Việt Nam trong những năm gần đây đã tăng cường mối quan hệ quốc phòng với Mỹ cũng như các cường quốc khác để cân bằng chống lại sức mạnh quân sự đang gia tăng của Trung Quốc ở Biển Đông," ông Grossman nói.
Bất chấp những bất đồng như vậy, Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam và là một quốc gia cộng sản đồng chí. Năm 2017, một thành viên cấp cao của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã nói với Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc rằng hai nước có một "số phận chung".
"Mặc dù Việt Nam ý thức rằng lợi ích an ninh quốc gia của nó đang ngày càng phù hợp với Mỹ", Grossman nói. "Hà Nội cũng nhận ra rằng họ phải sống bên cạnh Trung Quốc và phải đối mặt với những hậu quả lâu dài từ một cuộc xung đột như vậy."
 |
| Một con phố ở Việt Nam |
Trần H Sa lược dịch
Hà Nội, Việt Nam - Với một vài thao tác trên màn hình điện thoại thông minh của họ, các nhân viên đói bụng - tập trung tại Hà Nội cho một hội nghị thượng đỉnh giữa các nhà lãnh đạo của nước Mỹ và CHDCND Triều Tiên trong tuần này - có thể đặt mua từ các tài xế giao hàng chạy đua với còi giao thông xe máy. Một bát mì nóng hoặc Big Mac tươi có thể cách đó vài phút.
Sự phát triển của các công ty khởi nghiệp công nghệ của Việt Nam, bao gồm các ứng dụng phân phối thực phẩm, là một trong nhiều dấu hiệu cho thấy Việt Nam đã đi được bao xa trong ba thập niên, kể từ khi họ đưa ra chương trình cải cách kinh tế đổi mới táo bạo. Nghèo đói đã giảm và nền kinh tế của nó đã trở thành một trong những nước tăng trưởng nhanh nhất ở châu Á.
Nhưng ngày nay, đất nước Đông Nam Á đầy sinh lực này phải đối mặt với cả cơ hội lẫn thách thức do tranh chấp thương mại giữa người khổng lồ kinh tế của họ ở phía bắc, Trung Quốc, và kẻ thù cũ của họ, Mỹ, những thứ đang ngày càng trở nên quyết đoán trong khu vực. Công nghệ thay đổi nhanh chóng cũng mang đến cho các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam những rủi ro và phần thưởng tiềm năng. Chính phủ đang phản ứng bằng cách giảm vai trò của nó trong nền kinh tế và cố gắng làm cho nó hiệu quả hơn.
"Bạn đi trên phố và thấy các tòa nhà mới, bạn bè của bạn đang nhận công việc mới từ các công ty mà bạn chưa từng nghe đến. Nó cho thấy một thị trường đang phát triển ở đây", Trung Nguyen, CEO và người sáng lập nền tảng giao hàng Lozi, người xử lý mọi thứ từ thực phẩm đến mỹ phẩm Hàn Quốc, phát biểu.
Các công ty khởi nghiệp như Lozi đang thu hút sự chú ý nhiều hơn từ Đảng Cộng sản cầm quyền vì nó có mục tiêu giảm số lượng doanh nghiệp nhà nước và mở rộng khu vực tư nhân, hiện chiếm hơn 40% nền kinh tế của Việt Nam.
Theo Cường Minh Nguyen, chuyên gia kinh tế quốc gia chính thức của Việt Nam tại Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) thì chính phủ đang thúc đẩy để đạt được mục tiêu một triệu doanh nghiệp tư nhân vào năm 2020, tăng từ khoảng 500.000 trong năm 2018. Nguyễn nói rằng mục tiêu sẽ là " cực kỳ thách thức" để đạt được, do một số rào cản, bao gồm cả việc thiếu khả năng tiếp cận tài chính.
Nhưng theo truyền thông nhà nước, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tin rằng mục tiêu này là khả thi vì nhiều doanh nghiệp mới sẽ đến từ nền kinh tế phi chính thức khổng lồ của đất nước. Quá trình này bao gồm việc đăng ký các doanh nghiệp khác nhau, từ xe phở trên vỉa hè cho đến taxi cá nhân, xe ôm.
Số liệu của chính phủ trong quý đầu năm 2018 cho thấy hơn 56 phần trăm người Việt làm việc trong các ngành nghề không chính thức, không tính nông nghiệp và thủy sản.
"Nếu khu vực phi chính thức này có thể được lồng ghép trong nền kinh tế, nó có thể là một nguồn đáng kể cho tăng trưởng" , ông Nguyễn của ADB nói với Al Jazeera. Ông nói rằng nhiệm vụ chính của chính phủ là tạo ra các động cơ khuyến khích sự tham gia nhiều hơn của các doanh nghiệp phi chính thức vào nền kinh tế, điều này sẽ đòi hỏi họ phải đóng thuế.
Nhưng một phần khác trong số một triệu công ty mới đó có thể đến từ các công ty khởi nghiệp sáng tạo, tập trung vào tất cả mọi thứ, từ việc thúc đẩy công việc của nông dân cho đến việc đưa ngành ngân hàng của Việt Nam lên mạng.
Aaron Everhart, một cố vấn khởi nghiệp từ Thung lũng Silicon, cho biết số lượng các công ty khởi nghiệp ở Việt Nam đã tăng mạnh trong hai năm qua.
"Mỗi tỉnh đều có một số áp lực từ chính quyền trung ương để làm điều gì đó về khả năng kinh doanh", Everhart nói với Al Jazeera.
Một thách thức đối với Việt Nam, theo Everhart, là cập nhật thông tin cho các quan chức của chính phủ cộng sản . Ông nói rằng nhiều người trong số họ thiếu chử nghĩa và công cụ cần thiết để "thực thi một quốc gia khởi nghiệp". Một phần công việc của ông là tập trung vào việc thu hẹp khoảng cách đó.
Trung Nguyên, người sáng lập của Lozi, nói rằng thất bại lớn nhất đối với công ty của ông là tăng lương cho những công nhân lành nghề cần thiết trong ngành công nghệ, và các lĩnh vực tiên tiến khác. Một loạt các công ty cạnh tranh, cả trong và ngoài nước, đang làm cho việc thu nhận tài năng hàng đầu của Việt Nam trở nên khó khăn hơn.
Lợi thế Việt Nam
Nhưng Việt Nam vẫn giữ được một số lợi thế quan trọng.
Nhà cung cấp nghiên cứu thị trường Euromonitor International cho biết, lao động không có kỹ năng ở Việt Nam vẫn đủ rẻ để cám dỗ một số nhà sản xuất rời khỏi Trung Quốc, nơi mà tiền lương đã tăng 33% trong giai đoạn 2013-2018. Các nhà phân tích nói rằng trong khi tiền lương cũng tăng nhanh ở Việt Nam, chúng vẫn thấp hơn so với Trung Quốc.
Tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã làm cho các công ty tăng nhu cầu tìm kiếm cơ sở sản xuất mới.
"Chúng tôi thấy các công ty và nhà cung cấp chuyển một số ngành sản xuất ra khỏi Trung Quốc", Adam Sitkoff, giám đốc điều hành tại Phòng Thương mại Hoa Kỳ ở Hà Nội cho biết. "Việt Nam đang đạt được một số trong quá trình kinh doanh đó."
Sitkoff nói rằng căng thẳng thương mại Mỹ-Trung "nhấn mạnh nguy cơ của việc tập trung các cơ sở sản xuất ở một quốc gia duy nhất". Cuộc chiến thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump hiện đang kích hoạt "tái tổ chức chuỗi cung ứng", ông nói với Al Jazeera.
Những vấn đề về chất lượng
Nhưng cạnh tranh với Trung Quốc về chi phí có thể không đủ.
"Công nhân ở đây ít kinh nghiệm. Nhược điểm mất mát vẫn còn cao, vì vậy chúng tôi vẫn mất tiền", Yu-rou Lai, trợ lý giám đốc điều hành tại nhà xuất khẩu giày dép Đài Loan Al Nu Sports Goods, nói với Al Jazeera.
Công ty của cô có trụ sở tại Trung Quốc nhưng đã chuyển đến Việt Nam hai năm trước vì chi phí sản xuất ở đó tăng vọt.
Lai cho biết vấn đề chất lượng hay xảy ra hơn ở Việt Nam, so với Trung Quốc. Khi đơn đặt hàng bị trì hoãn do lỗi, công ty của cô ấy thanh toán hóa đơn theo cách giao hàng bằng máy bay thay vì vận chuyển bằng tàu thuyền, với chi phí gấp nhiều lần. Ở Việt Nam Mặc dù lương thấp hơn, công ty đã phải vật lộn để kiếm tiền do việc vận chuyển.
"Tỷ lệ doanh thu tính trên nhân sự công nhân viên cũng cao vì hầu hết phải chi trả mức lương cao hơn trước khi họ trở nên lành nghề," cô nói.
 | |
|
"Quan hệ song phương Mỹ-Trung xấu đi sẽ cắt giảm cả hai thứ nói trên đối với Việt Nam", Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng cao cấp tại Viện Rand, nói với Al Jazeera.
Việc Washington sẵn sàng gây hấn với Bắc Kinh về thương mại đã mang lại lợi ích cho Việt Nam. Một lập trường quyết đoán tương tự của Mỹ ở Biển Đông cũng có thể phù hợp với "lợi ích của Hà Nội nhằm ngăn chặn các yêu sách lịch sử của Trung Quốc trở thành hiện thực", Grossman nói.
Trung Quốc đã xây dựng các đảo nhân tạo để củng cố các yêu sách hàng hải của mình, trang bị ở đó các trạm dự báo thời tiết và các bệ phóng tên lửa. Việt Nam đã gọi những hành động này là một sự đối đầu với chủ quyền của mình, và các tàu đánh cá của họ đã bị gây rối bởi các tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc nhiều lần, trong những năm gần đây.
 |
| Các tàu đánh cá Việt Nam đã từng là mục tiêu cho các tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc nhắm bắn ở vùng biển tranh chấp trong nhiều năm [Tập tin: Hậu Đinh / AP Ảnh] |
Các tàu chiến của Mỹ và Anh cũng đã cho thấy sự hiện diện của họ ở Biển Đông vào tháng 1 bằng cách tiến hành các cuộc tập trận quân sự chung đầu tiên của họ ở đó, khi các đồng minh thách thức các yêu sách lãnh thổ của Bắc Kinh.
"Việt Nam trong những năm gần đây đã tăng cường mối quan hệ quốc phòng với Mỹ cũng như các cường quốc khác để cân bằng chống lại sức mạnh quân sự đang gia tăng của Trung Quốc ở Biển Đông," ông Grossman nói.
Bất chấp những bất đồng như vậy, Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam và là một quốc gia cộng sản đồng chí. Năm 2017, một thành viên cấp cao của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã nói với Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc rằng hai nước có một "số phận chung".
"Mặc dù Việt Nam ý thức rằng lợi ích an ninh quốc gia của nó đang ngày càng phù hợp với Mỹ", Grossman nói. "Hà Nội cũng nhận ra rằng họ phải sống bên cạnh Trung Quốc và phải đối mặt với những hậu quả lâu dài từ một cuộc xung đột như vậy."
-----------------------------|||------------------------------
