Khu vực công nghệ cao của Trung Quốc đang gặp khó khăn
Nhân viên công nghệ Trung Quốc bị mắc kẹt trong giá lạnh khi quan hệ với Mỹ đóng băng.
Viola Rothschild và Benjamin Della Rocca...Ngày 17 tháng 7 năm 2019...Theo The Diplomat
Trần H Sa lược dịch
Ngồi chênh vênh trên những chiếc xe máy điện, đám đông chuyển phát nhanh cho dịch vụ thương mại điện tử đạp vèo vèo qua các thành phố của Trung Quốc. Hơn 10 giờ mỗi ngày, họ đua nhau cung cấp các gói hàng và các bữa ăn nóng. Trong các tòa nhà văn phòng cao tầng, các lập trình viên của công ty công nghệ đang làm việc cực nhọc. Mã hóa (thông tin ) điên cuồng để đáp ứng một thời hạn, họ chỉ gập bàn phím vào ban đêm.
Mặc dù họ kéo dài nhiều giờ, những công nhân này là những người may mắn. Ít nhất họ có việc làm. Trong bối cảnh sụt giảm của công nghệ cao vốn một thời sôi sục ở Trung Quốc, các công ty công nghệ đang phải dùng đến việc sa thải và đóng băng việc thuê mướn. Hàng ngàn sinh viên trẻ tuổi tốt nghiệp đại học và những công nhân lao động chân tay, những người thường tính tìm kiếm việc làm ở lĩnh vực công nghệ, hiện đang tranh giành để tìm việc làm.
Chỉ hai năm trước, sự trỗi dậy của lãnh vực công nghệ Trung Quốc (thường được gọi là nền kinh tế mới ) dường như không thể ngăn cản. Từ năm 2014 đến 2017, gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc, Huawei, đã tăng gấp đôi doanh thu của nó và con số khổng lồ 34 công ty khởi nghiệp công nghệ Trung Quốc đã đứng đầu với định giá 1 tỷ USD. Theo một dự báo , nền kinh tế mới đã đi đúng hướng tạo ra hơn 1 triệu việc làm hàng năm. Nhưng ngày nay, lĩnh vực công nghệ phát triển một thời đã bị đảo ngược tiến trình: các công ty khởi nghiệp và những gả khổng lồ công nghệ đã bị lảo đảo như nhau trong năm qua. Trong quý cuối cùng của năm 2018, chủ sở hữu WeChat, Tencent đã thấy thu nhập ròng giảm một phần ba và gã khổng lồ thương mại điện tử JD.com đã mất 700 triệu đô la. Dự báo của Alibaba rằng, năm nay, doanh số bán hàng của nó sẽ giảm hơn 20 phần trăm. Và trên niêm yết công khai của các công ty công nghệ, truyền thông và viễn thông (TMT), thu nhập năm ngoái đã giảm 140% so với năm 2017 - một sự sụt giảm lớn hơn bất kỳ lĩnh vực nào khác của Trung Quốc.
Có cái gì rắc rối đang xảy ra ? Kể từ năm 2017, một sự pha trộn đầy biến động từ áp lực chính trị, kinh tế và xã hội đã gây khó khăn cho các công ty kinh tế mới - và do đó, kéo theo các công nhân kinh tế mới. Tuy nhiên, một động lực chính đưa đến sự hỗn loạn trong lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc, thứ mà đã tạo ra những cơn gió ngược khác, là cuộc xung đột trong mối quan hệ Mỹ-Trung năm vừa qua. Cụ thể, cuộc chiến thương mại đang diễn ra và tranh chấp về bảo mật dữ liệu và sở hữu trí tuệ đã cắt giảm lợi nhuận, khiến các nhà đầu tư sợ hãi và tạo ra các hoạt động mới gây rủi ro cho các công ty công nghệ Trung Quốc. Sự chùn bước của nền kinh tế mới của Trung Quốc cũng mang đến những hậu quả xã hội quan trọng: sự đau khổ của người lao động, làm sôi sục tình trạng bất ổn xã hội và đàn áp bất đồng chính kiến từ Bắc Kinh. Nhìn vào bức tranh rộng lớn hơn này, có thể thấy rõ rằng các chính sách gần đây của Hoa Kỳ đã làm tổn hại nhiều hơn cho Trung Quốc so với việc đe dọa đến lợi nhuận của Huawei. Họ đang thổi bùng ngọn lửa của áp lực xã hội rộng lớn hơn - chính điều đó đã thúc đẩy Bắc Kinh thực hiện các bước mở rộng sự rạn nứt ngày càng tăng trong không gian công nghệ Mỹ - Trung.
Tranh chấp quốc tế với hậu quả trong nước
Nếu quan hệ với Mỹ không bị căng thẳng, nền kinh tế mới của Trung Quốc vẫn có thể bị đình trệ. Gần đây, các chính sách mới từ Bắc Kinh đã hạ nhiệt lĩnh vực này, bao gồm cắt giảm trợ cấp khu vực tư nhân, kỷ luật nghiêm khắc việc cho vay tiềm ẩn rủi ro và gia tăng các quy định. Các vụ bê bối đặc thù của lãnh vực này cũng đã làm suy yếu một số công ty. Nhưng không còn nghi ngờ gì nữa, những phát triển mới nhất trong quan hệ Mỹ-Trung đã khiến công nghệ Trung Quốc đối mặt với rắc rối trở nên nghiêm trọng hơn.
Cho đến nay, cơn gió ngược lớn nhất là cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung. Thuế quan đã có ảnh hưởng trên công nghệ Trung Quốc thông qua một số kênh khác nhau - mỗi kênh đã ảnh hưởng đến các công ty kinh tế mới vốn không tương xứng trong các công ty Trung Quốc. Đầu tiên, thuế quan làm chậm xuất khẩu sang Mỹ, đánh vào doanh thu của các công ty. Nhiều công ty kinh tế mới đặc biệt có thể bị tổn thương trong việc bán hàng cho Mỹ - với các công ty Trung Quốc trên chỉ số chứng khoán MSCI, ngành công nghệ thông tin xuất phát bằng một tỷ lệ doanh thu từ Hoa Kỳ cao hơn so với bất kỳ lĩnh vực nào khác. Thứ hai, thuế quan trả đũa của Trung Quốc khiến nền kinh tế mới nhận lấy nỗi đau quá cở. Nguồn cung ứng đầu vào cho công nghệ ở bên ngoài Hoa Kỳ thì rất khó khăn - gã khổng lồ viễn thông ZTE đã thấy được khi lệnh cấm xuất khẩu của Mỹ buộc nó phải đóng cửa năm ngoái - vì các công ty công nghệ sử dụng linh kiện của Mỹ đã nhìn thấy chi phí tăng vọt.
Có lẽ còn tồi tệ hơn, cuộc chiến thương mại đã làm xuất huyết doanh thu nội địa của các công ty công nghệ. Thuế quan siết chặt thu nhập của tất cả các công ty và người tiêu dùng Trung Quốc, điều này đã gây ra một chu kỳ suy giảm chi tiêu trong nước, làm chậm toàn bộ nền kinh tế. Bằng mọi dấu hiệu, suy thoái rộng hơn là nghiêm trọng. Hiện tại, tăng trưởng doanh số bán lẻ của Trung Quốc đã giảm xuống mức thấp nhất trong 16 năm, và IMF dự báo rằng , trong năm nay, thuế quan có thể cắt giảm tăng trưởng GDP của Trung Quốc với con số đáng kinh ngạc, 1,6 phần trăm. Điều này cũng gây hại cho các công ty kinh tế mới một cách không tương xứng. Các công ty thương mại điện tử chịu đựng nhiều hơn so với hầu hết kể từ khi doanh số bán lẻ của nó theo sát chu kỳ bùng nổ của nền kinh tế. Hơn nữa, sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế mới khiến nó không được trang bị cho sự chậm lại hiện nay. Năm 2017, khi các nhà đầu tư đổ vào công nghệ cao của Trung Quốc với tốc độ chóng mặt, nhiều công ty đã sử dụng tiền mới để mở rộng năng lực, vượt ra ngoài khả năng hoạt động, những gì mà họ có thể dễ dàng duy trì trong thời kỳ suy thoái.
Nhưng ngoài cuộc chiến thương mại, các tranh chấp khác giữa Mỹ và Trung Quốc đã khiến cho các công ty dựa trên internet phải thất vọng. Các nhà lãnh đạo công nghệ cao Trung Quốc ngày nay lo lắng rằng Hoa Kỳ sẵn sàng trả đũa các công ty Trung Quốc hơn bao giờ hết, cái mà họ coi là đe dọa, về kinh tế hoặc chính trị. Các sự kiện gần đây biện minh cho những mối quan tâm này. Năm ngoái, trong hai vụ việc riêng biệt, Washington đã bắt giữ giám đốc tài chính của Huawei và phạt ZTE 1 tỷ đô la , sau khi mỗi công ty đó vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran. Đáng chú ý hơn nữa là vào tháng 5, các mối lo ngại gián điệp đã khiến Hoa Kỳ đưa Huawei và một số công ty công nghệ Trung Quốc khác vào danh sách cấm xuất khẩu (mặc dù hiện nay đã nới lỏng các biện pháp này).
Sự trả đũa như vậy của Mỹ có thể chứng minh có hại. ZTE là công ty có lợi nhuận thấp thứ hai của Trung Quốc vào năm ngoái, một phần vì khoản tiền 1 tỷ đô la đã trả cho Hoa Kỳ. Và bởi vì nó phụ thuộc vào các bộ phận của Hoa Kỳ, Huawei ước tính rằng lệnh cấm xuất khẩu của Hoa Kỳ, nếu được duy trì, sẽ làm cho nó tiêu tốn 30 tỷ đô la trong năm nay và năm tới. Vì vậy, trong khi hầu hết các công ty internet Trung Quốc vẫn chưa hứng chịu trực tiếp cơn thịnh nộ của Mỹ, họ vẫn lo ngại rằng phạm vi trả đũa của Mỹ có thể mở rộng, khiến nhiều công ty vướng phải lệnh trừng phạt. Mùa hè năm ngoái, Alibaba đã trích dẫn căng thẳng chính trị là lý do để hủy bỏ kế hoạch thâm nhập thị trường dữ liệu đám mây của Mỹ. Nói chung, các chủ ngân hàng đầu tư ở Trung Quốc trích dẫn những căng thẳng này như là các yếu tố thúc đẩy các công ty công nghệ Trung Quốc trì hoãn các dịch vụ công cộng và chi tiêu vốn ban đầu.
Làm cho mọi thứ tồi tệ hơn, tất cả những phát triển này trong quan hệ Mỹ-Trung đã khiến các nhà đầu tư (đặc biệt là nước ngoài ) rút lui . Các công ty Internet, một thời ngập trong vốn, đang thấy tài trợ cạn kiệt. Năm ngoái, việc gây quỹ góp vốn để mua cổ phần bằng đồng Nhân dân tệ đã giảm mạnh, xuống chỉ còn 11 tỷ đô la từ mức 31 tỷ đô la trong năm 2016, và các giao dịch đầu tư mạo hiểm trong quý cuối cùng đã giảm 25% so với năm trước. “Nó trở nên rất khó để quyên góp tiền” cho việc khởi nghiệp, như một người sáng lập có cơ sở ở Bắc Kinh nêu ra . "Đó là một thực tế".
Tính bất kham của nhà đầu tư có thể không làm ảnh hưởng đến hoạt động của những người chơi công nghệ lớn nhất của Trung Quốc, nhưng có những dấu hiệu cho thấy nó đang làm tê liệt, hoặc giết chết các công ty nhỏ hơn. Ngay cả đối với các công ty mới thành lập thu được tài chính, giá trị thường chỉ bằng một nửa so với những gì họ có được một năm trước. Thông thường, các vấn đề về dòng tiền đã khiến các công ty khởi nghiệp phá vỡ những hợp đồng cho thuê kể từ mùa thu năm ngoái. Thất bại trong khởi nghiệp thậm chí đã khiến bộ phận đầu tư của Tencent viết ra giá trị danh mục vốn đầu tư của mình bằng một con số chưa từng có, 2,6 tỷ đô la vào tháng 3 .
Làm việc quá sức và không mong muốn
Tuy nhiên, tác động của những cơn gió ngược này, vượt ra ngoài cả việc giảm doanh thu công nghệ. Hậu quả xã hội cũng vậy, đã lan rộng và cấp tính.
Khi các công ty internet cảm thấy ớn lạnh ở các điểm mấu chốt của họ, các nhà lãnh đạo công ty đang bỏ mặc công nhân trong cái lạnh. Các công ty như JD.com , Meituan Dianping và Didi Chuxing đang cắt giảm một lượng lớn lực lượng lao động của họ, và từ bỏ hợp đồng với các sinh viên tốt nghiệp gần đây. Một cuộc khảo sát cho thấy cơ hội việc làm cho công nghệ giảm 51% so với năm trước - so với mức giảm 27% trên toàn nền kinh tế. Và các nhà quản lý trên khắp các công ty công nghệ đã lưu hành các bản ghi nhớ cho thấy rằng, trước tình trạng hỗn loạn đang diễn ra, họ đòi hỏi thời gian làm việc dài hơn từ nhân viên.
Bây giờ, căng thẳng sôi sục đang đạt đến một mức độ kích động cao trong nền kinh tế mới. Những người giữ được công việc thì làm việc quá sức và được trả lương thấp; những người đang tìm kiếm việc làm thì thất vọng và bồn chồn. Cả hai nhóm lảnh đủ.
Thứ nhất, các công nhân đang đẩy lùi các nỗ lực của các nhà quản lý đang cố cắt giảm chi phí và ép nhiều nhân viên hơn. Ví dụ rõ ràng nhất về việc đẩy lùi như vậy là phong trào "chống 996", phản đối lịch trình làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, sáu ngày một tuần; cái đã trở thành tiêu chuẩn của ngành công nghệ cao. Một thời, văn hóa "996" đã tượng trưng cho một nghi thức thông hành của các lập trình viên trẻ đầy tham vọng của Trung Quốc; bây giờ, khi tiền lương và lợi ích giảm dần, giờ đây nó đã trở thành một điểm tập hợp cho một lực lượng lao động không ngừng nghỉ. Tháng trước, khi một nhà hoạt động ẩn danh khởi động "dự án phản kháng" chống 996 trên Github, nó đã nhanh chóng trở thành dự án được ghi nhớ nhiều nhất của trang web, thu hút hàng trăm ngàn người theo dõi. Các công ty nổi tiếng bị danh sách đen do các nền văn hóa không lành mạnh và vi phạm luật lao động bao gồm Alibaba, JD.com, Huawei và Bytedance.
Công nhân kinh tế tạm thời của Trung Quốc cũng không hài lòng. Công nhân kinh tế tạm thời tạo thành xương sống của ngành công nghiệp thương mại điện tử và chuyển phát thực phẩm của Trung Quốc. Tuy nhiên, họ thiếu hợp đồng lao động chính thức, bị hạn chế quyền tiếp cận vào các bảo hiểm xã hội căn bản, và làm việc trong nhiều giờ với mức lương thấp. (Định hướng điển hình cho mạng lưới Didi, chỉ khoảng 17 đô la cho 10,5 giờ lái xe.) Để đáp ứng với mức lương thấp hơn và thời gian giao hàng ngày càng khắt khe, các công nhân chuyển phát nhanh và nhân viên cửa hàng đang xuống đường. Theo Bản tin Lao động Trung Quốc, khoảng một nửa trong số các cuộc biểu tình năm 2019 đã xảy ra trong các ngành dịch vụ, bán lẻ và công nghiệp vận tải, những nơi hiện nay đang bị chi phối rất nhiều bởi các công ty internet. Trong một số trường hợp, những cuộc biểu tình này làm gián đoạn nghiêm trọng các hoạt động kinh doanh bình thường.
Trong tương lai, những người lao động công nghệ thất nghiệp, cũng như những người dân thất nghiệp, những người thường tính đến chuyện tìm kiếm công việc trong lĩnh vực công nghệ, sẽ là một nguồn bất mãn xã hội khác. Gần đây, đối với 8 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học hàng năm của Trung Quốc, các công việc lập trình hoặc quản lý công ty công nghệ là những cơ hội đáng thèm muốn. Lĩnh vực công nghệ cũng là một khởi đầu mới cho những người lao động làm công ăn lương, bao gồm 33 triệu công nhân sản xuất trước đây, những người tìm được việc làm ở kinh tế mới như nhân viên giao hàng, nhân viên cửa hàng, hoặc nhân viên bảo vệ kể từ năm 2015. Ngày nay, các công ty công nghệ không còn có thể hấp thụ những công nhân này với cùng tỷ lệ .
Củ cà rôt và cây gậy
Nạn thất nghiệp dâng cao và các hoạt động trong công nghệ đã thu hút sự chú ý của lãnh đạo Trung Quốc. Vào tháng 7 năm 2018, Bộ Chính trị Trung Quốc đã xếp hạng "ổn định việc làm" là mục tiêu chính trong số sáu mục tiêu ổn định của họ. Tháng 5 này, Thủ tướng Li Keqiang yêu cầu tất cả các cán bộ của đảng chú ý đến tạo việc làm là ưu tiên hàng đầu của họ, đặc biệt đối với những sinh viên tốt nghiệp đại học gần đây, các cựu chiến binh và các công nhân nhập cư - một số trong những người này bị tổn thương nhiều nhất bởi sự giảm tốc của công nghệ. Do đó, những người có thẩm quyền trong chính phủ, đang đối phó với những thách thức này bằng sự kết hợp của củ cà rốt và cây gậy. Một mặt, các quan chức đang phát động một cuộc đàn áp khốc liệt, có hệ thống đối với tình trạng bất ổn lao động; mặt khác, họ đang sử dụng các ưu đãi tài chính cho các công nhân và các công ty để giảm bớt áp lực việc làm.
Năm nay, các vụ bắt giữ công nhân, sinh viên, nhà báo và các nhà hoạt động vì quyền lao động đang gia tăng. Vào tháng giêng, ít nhất năm nhà hoạt động vì quyền lao động đã bị bắt tại các tỉnh Hồ Nam và Quảng Đông vì "tội gây rối trật tự công cộng". Hồi tháng 3, một số nhân viên của một trang truyền thông về quyền lao động ở Quảng Đông đã bị bắt giữ với cùng tội danh. Vào tháng Năm, cảnh sát ở Bắc Kinh, Quảng Châu và Thâm Quyến đã đột kích các văn phòng vận động lao động di cư NGO và bắt giữ ít nhất ba người nữa. Tổng quát, trong năm vừa qua, các nhà chức trách đã bỏ tù hoặc hơn 150 người liên quan đến hoạt động lao động không biết sống chết ra sao - một sự gia tăng rõ rệt so với những năm trước.
Đồng thời, chính quyền địa phương và trung ương đang nhanh chóng hỗ trợ tài chính cho các công ty công nghệ vỡ nợ và các công nhân bị sa thải. Tháng trước, Chủ tịch Tập Cận Bình đã công bố một loạt các khoản trợ cấp mới và giảm thuế cụ thể cho các công ty công nghệ. Hơn nữa, bị ép buộc bởi triển vọng nghiệt ngã của lãnh vực công nghệ, Bắc Kinh gần đây đã phân bổ gần 15 tỷ đô la để đào tạo lại hàng triệu công nhân và đưa họ vào công việc mới. Chính phủ cũng đang hoàn trả một nửa số tiền thanh toán bảo hiểm bắt buộc của các công ty, nếu họ không cắt giảm việc làm trong năm nay.
Con đường phía trước
Điều gì nằm ở phía trước đối với nền kinh tế mới của Trung Quốc ? Bất chấp hành động gần đây nhằm nối lại các cuộc đàm phán thương mại, Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn chưa giải quyết được các tranh chấp trong thương mại hoặc các đấu trường khác - tình hình sẽ làm trầm trọng thêm các cuộc xung đột đối với công nghệ Trung Quốc. Trong ngắn hạn, điều này cho thấy Bắc Kinh sẽ tiếp tục phương pháp tiếp cận "củ cà rốt và cây gậy". Các nhà chức trách sẽ thắt chặt hơn nữa các cuộc đàn áp đối với tình trạng bất ổn, đồng thời đẩy nhanh các chính sách "tư bản nhà nước", chẳng hạn như cung cấp trợ cấp và ưu đãi thuế, để giữ cho các công ty kinh tế mới hoạt động.
Nhưng về lâu dài có thể vấp phải những hậu quả xa hơn. Vai trò của nền kinh tế mới trong việc thu hút hàng triệu lao động gây áp lực lên Bắc Kinh nhằm bảo vệ lãnh vực này, và bảo đảm cho nó khỏi những cú sốc trong tương lai. Đối với lãnh đạo Trung Quốc, điều này có thể có nghĩa là mở rộng sự kiểm soát của chính phủ đối với nền kinh tế mới và giảm sự phụ thuộc lẫn nhau với phương Tây - đến mức mà các cuộc chiến tranh thương mại hoặc sự quá đáng của chính phủ nước ngoài không thể gây rối rắm cho một lãnh vực có ý nghĩa xã hội như vậy.
Đúng là như thế, Trung Quốc đã làm việc để thúc đẩy đổi mới trong nước và tự chủ về công nghệ từ lâu, trước khi Trump phát động cuộc chiến thương mại hoặc đưa Huawei vào danh sách đen. Chẳng hạn, sáng kiến “Made in China 2025” của Xi đề cao sự tự lực như là một mục tiêu quan trọng trong toàn bộ nền kinh tế. Tuy nhiên, sự phát triển mối quan hệ Mỹ-Trung của năm ngoái sẽ đẩy nhanh quá trình tách rời. Áp lực xã hội mạnh mẽ ở trong nước, cùng không chỉ là tham vọng địa chính trị, đang thúc đẩy Bắc Kinh dấn thân vào con đường dẫn đến "Chiến tranh Lạnh công nghệ".
Viola Rothschild là một nghiên cứu viên tại phòng nghiên cứu Trung Quốc thuộc Hội đồng Quan hệ đối ngoại.
Benjamin Della Rocca là một nhà phân tích trong nghiên cứu kinh tế địa lý tại Hội đồng.
-----------------------|||----------------------------
 |
| Công nhân sử dụng máy tính xách tay của họ gần một màn hình hiển thị dữ liệu bán hàng ở trung tâm chỉ huy tại trụ sở của nhà bán lẻ thương mại điện tử JD.com ở Bắc Kinh, ngày 11 tháng 11 năm 2018./ AP Photo / Mark Schiefelbein |
Viola Rothschild và Benjamin Della Rocca...Ngày 17 tháng 7 năm 2019...Theo The Diplomat
Trần H Sa lược dịch
Ngồi chênh vênh trên những chiếc xe máy điện, đám đông chuyển phát nhanh cho dịch vụ thương mại điện tử đạp vèo vèo qua các thành phố của Trung Quốc. Hơn 10 giờ mỗi ngày, họ đua nhau cung cấp các gói hàng và các bữa ăn nóng. Trong các tòa nhà văn phòng cao tầng, các lập trình viên của công ty công nghệ đang làm việc cực nhọc. Mã hóa (thông tin ) điên cuồng để đáp ứng một thời hạn, họ chỉ gập bàn phím vào ban đêm.
Mặc dù họ kéo dài nhiều giờ, những công nhân này là những người may mắn. Ít nhất họ có việc làm. Trong bối cảnh sụt giảm của công nghệ cao vốn một thời sôi sục ở Trung Quốc, các công ty công nghệ đang phải dùng đến việc sa thải và đóng băng việc thuê mướn. Hàng ngàn sinh viên trẻ tuổi tốt nghiệp đại học và những công nhân lao động chân tay, những người thường tính tìm kiếm việc làm ở lĩnh vực công nghệ, hiện đang tranh giành để tìm việc làm.
Chỉ hai năm trước, sự trỗi dậy của lãnh vực công nghệ Trung Quốc (thường được gọi là nền kinh tế mới ) dường như không thể ngăn cản. Từ năm 2014 đến 2017, gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc, Huawei, đã tăng gấp đôi doanh thu của nó và con số khổng lồ 34 công ty khởi nghiệp công nghệ Trung Quốc đã đứng đầu với định giá 1 tỷ USD. Theo một dự báo , nền kinh tế mới đã đi đúng hướng tạo ra hơn 1 triệu việc làm hàng năm. Nhưng ngày nay, lĩnh vực công nghệ phát triển một thời đã bị đảo ngược tiến trình: các công ty khởi nghiệp và những gả khổng lồ công nghệ đã bị lảo đảo như nhau trong năm qua. Trong quý cuối cùng của năm 2018, chủ sở hữu WeChat, Tencent đã thấy thu nhập ròng giảm một phần ba và gã khổng lồ thương mại điện tử JD.com đã mất 700 triệu đô la. Dự báo của Alibaba rằng, năm nay, doanh số bán hàng của nó sẽ giảm hơn 20 phần trăm. Và trên niêm yết công khai của các công ty công nghệ, truyền thông và viễn thông (TMT), thu nhập năm ngoái đã giảm 140% so với năm 2017 - một sự sụt giảm lớn hơn bất kỳ lĩnh vực nào khác của Trung Quốc.
Có cái gì rắc rối đang xảy ra ? Kể từ năm 2017, một sự pha trộn đầy biến động từ áp lực chính trị, kinh tế và xã hội đã gây khó khăn cho các công ty kinh tế mới - và do đó, kéo theo các công nhân kinh tế mới. Tuy nhiên, một động lực chính đưa đến sự hỗn loạn trong lĩnh vực công nghệ của Trung Quốc, thứ mà đã tạo ra những cơn gió ngược khác, là cuộc xung đột trong mối quan hệ Mỹ-Trung năm vừa qua. Cụ thể, cuộc chiến thương mại đang diễn ra và tranh chấp về bảo mật dữ liệu và sở hữu trí tuệ đã cắt giảm lợi nhuận, khiến các nhà đầu tư sợ hãi và tạo ra các hoạt động mới gây rủi ro cho các công ty công nghệ Trung Quốc. Sự chùn bước của nền kinh tế mới của Trung Quốc cũng mang đến những hậu quả xã hội quan trọng: sự đau khổ của người lao động, làm sôi sục tình trạng bất ổn xã hội và đàn áp bất đồng chính kiến từ Bắc Kinh. Nhìn vào bức tranh rộng lớn hơn này, có thể thấy rõ rằng các chính sách gần đây của Hoa Kỳ đã làm tổn hại nhiều hơn cho Trung Quốc so với việc đe dọa đến lợi nhuận của Huawei. Họ đang thổi bùng ngọn lửa của áp lực xã hội rộng lớn hơn - chính điều đó đã thúc đẩy Bắc Kinh thực hiện các bước mở rộng sự rạn nứt ngày càng tăng trong không gian công nghệ Mỹ - Trung.
Tranh chấp quốc tế với hậu quả trong nước
Nếu quan hệ với Mỹ không bị căng thẳng, nền kinh tế mới của Trung Quốc vẫn có thể bị đình trệ. Gần đây, các chính sách mới từ Bắc Kinh đã hạ nhiệt lĩnh vực này, bao gồm cắt giảm trợ cấp khu vực tư nhân, kỷ luật nghiêm khắc việc cho vay tiềm ẩn rủi ro và gia tăng các quy định. Các vụ bê bối đặc thù của lãnh vực này cũng đã làm suy yếu một số công ty. Nhưng không còn nghi ngờ gì nữa, những phát triển mới nhất trong quan hệ Mỹ-Trung đã khiến công nghệ Trung Quốc đối mặt với rắc rối trở nên nghiêm trọng hơn.
Cho đến nay, cơn gió ngược lớn nhất là cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung. Thuế quan đã có ảnh hưởng trên công nghệ Trung Quốc thông qua một số kênh khác nhau - mỗi kênh đã ảnh hưởng đến các công ty kinh tế mới vốn không tương xứng trong các công ty Trung Quốc. Đầu tiên, thuế quan làm chậm xuất khẩu sang Mỹ, đánh vào doanh thu của các công ty. Nhiều công ty kinh tế mới đặc biệt có thể bị tổn thương trong việc bán hàng cho Mỹ - với các công ty Trung Quốc trên chỉ số chứng khoán MSCI, ngành công nghệ thông tin xuất phát bằng một tỷ lệ doanh thu từ Hoa Kỳ cao hơn so với bất kỳ lĩnh vực nào khác. Thứ hai, thuế quan trả đũa của Trung Quốc khiến nền kinh tế mới nhận lấy nỗi đau quá cở. Nguồn cung ứng đầu vào cho công nghệ ở bên ngoài Hoa Kỳ thì rất khó khăn - gã khổng lồ viễn thông ZTE đã thấy được khi lệnh cấm xuất khẩu của Mỹ buộc nó phải đóng cửa năm ngoái - vì các công ty công nghệ sử dụng linh kiện của Mỹ đã nhìn thấy chi phí tăng vọt.
Có lẽ còn tồi tệ hơn, cuộc chiến thương mại đã làm xuất huyết doanh thu nội địa của các công ty công nghệ. Thuế quan siết chặt thu nhập của tất cả các công ty và người tiêu dùng Trung Quốc, điều này đã gây ra một chu kỳ suy giảm chi tiêu trong nước, làm chậm toàn bộ nền kinh tế. Bằng mọi dấu hiệu, suy thoái rộng hơn là nghiêm trọng. Hiện tại, tăng trưởng doanh số bán lẻ của Trung Quốc đã giảm xuống mức thấp nhất trong 16 năm, và IMF dự báo rằng , trong năm nay, thuế quan có thể cắt giảm tăng trưởng GDP của Trung Quốc với con số đáng kinh ngạc, 1,6 phần trăm. Điều này cũng gây hại cho các công ty kinh tế mới một cách không tương xứng. Các công ty thương mại điện tử chịu đựng nhiều hơn so với hầu hết kể từ khi doanh số bán lẻ của nó theo sát chu kỳ bùng nổ của nền kinh tế. Hơn nữa, sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế mới khiến nó không được trang bị cho sự chậm lại hiện nay. Năm 2017, khi các nhà đầu tư đổ vào công nghệ cao của Trung Quốc với tốc độ chóng mặt, nhiều công ty đã sử dụng tiền mới để mở rộng năng lực, vượt ra ngoài khả năng hoạt động, những gì mà họ có thể dễ dàng duy trì trong thời kỳ suy thoái.
Nhưng ngoài cuộc chiến thương mại, các tranh chấp khác giữa Mỹ và Trung Quốc đã khiến cho các công ty dựa trên internet phải thất vọng. Các nhà lãnh đạo công nghệ cao Trung Quốc ngày nay lo lắng rằng Hoa Kỳ sẵn sàng trả đũa các công ty Trung Quốc hơn bao giờ hết, cái mà họ coi là đe dọa, về kinh tế hoặc chính trị. Các sự kiện gần đây biện minh cho những mối quan tâm này. Năm ngoái, trong hai vụ việc riêng biệt, Washington đã bắt giữ giám đốc tài chính của Huawei và phạt ZTE 1 tỷ đô la , sau khi mỗi công ty đó vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran. Đáng chú ý hơn nữa là vào tháng 5, các mối lo ngại gián điệp đã khiến Hoa Kỳ đưa Huawei và một số công ty công nghệ Trung Quốc khác vào danh sách cấm xuất khẩu (mặc dù hiện nay đã nới lỏng các biện pháp này).
Sự trả đũa như vậy của Mỹ có thể chứng minh có hại. ZTE là công ty có lợi nhuận thấp thứ hai của Trung Quốc vào năm ngoái, một phần vì khoản tiền 1 tỷ đô la đã trả cho Hoa Kỳ. Và bởi vì nó phụ thuộc vào các bộ phận của Hoa Kỳ, Huawei ước tính rằng lệnh cấm xuất khẩu của Hoa Kỳ, nếu được duy trì, sẽ làm cho nó tiêu tốn 30 tỷ đô la trong năm nay và năm tới. Vì vậy, trong khi hầu hết các công ty internet Trung Quốc vẫn chưa hứng chịu trực tiếp cơn thịnh nộ của Mỹ, họ vẫn lo ngại rằng phạm vi trả đũa của Mỹ có thể mở rộng, khiến nhiều công ty vướng phải lệnh trừng phạt. Mùa hè năm ngoái, Alibaba đã trích dẫn căng thẳng chính trị là lý do để hủy bỏ kế hoạch thâm nhập thị trường dữ liệu đám mây của Mỹ. Nói chung, các chủ ngân hàng đầu tư ở Trung Quốc trích dẫn những căng thẳng này như là các yếu tố thúc đẩy các công ty công nghệ Trung Quốc trì hoãn các dịch vụ công cộng và chi tiêu vốn ban đầu.
Làm cho mọi thứ tồi tệ hơn, tất cả những phát triển này trong quan hệ Mỹ-Trung đã khiến các nhà đầu tư (đặc biệt là nước ngoài ) rút lui . Các công ty Internet, một thời ngập trong vốn, đang thấy tài trợ cạn kiệt. Năm ngoái, việc gây quỹ góp vốn để mua cổ phần bằng đồng Nhân dân tệ đã giảm mạnh, xuống chỉ còn 11 tỷ đô la từ mức 31 tỷ đô la trong năm 2016, và các giao dịch đầu tư mạo hiểm trong quý cuối cùng đã giảm 25% so với năm trước. “Nó trở nên rất khó để quyên góp tiền” cho việc khởi nghiệp, như một người sáng lập có cơ sở ở Bắc Kinh nêu ra . "Đó là một thực tế".
Tính bất kham của nhà đầu tư có thể không làm ảnh hưởng đến hoạt động của những người chơi công nghệ lớn nhất của Trung Quốc, nhưng có những dấu hiệu cho thấy nó đang làm tê liệt, hoặc giết chết các công ty nhỏ hơn. Ngay cả đối với các công ty mới thành lập thu được tài chính, giá trị thường chỉ bằng một nửa so với những gì họ có được một năm trước. Thông thường, các vấn đề về dòng tiền đã khiến các công ty khởi nghiệp phá vỡ những hợp đồng cho thuê kể từ mùa thu năm ngoái. Thất bại trong khởi nghiệp thậm chí đã khiến bộ phận đầu tư của Tencent viết ra giá trị danh mục vốn đầu tư của mình bằng một con số chưa từng có, 2,6 tỷ đô la vào tháng 3 .
Làm việc quá sức và không mong muốn
Tuy nhiên, tác động của những cơn gió ngược này, vượt ra ngoài cả việc giảm doanh thu công nghệ. Hậu quả xã hội cũng vậy, đã lan rộng và cấp tính.
Khi các công ty internet cảm thấy ớn lạnh ở các điểm mấu chốt của họ, các nhà lãnh đạo công ty đang bỏ mặc công nhân trong cái lạnh. Các công ty như JD.com , Meituan Dianping và Didi Chuxing đang cắt giảm một lượng lớn lực lượng lao động của họ, và từ bỏ hợp đồng với các sinh viên tốt nghiệp gần đây. Một cuộc khảo sát cho thấy cơ hội việc làm cho công nghệ giảm 51% so với năm trước - so với mức giảm 27% trên toàn nền kinh tế. Và các nhà quản lý trên khắp các công ty công nghệ đã lưu hành các bản ghi nhớ cho thấy rằng, trước tình trạng hỗn loạn đang diễn ra, họ đòi hỏi thời gian làm việc dài hơn từ nhân viên.
Bây giờ, căng thẳng sôi sục đang đạt đến một mức độ kích động cao trong nền kinh tế mới. Những người giữ được công việc thì làm việc quá sức và được trả lương thấp; những người đang tìm kiếm việc làm thì thất vọng và bồn chồn. Cả hai nhóm lảnh đủ.
Thứ nhất, các công nhân đang đẩy lùi các nỗ lực của các nhà quản lý đang cố cắt giảm chi phí và ép nhiều nhân viên hơn. Ví dụ rõ ràng nhất về việc đẩy lùi như vậy là phong trào "chống 996", phản đối lịch trình làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, sáu ngày một tuần; cái đã trở thành tiêu chuẩn của ngành công nghệ cao. Một thời, văn hóa "996" đã tượng trưng cho một nghi thức thông hành của các lập trình viên trẻ đầy tham vọng của Trung Quốc; bây giờ, khi tiền lương và lợi ích giảm dần, giờ đây nó đã trở thành một điểm tập hợp cho một lực lượng lao động không ngừng nghỉ. Tháng trước, khi một nhà hoạt động ẩn danh khởi động "dự án phản kháng" chống 996 trên Github, nó đã nhanh chóng trở thành dự án được ghi nhớ nhiều nhất của trang web, thu hút hàng trăm ngàn người theo dõi. Các công ty nổi tiếng bị danh sách đen do các nền văn hóa không lành mạnh và vi phạm luật lao động bao gồm Alibaba, JD.com, Huawei và Bytedance.
Công nhân kinh tế tạm thời của Trung Quốc cũng không hài lòng. Công nhân kinh tế tạm thời tạo thành xương sống của ngành công nghiệp thương mại điện tử và chuyển phát thực phẩm của Trung Quốc. Tuy nhiên, họ thiếu hợp đồng lao động chính thức, bị hạn chế quyền tiếp cận vào các bảo hiểm xã hội căn bản, và làm việc trong nhiều giờ với mức lương thấp. (Định hướng điển hình cho mạng lưới Didi, chỉ khoảng 17 đô la cho 10,5 giờ lái xe.) Để đáp ứng với mức lương thấp hơn và thời gian giao hàng ngày càng khắt khe, các công nhân chuyển phát nhanh và nhân viên cửa hàng đang xuống đường. Theo Bản tin Lao động Trung Quốc, khoảng một nửa trong số các cuộc biểu tình năm 2019 đã xảy ra trong các ngành dịch vụ, bán lẻ và công nghiệp vận tải, những nơi hiện nay đang bị chi phối rất nhiều bởi các công ty internet. Trong một số trường hợp, những cuộc biểu tình này làm gián đoạn nghiêm trọng các hoạt động kinh doanh bình thường.
Trong tương lai, những người lao động công nghệ thất nghiệp, cũng như những người dân thất nghiệp, những người thường tính đến chuyện tìm kiếm công việc trong lĩnh vực công nghệ, sẽ là một nguồn bất mãn xã hội khác. Gần đây, đối với 8 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học hàng năm của Trung Quốc, các công việc lập trình hoặc quản lý công ty công nghệ là những cơ hội đáng thèm muốn. Lĩnh vực công nghệ cũng là một khởi đầu mới cho những người lao động làm công ăn lương, bao gồm 33 triệu công nhân sản xuất trước đây, những người tìm được việc làm ở kinh tế mới như nhân viên giao hàng, nhân viên cửa hàng, hoặc nhân viên bảo vệ kể từ năm 2015. Ngày nay, các công ty công nghệ không còn có thể hấp thụ những công nhân này với cùng tỷ lệ .
Củ cà rôt và cây gậy
Nạn thất nghiệp dâng cao và các hoạt động trong công nghệ đã thu hút sự chú ý của lãnh đạo Trung Quốc. Vào tháng 7 năm 2018, Bộ Chính trị Trung Quốc đã xếp hạng "ổn định việc làm" là mục tiêu chính trong số sáu mục tiêu ổn định của họ. Tháng 5 này, Thủ tướng Li Keqiang yêu cầu tất cả các cán bộ của đảng chú ý đến tạo việc làm là ưu tiên hàng đầu của họ, đặc biệt đối với những sinh viên tốt nghiệp đại học gần đây, các cựu chiến binh và các công nhân nhập cư - một số trong những người này bị tổn thương nhiều nhất bởi sự giảm tốc của công nghệ. Do đó, những người có thẩm quyền trong chính phủ, đang đối phó với những thách thức này bằng sự kết hợp của củ cà rốt và cây gậy. Một mặt, các quan chức đang phát động một cuộc đàn áp khốc liệt, có hệ thống đối với tình trạng bất ổn lao động; mặt khác, họ đang sử dụng các ưu đãi tài chính cho các công nhân và các công ty để giảm bớt áp lực việc làm.
Năm nay, các vụ bắt giữ công nhân, sinh viên, nhà báo và các nhà hoạt động vì quyền lao động đang gia tăng. Vào tháng giêng, ít nhất năm nhà hoạt động vì quyền lao động đã bị bắt tại các tỉnh Hồ Nam và Quảng Đông vì "tội gây rối trật tự công cộng". Hồi tháng 3, một số nhân viên của một trang truyền thông về quyền lao động ở Quảng Đông đã bị bắt giữ với cùng tội danh. Vào tháng Năm, cảnh sát ở Bắc Kinh, Quảng Châu và Thâm Quyến đã đột kích các văn phòng vận động lao động di cư NGO và bắt giữ ít nhất ba người nữa. Tổng quát, trong năm vừa qua, các nhà chức trách đã bỏ tù hoặc hơn 150 người liên quan đến hoạt động lao động không biết sống chết ra sao - một sự gia tăng rõ rệt so với những năm trước.
Đồng thời, chính quyền địa phương và trung ương đang nhanh chóng hỗ trợ tài chính cho các công ty công nghệ vỡ nợ và các công nhân bị sa thải. Tháng trước, Chủ tịch Tập Cận Bình đã công bố một loạt các khoản trợ cấp mới và giảm thuế cụ thể cho các công ty công nghệ. Hơn nữa, bị ép buộc bởi triển vọng nghiệt ngã của lãnh vực công nghệ, Bắc Kinh gần đây đã phân bổ gần 15 tỷ đô la để đào tạo lại hàng triệu công nhân và đưa họ vào công việc mới. Chính phủ cũng đang hoàn trả một nửa số tiền thanh toán bảo hiểm bắt buộc của các công ty, nếu họ không cắt giảm việc làm trong năm nay.
Con đường phía trước
Điều gì nằm ở phía trước đối với nền kinh tế mới của Trung Quốc ? Bất chấp hành động gần đây nhằm nối lại các cuộc đàm phán thương mại, Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn chưa giải quyết được các tranh chấp trong thương mại hoặc các đấu trường khác - tình hình sẽ làm trầm trọng thêm các cuộc xung đột đối với công nghệ Trung Quốc. Trong ngắn hạn, điều này cho thấy Bắc Kinh sẽ tiếp tục phương pháp tiếp cận "củ cà rốt và cây gậy". Các nhà chức trách sẽ thắt chặt hơn nữa các cuộc đàn áp đối với tình trạng bất ổn, đồng thời đẩy nhanh các chính sách "tư bản nhà nước", chẳng hạn như cung cấp trợ cấp và ưu đãi thuế, để giữ cho các công ty kinh tế mới hoạt động.
Nhưng về lâu dài có thể vấp phải những hậu quả xa hơn. Vai trò của nền kinh tế mới trong việc thu hút hàng triệu lao động gây áp lực lên Bắc Kinh nhằm bảo vệ lãnh vực này, và bảo đảm cho nó khỏi những cú sốc trong tương lai. Đối với lãnh đạo Trung Quốc, điều này có thể có nghĩa là mở rộng sự kiểm soát của chính phủ đối với nền kinh tế mới và giảm sự phụ thuộc lẫn nhau với phương Tây - đến mức mà các cuộc chiến tranh thương mại hoặc sự quá đáng của chính phủ nước ngoài không thể gây rối rắm cho một lãnh vực có ý nghĩa xã hội như vậy.
Đúng là như thế, Trung Quốc đã làm việc để thúc đẩy đổi mới trong nước và tự chủ về công nghệ từ lâu, trước khi Trump phát động cuộc chiến thương mại hoặc đưa Huawei vào danh sách đen. Chẳng hạn, sáng kiến “Made in China 2025” của Xi đề cao sự tự lực như là một mục tiêu quan trọng trong toàn bộ nền kinh tế. Tuy nhiên, sự phát triển mối quan hệ Mỹ-Trung của năm ngoái sẽ đẩy nhanh quá trình tách rời. Áp lực xã hội mạnh mẽ ở trong nước, cùng không chỉ là tham vọng địa chính trị, đang thúc đẩy Bắc Kinh dấn thân vào con đường dẫn đến "Chiến tranh Lạnh công nghệ".
Viola Rothschild là một nghiên cứu viên tại phòng nghiên cứu Trung Quốc thuộc Hội đồng Quan hệ đối ngoại.
Benjamin Della Rocca là một nhà phân tích trong nghiên cứu kinh tế địa lý tại Hội đồng.
