Châu Á có ba tương lai có thể xảy ra.

Cuộc cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ quyết định số phận của lục địa - và một trong số họ có một lợi thế đứng đầu.

Tổng thống Mỹ Donald Trump duyệt đội quân dàn chào với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 9 tháng 11 năm 2017 tại Bắc Kinh, Trung Quốc.
THOMAS PETER-POOL / GETTY IMAGES

Stephen M. Walt ngày 5 tháng 9 năm 2019 Theo Foreign Policy

Trần H Sa lược dịch.

Tôi đã dành tuần cuối cùng của tháng 8 ở Hàn Quốc, tham dự một hội nghị về nghiên cứu an ninh được tài trợ bởi Đại học Quốc phòng Hàn Quốc và giảng bài tại Viện Chey cho viện Nghiên cứu nâng cao và tại Đại học Sungkyunkwan. Như bạn có thể mong đợi, chuyến đi đã cho tôi suy nghĩ về môi trường chiến lược đang phát triển ở châu Á. Có rất nhiều trò chơi trong những ngày này:


Chiến tranh thương mại leo thang giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, kho vũ khí và khả năng tên lửa được cải thiện của bắc Triều Tiên, mối quan hệ đang xấu đi giữa Hàn Quốc và Nhật Bản, tăng cường hợp tác giữa Hoa Kỳ và Hiệp hội Đông Nam Á. Các cuộc đàm phán hòa bình đu đưa ở Afghanistan, các hành động nặng tay của Ấn Độ ở Kashmir, và bạn có một chương trình nghị sự ngoại giao khá đầy đủ.

Vào những thời điểm như thế này, rất hữu ích để lùi lại các tiêu đề của ngày hôm nay và nhìn vào bức tranh lớn hơn. Và đối với một người thực tế như tôi, các yếu tố quan trọng nhất cần xem xét là, thứ nhất, sự cân bằng quyền lực giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc và, thứ hai, khả năng đáp ứng của các nước châu Á khác, đối với bất kỳ sự thay đổi đáng kể nào trong sự cân bằng đó. Tất nhiên, những yếu tố này là những thứ duy nhất quan trọng, nhưng khả năng tương đối của hai quốc gia hùng mạnh nhất thế giới - một trong những thứ xảy ra đó được đặt tại Châu Á - chắc chắn sẽ tạo ra một cái bóng dài trên tất cả các quốc gia khác trong khu vực.

Nhìn về phía trước, người ta có thể tưởng tượng ba khả năng chính.
Kịch bản số 1: Trong kịch bản thứ nhất, Trung Quốc tiếp tục nổi lên nhanh chóng trong khi Hoa Kỳ vấp ngã, do hoặc là chính sách trong nước sai lầm (chẳng hạn như việc cắt giảm thuế được hình thành không khôn ngoan và kém cỏi, thiếu đầu tư vào giáo dục, điều tiết tài chính không đầy đủ, bế tắc chính trị, v.v.), hoặc bị sa lầy và bị bối rối một cách tai hại ở nước ngoài. Với những dè dặt nhất định, kịch bản này là một điều được tưởng tượng bởi các nhà phân tích Martin Jacques hoặc Arvind Subramanian (và những người khác), những người tin rằng Trung Quốc đã được trù định từ trước rằng, cuối cùng sẽ thay thế Hoa Kỳ trở thành cường quốc thống trị thế giới. Và tất nhiên, chính nỗi sợ hãi về sự thống trị của Trung Quốc đã thúc đẩy những nỗ lực hiện tại của chính quyền Trump, nhằm làm chậm lại sự trổi dậy của Trung Quốc.

Nếu kết cục này xảy ra - không phải ngay lập tức, nhưng trong những thập kỷ phía trước - thì thật khó để tưởng tượng rằng Hoa Kỳ có thể duy trì vị thế an ninh hiện tại ở châu Á. Một Trung Quốc lớn hơn và ngày càng giàu có, cuối cùng có thể vượt qua Hoa Kỳ trong một cuộc chạy đua vũ trang, và năng lực công nghệ ngày càng hoàn thiện của nước này có thể cho phép nó chế tạo vũ khí tương đương hoặc vượt trội so với hệ thống vũ khí của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ vì thế sẽ phải đối mặt với quyết định khó xử, tương tự với điều mà Vương quốc Anh đã phải đối mặt vào buổi bình minh của thế kỷ 20 - khi Washington tích cực tìm kiếm để đẩy nó ra khỏi Tây bán cầu - và có lẽ sẽ quyết định thanh lý vai trò của Mỹ ở Châu Á, và cho phép Trung Quốc thiết lập một phạm vi ảnh hưởng ở đó.
Có thể các nước láng giềng Trung Quốc ở Châu Á sẽ hợp lực để cân bằng chống lại Bắc Kinh, ngay cả khi sự hỗ trợ của Hoa Kỳ không còn có sẵn nữa - vì sự cân bằng đơn giản của lý thuyết sức mạnh, có thể dự đoán được - nhưng có những lý do để tự hỏi. Trừ khi Ấn Độ bằng cách nào đó xoay sở để theo kịp Trung Quốc, liên minh cân bằng bị giới hạn ở châu Á vẫn sẽ yếu hơn so với Trung Quốc khổng lồ của giả định này, và sẽ phải đối mặt với những tình huống khó xử thông thường trong hành động tập thể.

Tầm nhìn về tương lai này chắc chắn là kịch bản ưa thích của Bắc Kinh, và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gợi ý nhiều lần trong quá khứ. Đẩy Hoa Kỳ ra khỏi Châu Á và thu tóm các nước hàng xóm ngay lập tức để tuân theo sở thích của Trung Quốc, là sẽ tối đa hóa an ninh cho Trung Quốc trong khi làm cho Bắc Kinh dễ dàng triển khai quyền lực ở các khu vực khác mà họ có thể coi là quan trọng, chẳng hạn như Vịnh Ba Tư. Vì lý do này, bạn có thể đặt cược rằng các nhà hoạch định chiến lược Trung Quốc đang hy vọng Hoa Kỳ tiếp tục bị sa lầy trong những cuộc xung đột vô nghĩa ở các quốc gia có tầm quan trọng chiến lược cận biên, và rằng nó tiếp tục được dẫn dắt bởi những người có quyết định được định hình bởi ý tưởng bất chợt và "bản ngã" nhiều hơn, so với một ý thức tinh vi về lợi ích và chiến lược.

Kịch bản số 2: Kịch bản ảm đạm (từ góc nhìn của Hoa Kỳ) được phác họa ở trên là không thể tránh khỏi. Trên thực tế, một số học giả - nhất là giáo sư nổi tiếng Michael Beckley thuộc Đại học Tufts - tin rằng tương lai ngược lại có nhiều khả năng hơn. Trong tầm nhìn này, chính Trung Quốc sẽ vấp ngã trong khi Hoa Kỳ không như những dự báo mới nhất về sự suy giảm không thể tránh khỏi.
Các nhà tiên tri về sự suy tàn của Hoa Kỳ đã sai trong những năm 1980, và họ cũng có thể sai ở ngày hôm nay. Trung Quốc phải đối mặt với một số trở ngại nghiêm trọng (dân số già, suy thoái môi trường, thiếu nguồn cung cấp nước đầy đủ, hạn chế địa chính trị, các sắc dân thiểu số cứng đầu, mất cân đối tài chính, v.v.), trong khi Hoa Kỳ vẫn giữ được một số điểm mạnh quan trọng, như vị trí địa lý rất thuận lợi, tài nguyên thiên nhiên phong phú và một nền kinh tế vẫn đổi mới.

Nếu tương lai này đi qua, Hoa Kỳ vẫn sẽ có vị trí lý tưởng để lãnh đạo liên minh cân bằng ở châu Á. Nó đã có quan hệ song phương tốt với các nước châu Á quan trọng (Nhật Bản, Úc, Hàn Quốc, Singapore, v.v.) và các mối quan hệ với Ấn Độ và ASEAN đang được nâng cao. Mục đích của một liên minh như vậy về cơ bản là phòng thủ : ngăn chặn Trung Quốc đe dọa hàng xóm hoặc mở rộng ảnh hưởng của nó một cách quá đáng. Sự thận trọng cho rằng, Hoa Kỳ và các đối tác không nên cố gắng bần cùng hóa Trung Quốc hoặc tìm cách làm suy yếu Đảng Cộng sản Trung Quốc, một chính sách sẽ gây hoảng sợ cho các đồng minh châu Á của Mỹ và làm tăng nguy cơ chiến tranh. Washington sẽ phải đối phó với các vấn đề thông thường của những kẻ "xài chùa" và cố gắng làm dịu đi sự khác biệt giữa các đối tác khác nhau, nhưng vai trò trung tâm của nó sẽ mang lại cho nó nhiều công cụ để thực hiện các nhiệm vụ này.

Trong thế giới này, khá rõ ràng là vấn đề hầu hết các quốc gia ở châu Á sẽ làm gì. Hoa Kỳ vẫn sẽ là quốc gia hùng mạnh nhất trong hệ thống quốc tế, nhưng việc Trung Quốc ở gần với các nước láng giềng sẽ làm cho nó đe dọa nhiều hơn. Theo đó, hầu hết các nước ở châu Á sẽ là "những người cân bằng khu vực" và tìm cách duy trì quan hệ đối tác chặt chẽ với Hoa Kỳ. Sự cần thiết phải có sự bảo vệ của Hoa Kỳ có thể biến mất hoàn toàn nếu sức mạnh của Trung Quốc suy giảm nhanh chóng, nhưng điều này khó có thể xảy ra, và một số quốc gia châu Á có thể muốn duy trì kết nối an ninh với Washington như một hàng rào để chống lại sự không chắc chắn.
Kịch bản số 3: Kịch bản thứ hai có thể là tốt nhất theo quan điểm của Hoa Kỳ, nhưng kịch bản thứ ba là kịch bản có khả năng nhất. Nó giả định Trung Quốc tiếp tục phát triển nhưng Hoa Kỳ theo kịp. Khoảng cách hiện tại giữa hai nước có thể giảm đi phần nào, nhưng Trung Quốc không chạy đua qua mặt Hoa Kỳ, và thiết lập một vị thế hàng đầu rõ ràng và rành mạch. Thế giới kết thúc hoặc trong một điều kiện lưỡng cực (như trong Chiến tranh Lạnh của Liên Xô-Hoa Kỳ) hoặc ở dạng đa cực rất không cân xứng, với Hoa Kỳ và Trung Quốc vượt xa các cường quốc yếu hơn nhiều như Nga và Ấn Độ.

Không rõ phần còn lại của châu Á sẽ đáp ứng như thế nào nếu tương lai mở ra theo cách này, nhưng lý thuyết hiện thực cho thấy hầu hết trong số họ vẫn thích cân bằng với Hoa Kỳ. Lựa chọn trung lập sẽ không dễ dàng đối với bất kỳ ai trong số họ, vì cả Hoa Kỳ lẫn Trung Quốc đều có khả năng gây áp lực để những nước nào sẽ là trung lập, phải ra khỏi hàng rào và chọn lấy một bên. Đến với Trung Quốc thoạt nhìn có thể hấp dẫn, nhưng làm như vậy có nghĩa là chấp nhận một vị thế đàn em và phải chìu theo ý tưởng bất chợt của Trung Quốc, có thể khiến các quốc gia này dễ bị tổn thương nếu ý định của Trung Quốc trở nên trấn lột hơn. Ngược lại, cân bằng với Hoa Kỳ sẽ giúp giữ cho Trung Quốc không được lại gần, và Washington sẽ phải dành sự quan tâm đúng mức cho các mong muốn của đồng minh mình, vì Mỹ không thể duy trì một vị thế ở châu Á mà không có họ. Nếu Hoa Kỳ và Trung Quốc vẫn gần như bằng nhau - hoặc Hoa Kỳ tiếp tục dẫn đầu, nhưng với biên độ nhỏ hơn - cân bằng với Hoa Kỳ là lời kêu gọi thông minh hơn đối với Nhật Bản, Hàn Quốc và hầu hết các cường quốc khác ở châu Á.
Điều đó không phải để nói rằng kết quả này là chắc chắn. Như tôi đã quan sát trước đây, quản lý một sự cân bằng trong liên minh ở châu Á không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, do khoảng cách rộng lớn phức tạp, không thể tránh khỏi sự cám dỗ của đồng đô la hoặc sở thích xài chùa, sự thỏa hiệp kinh tế rắc rối, và những quan hệ nhạy cảm giữa một số nước châu Á (đáng chú ý nhất là Hàn Quốc và Nhật Bản). Nếu có bất cứ khu vực nào trên thế giới nơi cần có sự lãnh đạo liên minh chu đáo, khéo léo và tài giỏi, đó là châu Á.
Và đó là lý do tại sao mà hiệu năng của chính quyền Trump rất đáng thất vọng và đáng lo ngại. Thay vì xây dựng dựa trên nỗ lực tái cân bằng và thúc đẩy Quan hệ đối tác xuyên Thái Bình Dương thông qua Thượng viện do Đảng Cộng hòa thống trị, của cựu Tổng thống Barack Obama,, Tổng thống Donald Trump đã xé bỏ nó vào ngày thứ ba của ông lúc vừa nhậm chức. Thay vì xếp hàng cùng Nhật Bản, Hàn Quốc, EU và các nền kinh tế lớn khác để đối đầu với Trung Quốc về các hoạt động giao dịch không công bằng của Trung quốc, Trump đã chọn các cuộc đấu tranh thương mại với gần như tất cả mọi người, và Hoa Kỳ đã bị bỏ lại để tự một mình đối đầu với Trung Quốc. Thay vì theo đuổi cách tiếp cận ổn định và tinh vi đối với các chương trình hạt nhân và tên lửa của bắc Triều Tiên, Trump đã chọn hình ảnh để tạo hình ảnh tích cực cho riêng mình, và một cuộc tấn công quyến rũ cá nhân mà chính xác là chả đi đến đâu, đặt ra những nghi ngờ mới về độ tin cậy và sự nhạy bén chiến lược của Washington. Và thay vì tập trung giống như tia laser vào sự cân bằng sức mạnh ở châu Á - điều mà sẽ tạo ra những ảnh hưởng sâu sắc đến chính trị toàn cầu trong nhiều năm tới - Trump vẫn bị sa lầy ở Afghanistan và theo đuổi "cá voi trắng" (theo đuổi công việc to lớn mênh mông, khó thành ) được gọi là áp lực tối đa chống lại Iran, một chiến lược chỉ có thể thúc đẩy Iran gần gũi hơn với Bắc Kinh và khiến cho việc chuyên tâm theo đuổi một lựa chọn hạt nhân khả thi của mình trở nên thiếu khả thi hơn.

Tình hình là không thể khắc phục được, nhưng để giải cứu nó sẽ cần một đội ngủ chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ nhìn thấy bức tranh lớn hơn, biết cách đặt ưu tiên, rất giỏi trong việc tuyển dụng sự hỗ trợ của đồng minh, và từ chối bị phân tâm bởi các vật thể sáng bóng được treo lơ lửng bởi các quốc gia thân chủ được định giá quá cao ở các khu vực ít quan trọng hơn. Nếu những hành động dại dột hiện tại tiếp tục, 25 năm sau chúng ta có thể nhìn lại và tự hỏi làm thế nào mà Trung Quốc điều khiển đẩy được Hoa Kỳ ra khỏi Châu Á và trở thành bá chủ khu vực thứ hai của thế giới. Như tôi đã viết hồi năm 2005, "nếu Hoa Kỳ kết thúc nhanh chóng sự sụp đổ các mối quan hệ đối tác hiện có và làm phát sinh những thỏa thuận mới với mục đích chính là kiềm chế chúng ta, chúng ta sẽ chỉ có tự trách mình".


Stephen M. Walt là giáo sư Robert và Renée Belfer về quan hệ quốc tế tại Trường đại học Harvard.