ISIS đã nổi lên từ đống tro tàn.
Cuộc xâm lược Syria của Thổ Nhĩ Kỳ sẽ thúc đẩy sự hồi sinh của thánh chiến.
Khalil Ashawi / Reuters
Brian Katz và Michael Carpenter Ngày 16 tháng 10 năm 2019…..Theo Foreign Affairs
Trần H Sa lược dịch.
Liên minh quân sự do Hoa Kỳ lãnh đạo đã thành công trong việc lật đổ caliphate tự xưng của Nhà nước Hồi giáo, được gọi là ISIS, ở Iraq và Syria chỉ trong tháng 3 vừa qua. Đáng chú ý, chỉ có khoảng 2.000 lính Mỹ tham gia vào nỗ lực này, một phần rất nhỏ trong số đó được triển khai tới Iraq hoặc Afghanistan ở đỉnh cao của những cuộc chiến đó. Chìa khóa thành công ở Syria là Hoa Kỳ đã làm việc "với, bằng và thông qua" các lực lượng dân quân địa phương, cụ thể là Lực lượng Dân chủ Syria (SDF), nòng cốt là dân quân người Kurd được gọi là Đơn vị Bảo vệ Nhân dân (YPG).
Chưa hết, với một cuộc gọi duy nhất với Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, Tổng thống Mỹ Donald Trump theo như tin đã đưa, bật đèn xanh cho cuộc tấn công của Thổ Nhĩ Kỳ vào những đối tác người Kurd, những người có quan hệ mật thiết với phiến quân người Kurd ở Thổ Nhĩ Kỳ mà từ lâu Ankara đã không coi trọng.
Trump ra lệnh rút quân đội Hoa Kỳ mà họ đã đào tạo và hỗ trợ cho SDF như một phần của nỗ lực bảo tồn lợi ích của liên minh chống lại ISIS. Thổ Nhĩ Kỳ sau đó đã phát động một chiến dịch đẫm máu nhằm đẩy người Kurd ra khỏi biên giới Thổ Nhĩ Kỳ - Syria. Với SDF bị phân tâm, ISIS, từng thích nghi và mau phục hồi, dường như đã sẵn sàng khai thác sự hỗn loạn. Các báo cáo cho biết rằng phiến quân ISIS đã trốn thoát khỏi các nhà tù do người Kurd quản lý, đã làm dấy lên lo ngại rằng chủ nghĩa cực đoan có thể trỗi dậy từ đống tro tàn ở Syria.
Thực tế là ISIS và al Qaeda đang có được sự hồi sinh ngay cả trước khi Trump rút quân và cuộc xâm lược của Thổ Nhĩ Kỳ - ISIS ở miền đông Syria và al Qaeda ở phía tây đất nước. Bây giờ, với việc Hoa Kỳ hướng đến việc thoát ra, người Kurd phải chiến đấu với Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi chế độ Assad và những người ủng hộ họ tập trung vào các ưu tiên khác, không còn lực lượng nào chống lại sự hồi sinh của những kẻ cực đoan. Xung đột nổ ra nhiều hơn nữa sẽ chỉ thúc đẩy quá trình cực đoan hóa, từ đó một lần nữa sẽ gây bất ổn cho khu vực và gây ra các mối đe dọa cho Israel, Châu Âu và thậm chí cả Hoa Kỳ. Đáng thương thay, một vài năm nữa, Syria sẽ quay trở lại nơi mà trước đây nó bắt đầu chiến dịch chống ISIS: chịu đựng sự hỗn loạn và xung đột, với sự khủng bố đang dâng lên.
GIÔNG TỐ KÉO ĐẾN.
Mảnh cuối cùng của nhà nước hồi giáo tự xưng ISIS, ở Baghouz, Syria, đã rơi vào lực lượng liên minh hồi tháng 3. Sau đó các nhà lãnh đạo ISIS thậm chí bận rộn tái lập nhóm của họ, chỉ như là một sự nổi dậy ở nông thôn. Hàng chục ngàn chiến binh đã chết để bảo vệ các thành trì của ISIS tại thung lũng sông Euphrates - nhưng hàng ngàn người khác đã rút lui về nơi trú ẩn an toàn ở vùng nông thôn Syria và Iraq, và sống sót. Trong số này có thủ lĩnh của nhóm, Abu Bakr al-Baghdadi.
ISIS đã dành nhiều tháng gần đây để tập trung vào những nơi trú ẩn ở nông thôn, thực hiện các cuộc tấn công du kích vào các cuộc tuần tra của SDF, và tập hợp lực lượng của nó cho các cuộc tấn công về sau vào các thành phố và thị trấn quan trọng. Ở Raqqa và Dayr az Zawr, những phần tử ISIS bí mật nằm im chờ thời đang thu thập thông tin tình báo, qua đó sẽ giúp nhóm lên kế hoạch ám sát, tấn công tự sát và bắt cóc. Các hoạt động như vậy nhằm loại bỏ các chỉ huy SDF có năng lực và gây áp lực lên các thủ lĩnh bộ lạc Ả Rập để họ hợp tác với ISIS thay vì SDF. Nói tóm lại, ISIS đang chuẩn bị chiến trường về mặt quân sự, chính trị và tâm lý để có thể tiến hành tấn công ngay khi liên minh do Mỹ dẫn đầu rút quân.
Al Qaeda cũng thích nghi và tập hợp sức mạnh ở phía tây Syria. Nhóm này đã phát triển mạnh trong sự hỗn loạn của tỉnh Idlib, thành trì đối lập cuối cùng còn lại, bị tấn công bởi các lực lượng ũng hộ chế độ vào đầu năm nay. Từng là nơi kết hợp của các nhóm ôn hòa, cứng rắn và cực đoan, Idlib bây giờ là một pháo đài của thánh chiến Salafi, bị thống trị bởi nhóm Hay'at Tahrir al Sham (HTS) - một chi nhánh của al Qaeda trước đây. Một cán bộ cựu chiến binh cốt lõi của al Qaeda đã tách khỏi HTS vào năm 2017 để thành lập một nhóm mới có tên Huras al-Din. Dưới sự chỉ đạo của thủ lĩnh al Qaeda, Ayman al-Zawahiri, mục tiêu trước hết của nhóm này là đặc biệt chuyên tấn công phương Tây. Nó đã tìm thấy những tân binh có sẵn trong số hàng ngàn chiến binh được điều chỉnh theo ý thức hệ và chiến đấu ngoan cường ở Idlib.
Chế độ Assad đã làm cho mọi thứ tồi tệ hơn ở Idlib bằng cách đi theo vở kịch cũ của nó từ Homs, Aleppo và vùng ngoại ô Damascus. Với sự hậu thuẫn của Iran và Nga, các lực lượng của Assad đã tìm cách tối đa hóa thương vong dân sự để khiến dân chúng phải phục tùng. Những chiến thuật như vậy đã mang lại những chiến thắng ngắn hạn trên chiến trường, nhưng về lâu dài, chúng biến dân chúng địa phương thành người quá khích và cung cấp tính hợp pháp, nơi ẩn náu và nhân lực cho al Qaeda. Hơn nữa, để tăng áp lực lên Idlib, các lực lượng thân chính quyền đã phải mở rộng quy mô hoạt động chống ISIS ở miền trung và đông nam Syria. Người Nga cũng đã được huấn luyện sự chú ý của họ vào Idlib, trong khi Iran và Hezbollah quan tâm nhiều hơn đến việc chuẩn bị cho một cuộc chiến tiềm tàng với Israel - tất cả đều giúp cho ISIS có thêm không gian để tập hợp lại.
ISIS và al Qaeda đã có cơ hội để tái xây dựng nhờ vào sự rút quân của Hoa Kỳ. Bắt đầu từ tháng 4, sau khi nhà nước hồi giáo tự xưng sụp đổ, Hoa Kỳ đã giảm một nửa quân số hiện diện ở Syria xuống còn 1.000 quân. Bộ Quốc phòng đã báo cáo vào tháng 8 rằng, "việc cắt giảm lực lượng của Hoa Kỳ đã làm giảm sự hỗ trợ thích hợp dành cho lực lượng đối tác người Syria", và SDF không còn có thể "duy trì các hoạt động lâu dài chống lại phiến quân ISIS".
Bây giờ, sự hỗ trợ của Hoa Kỳ cho các lực lượng người Kurd ở miền đông Syria, bao gồm đào tạo chuyên môn về tuần tra, trị an, điều hành và thu thập thông tin tình báo, sẽ chuẩn bị bốc hơi hoàn toàn khi quân đội Mỹ rời đi. Ở phía tây Syria, tình hình cũng tồi tệ như vậy: thỉnh thoảng các cuộc không kích của Mỹ được sử dụng để nhắm vào các nhà lãnh đạo al Qaeda ở Idlib, với sự trợ giúp của tình báo được thu thập bởi các lực lượng ôn hòa trên mặt đất. Nhưng Hoa Kỳ đã cắt đứt sự hỗ trợ cho các chiến binh của phe đối lập ở đó vào năm 2017, và kể từ đó đã không thể cản trở việc nắm quyền kiểm soát của quân thánh chiến.
CỰC ĐOAN TIẾN TRIỂN.
Cuộc xâm lược Syria của Thổ Nhĩ Kỳ giờ đây đã khiến tất cả ISIS hồi sinh nhưng là việc đã rồi. Mục đích quan trọng nhất của Ankara là tiêu diệt Rojava, nhà nước nguyên thủy của người Kurd ở miền bắc Syria, nơi hiện đang là một lực lượng bảo vệ chống lại sự thống trị của ISIS ở khu vực đó. Đối mặt với một mối đe dọa hiện hữu như vậy, YPG chắc chắn sẽ sử dụng các mối liên hệ chặt chẽ với các chiến binh người Kurd bên trong Thổ Nhĩ Kỳ để tăng cường lực lượng nổi dậy người Kurd ở đó. Do đó, YPG sẽ chuyển sự chú ý của mình từ việc đàn áp ISIS sang chiến đấu với Thổ Nhĩ Kỳ.
Đã vậy, SDF dường như không thể bảo đảm cho hàng ngàn chiến binh ISIS bị họ giam giữ. Họ cũng không thể giữ an ninh tối thiểu cho hàng chục ngàn thành viên gia đình của ISIS mà họ đang giữ tại trại tị nạn al Hol, và hầu như không có sự hỗ trợ của quốc tế. Nếu sự hỗn loạn nhấn chìm vùng đông bắc Syria trong những tháng tới, ISIS một lần nữa có thể chiếm giữ các vùng lãnh thổ cho một nhà nước hồi giáo tự xưng mới, và đưa các chiến binh lén lút qua biên giới để thực hiện các cuộc tấn công khủng bố.
Vụ tấn công dữ dội của Thổ Nhĩ Kỳ cũng đang thúc đẩy SDF cắt giảm thỏa thuận với Damascus. Chế độ Assad có mục đích xác nhận lại chủ quyền của mình trên khắp Syria và ngăn chặn các cuộc xâm lược nước ngoài có khả năng xảy ra. Do đó, chính phủ Syria chia sẻ với SDF quan điểm Thổ Nhĩ Kỳ là kẻ thù chung, và hai bên đã thỉnh thoảng hợp tác trong suốt cuộc nội chiến. Tại Aleppo năm 2016, họ đã làm việc cùng nhau để loại bỏ những gì còn lại của phe đối lập Syria ở phía đông thành phố. Để đổi lấy sự ủng hộ của chế độ chống lại Thổ Nhĩ Kỳ, và có lẽ một số trạng thái bán tự trị cho Rojava, YPG có thể sẵn sàng để cho Assad treo cờ Syria và thực thi quyền lực trên danh nghĩa ở các thành phố do người Kurd kiểm soát. Đã vậy, người Kurd dường như đã sẵn sàng nhượng lại quyền kiểm soát các thị trấn Manbij và Kobani ở phía bắc, nơi diễn ra các trận chiến then chốt chống lại ISIS, chế độ và lực lượng Nga.
Một thỏa thuận như vậy sẽ tiếp tục thúc đẩy sự hồi sinh của ISIS. Nhiều người Ả Rập Sunni ở miền đông Syria đã nổi dậy chống lại Assad và xem YPG như là những kẻ chiếm đoạt. Đối với số dân này, một thỏa thuận của YPG với Damascus sẽ không đi đến điều tốt. ISIS sẽ có câu chuyện mới để tuyên truyền, định vị mình là người tiên phong của kháng chiến Ả Rập Sunni - cho dù là chống lại Thổ Nhĩ Kỳ, người Kurd, Assad hay tất cả những người trên.
ISIS sẽ khai thác sự thất vọng của người Ả Rập Sunni để có được sự ủng hộ phổ biến, bất kể SDF làm gì. Trước cuộc xâm lược của Thổ Nhĩ Kỳ, SDF, với sự khuyến khích của Hoa Kỳ, đã cải thiện mối quan hệ của họ với người dân Ả Rập ở dưới sự kiểm soát của mình. Chiến dịch chống ISIS đã tàn phá các khu vực đông dân cư người Ả Rập trong khu vực, và người dân địa phương đã nghi ngờ về YPG, nhưng nhóm này đã có những bước tiến để quản trị tốt hơn và toàn diện hơn. Tuy nhiên, khi YPG chiến đấu với Thổ Nhĩ Kỳ, những nỗ lực quản trị như vậy sẽ sụp đổ và căng thẳng sẽ gia tăng giữa các phe phái đối lập người Kurd, người Ả Rập và có thể là những người hậu thuẩn chế độ. Vào năm 2013, khi các thành phố Raqqa và Dayr az Zawr nổi dậy chống lại Assad, ISIS đã khai thác tình trạng hỗn loạn bằng cách định vị mình là nhóm duy nhất có khả năng cung cấp an ninh và công lý. Như vậy sẽ có khả năng đó là kế hoạch trò chơi của nó cho ngày hôm nay.
NHỮNG THỨ VỠ VỤN.
Ai sẽ sở hữu cái vạc lửa thánh chiến này một khi Hoa Kỳ rút đi ? Câu trả lời có lẽ là không có ai. Sau tám năm chiến tranh, đỉnh cao là ở Idlib, quân đội Syria thiếu nhân lực và động lực cho một cuộc chiến khác. Iran và Hezbollah cũng mệt mỏi với chiến tranh và sẽ sẵn sàng chiến đấu với một ISIS hồi sinh chỉ khi nhóm này đe dọa các thành phố quan trọng ở phía tây Syria và dọc biên giới Lebanon. Hơn nữa, việc cho phép một mối đe dọa thánh chiến nổ ra ở Syria sẽ cho phép cả hai cường quốc Shiite biện minh cho sự tiếp tục hiện diện chống khủng bố ở đó, mục đích thực sự của họ là chuẩn bị cho một cuộc xung đột với Israel.
Nga cũng không có nhiều động lực để chiến đấu với các chiến binh thánh chiến đang hồi sinh. Tổng thống Nga Vladimir Putin chủ yếu muốn trở thành nhà môi giới quyền lực không thể thiếu của Trung Đông. Ông ta ít quan tâm đến dòng người tị nạn, sự phát triển của chủ nghĩa cực đoan và sự bất ổn trong khu vực. Trái lại, Syria càng trở nên bấp bênh hơn, Putin sẽ càng có nhiều đòn bẩy hơn trong khu vực.
Là những viên chức của Ngũ Giác Đài, cả hai chúng tôi đã tham gia đàm phán với Nga để chấm dứt chiến sự ở Syria vào năm 2016. Các quan chức quân đội và tình báo Nga tại bàn đàm phán hiểu rằng, các chiến thuật quân sự tàn bạo của chế độ Assad biến người Sunni thành những người quá khích và đẩy họ về phía các nhóm như ISIS và al Qaeda. Nhưng Moscow coi Assad chiến thắng trong cuộc chiến tranh là mục tiêu hàng đầu của nó, và sự phát triển của các nhóm khủng bố là một vấn đề lớn hơn đối với các đối thủ của họ - là Châu Âu và Hoa Kỳ - chứ không phải của chính họ.
Sau nhiều thập niên Hoa Kỳ dính líu trong các cuộc xung đột ở Trung Đông mà đã gây ra những thương vong không đáng có, làm cạn kiệt tài nguyên kinh tế và khiến Hoa Kỳ trở thành một cường quốc chiếm đóng, người Mỹ rất cảnh giác khi bị sa lầy vào các cuộc chiến không hồi kết, hoặc tham gia xây dựng cho các quốc gia không thể kiểm soát. Nhưng liên minh do Hoa Kỳ lãnh đạo đã xóa sổ lãnh thổ của ISIS hồi đầu năm nay là một trong những hoạt động hiệu quả và ít tốn kém nhất trong lịch sử. Chính quyền Trump không chỉ vứt bỏ những lợi ích khó giành được bằng cách rút quân đội Mỹ và từ bỏ các đối tác người Kurd; mà còn bảo đảm cho sự tái xuất hiện của một mối đe dọa cực đoan đối với khu vực, châu Âu và Hoa Kỳ. Chẳng mấy chốc, Hoa Kỳ sẽ phải coi lại những hậu quả tai hại của quyết định này.
