Trung Quốc quyết tâm định hình lại toàn cầu.
Á- Âu là một lục địa duy nhất. Sáng kiến Vành đai và Con đường tìm cách tái tạo nó trong hình ảnh của Trung Quốc.
Hal Brands…..Ngày 30 tháng 10 năm 2019….Theo Bloomberg
Trần H Sa lược dịch.
Trong tất cả các yếu tố hình thành nên vận may toàn cầu của một quốc gia, địa lý là bất biến nhất. Một đất nước là nơi mà nó đang tồn tại. Những lợi thế và bất lợi đi kèm với vị trí đặc thù của nó thường thay đổi chậm, nếu có thể thay đổi. Đó là những gì làm cho Trung Quốc theo đuổi những nỗ lực táo bạo tái tạo lại bối cảnh chiến lược của lục địa Á-Âu rất đáng chú ý. Bắc Kinh đang đặt cược hàng nghìn tỷ đô la, qua đó nó có thể chuyển đổi địa lý - chiến lược từ một tài sản bị kềm chế thành một tài sản địa chính trị mạnh mẽ.
Đây sẽ là một bước ngoặt lớn, dựa trên tất cả các nguy cơ địa lý của Trung Quốc. Ở ngoại vi hàng hải của nó, Trung Quốc phải đối mặt với các đồng minh hiệp ước và các đối tác chiến lược của Mỹ, qua đó cung cấp một bàn đạp cho sự phóng chiếu sức mạnh của Mỹ vào khu vực Tây Thái Bình Dương. Ở phía bắc, có một nước Nga đầy tham vọng, thường là kẻ thù nhiều hơn là một người bạn. Trên sườn phía tây và phía nam của Trung Quốc, có những quốc gia như Việt Nam và Ấn Độ, những quốc gia có thể được dự kiến sẽ phản đối sự trỗi dậy của Bắc Kinh, và các quốc gia Trung Á, nơi có truyền thống là địa điểm cạnh tranh với Nga. Nếu Mỹ có lợi thế là được bao quanh bởi những người hàng xóm phụ thuộc và ngoan ngoãn, thì Trung Quốc từ lâu đã bị bao vây bởi các đối thủ .
Những khó khăn địa lý không kết thúc ở đó. Nền kinh tế uống năng lượng như nước lả của Bắc Kinh phụ thuộc nhiều vào dầu mỏ và khí đốt tự nhiên từ Trung Đông. Những hàng nhập khẩu này đi qua các điểm nghẹt hàng hải - Eo biển Tiran vào Hồng hải, Eo biển Malacca ngoài khơi Indonesia - mà có thể bị Hải quân Hoa Kỳ đóng cửa. Không có gì đáng ngạc nhiên, các nhà lãnh đạo Trung Quốc nhận ra rằng để đạt được tiềm năng toàn cầu của nó, Bắc Kinh đòi hỏi phải thay đổi địa lý chiến lược của đất nước.
Đây là ý nghĩa thực sự của Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc - một tập hợp các chương trình đầu tư, thương mại và cơ sở hạ tầng trải dài khắp lục địa Âu Á và các khu vực lân cận bao gồm Sừng châu Phi, với tổng chi phí cuối cùng có thể từ 1 đến 2 nghìn tỷ đô la. Vành đai và Con đường đã được mô tả như là rất nhiều thứ : một việc làm không có hiệu quả tài chính, một cụm từ thông dụng, một mối đe dọa đối với trật tự thế giới do Hoa Kỳ lãnh đạo. Tuy nhiên, cốt lõi của nó là một nỗ lực để xây dựng một không gian địa chính trị gắn kết hơn ở lục địa Á-Âu - với Trung Quốc là trung tâm.
Đầu tư vào các đường ống năng lượng chạy qua Trung Á và xa hơn, không chỉ đơn giản là một cách để giữ cho các ngành công nghiệp của Trung Quốc hoạt động mạnh. Đó cũng là một cách để thiết lập các tuyến đường cung cấp trên đất liền mà không thể dễ dàng bị phá vỡ bởi Hoa Kỳ; thúc đẩy quan hệ thương mại, đầu tư và cơ sở hạ tầng sâu sắc hơn với các nước từ Campuchia đến Trung Âu là một cách đưa họ vào quỹ đạo địa kinh tế và địa chính trị của Trung Quốc - hoặc ít nhất là làm cho họ ít chống lại sức mạnh của Bắc Kinh. Tiền của Trung Quốc đi đến đâu, ảnh hưởng ngoại giao và quân sự của nó sẽ theo đến đó.
Tương tự như vậy, việc mở rộng quan hệ kinh tế với các quốc gia - đặc biệt là các quốc gia độc tài - khắp Âu Á mang đến khả năng tạo ra một trật tự kinh tế và công nghệ, tập trung vào Trung Quốc, tại thời điểm mà Washington và Bắc Kinh đang tiến hành một cuộc ly hôn chậm. Và bằng cách theo đuổi quan hệ hợp tác với Nga - một sáng kiến khác, nhưng liên quan mật thiết đến Vành đai và Con đường - Trung Quốc đang xây dựng một khối độc tài bao trùm phần lớn lục địa Á-Âu.
Mặc dù các quan chức Trung Quốc có thể không sắp đặt nó theo cách này, mục tiêu cuối cùng dường như phản ánh ý tưởng của Halford Mackinder, nhà địa lý người Anh, người mà vào đầu thế kỷ 20 đã giúp phổ biến khái niệm lục địa Á - Âu như là một không gian địa chính trị. Mackinder cảnh báo rằng các cường quốc hàng hải trên thế giới phải ngăn chặn bất kỳ quốc gia thù địch nào thống trị lục địa Á-Âu. Trung Quốc không tìm cách làm như vậy về mặt quân sự, theo cách của các cường quốc chuyên chế trong thế kỷ 20. Thay vào đó, Bắc Kinh đang sử dụng đòn bẩy địa kinh tế của mình để tìm kiếm ảnh hưởng ưu việt trên khắp lục địa Âu Á, do đó tạo ra một trung tâm chiến lược mà từ đó nó có thể phóng đi sức mạnh khắp mọi nơi.
Câu hỏi là liệu điều này có sẽ thực sự hoạt động ̣được hay không. Địa lý chiến lược không dễ bị đảo ngược, và mặc dù Trung Quốc dường như đang lên ngôi ngay bây giờ, nó có rất nhiều khó khăn đang rình rập.
Một lý do là, dự án Á-Âu của Trung Quốc sẽ chỉ hoạt động nếu Nga vẫn là đối tác chứ không phải là đối thủ. Cho đến nay, Tổng thống Vladimir Putin đã khiến nhiều nhà quan sát Mỹ ngạc nhiên, khi cho phép Trung Quốc trở thành người cưỡi ngựa, và Nga là con ngựa, trong liên minh độc tài. Moscow thậm chí còn trao cho công ty viễn thông khổng lồ Trung Quốc Huawei Technologies Co. một vai trò hàng đầu trong việc phát triển mạng 5G của Nga. Nhưng các quan chức Nga có lẽ có thể nhìn thấy trước mối nguy hiểm lâu dài trong việc xúi dại sự trổi lên của một siêu cường hám lợi, ngay trên biên giới của chính họ. Thật vậy, sự xâm nhập của Trung Quốc vào Trung Mỹ, một trong những thành quả của Vành đai và Con đường, chắc chắn đang giúp Nga hiểu rỏ thực tế là, tham vọng của Bắc Kinh đôi khi là cái giá phải trả đối với Moscow.
Cũng có những lý do để nghi ngờ khả năng tài chính của Vành đai và Con đường. Các ngân hàng Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều vào các dự án của nó, nhưng nhiều khoản vay trong số này đã hoạt động kém hiệu quả. Các quan chức Mỹ có xu hướng - không sai - coi đây là một tình huống nguy hiểm cho phương Tây, bởi vì các quốc gia không thể trả lại những gì họ nợ, có thể phải nhượng bộ để cho Bắc Kinh kiểm soát các hải cảng và các cơ sở hạ tầng chiến lược khác. Tuy nhiên, khía cạnh khác của thanh kiếm này là tiềm năng rằng, các khoản nợ xấu có thể gây bất ổn cho hệ thống tài chính của Trung Quốc, đúng như hệ thống đó đang vật lộn với một bong bóng nợ khổng lồ.
Ngoài ra, như đồng nghiệp của tôi ở John Mar Hopkins-SAIS, Daniel Markey viết, Vành đai và Con đường là nơi các thiết kế địa chính trị to lớn gặp phải những thực tế địa phương lộn xộn. Như nhiều nỗ lực trong Chiến tranh Lạnh của Mỹ đã bị vướng vào các cuộc đấu tranh chính trị khó chịu ở các nước trên khắp Thế giới thứ ba, Vành đai và Con đường đang bao trùm Trung Quốc trong tình trạng tham nhũng và bất ổn của các quốc gia như Uzbekistan và Pakistan. Trung Quốc sẽ gặt hái ảnh hưởng lớn hơn từ kế hoạch Á-Âu đầy tham vọng của mình, nhưng cũng sẽ gặt hái nhiều đau đầu về ngoại giao và kinh tế.
Cuối cùng, có vấn đề là siêu cường thống trị sẽ đáp trả ra làm sao. Hoa Kỳ có mọi động cơ để ngăn chặn Bắc Kinh hiện thực hóa các mục tiêu của nó, và nhiều nước láng giềng Á-Âu của Trung Quốc, đặc biệt là các nước dân chủ, nhận ra rằng quyền tự trị của họ sẽ bị tổn hại nếu Trung Quốc đạt được sự ưu việt.
Tuy nhiên, cho đến nay, chính quyền Donald Trump chỉ tốt hơn ở mức cảnh báo về triển vọng đó, chứ chưa phát triển các lựa chọn thay thế có ý nghĩa cho các quốc gia cần vốn, cơ sở hạ tầng và công nghệ. Nó cũng được chứng minh Mỹ có rất ít kỹ năng và sự ổn định cần thiết để tập hợp một liên minh đối kháng.
Bằng cách theo đuổi các chính sách thương mại gây tổn thương cho bạn bè cũng như các đối thủ cạnh tranh, chính xác Mỹ đang tạo ra khả năng điều hành kinh tế mà Trung Quốc cần. Bằng cách phung phí ảnh hưởng của chính mình ở Trung Đông, Mỹ đang mở ra cánh cửa cho sự ảnh hưởng lớn hơn của Trung Quốc ở đó. Washington có thể có rất nhiều điều để nói về số phận của dự án Á-Âu của Trung Quốc, nhưng chỉ khi nếu trước tiên, Mỹ biết ngăn chặn việc tự hủy hoại.
