ĐÂY LÀ NHỮNG GÌ CORONAVIRUS HOẠT ĐỘNG TRONG CƠ THỂ.
Từ những đợt tấn công vào máu đến phổi bị thủng lổ như tổ ong, đây là cách quan sát COVID-19 gây hại cho từng cơ quan nội tạng của con người như thế nào.
AMY MCKEEVER…. NGÀY 15 THÁNG 2 NĂM 2020 Theo National Geographic
Trần H Sa lược dịch.
Vẫn còn nhiều điều chưa biết về coronavirus chủng mới đang xé toạc Trung Quốc, nhưng có một điều chắc chắn. Căn bệnh này có thể tấn công trên toàn bộ cơ thể con người.
Đó là bản chất của các coronavirus trong quá khứ, những loại nhảy từ động vật sang người như SARS và MERS. Không giống như những người anh em họ gây cảm lạnh thông thường của chúng, những coronavirus mới nổi này có thể gây ra cơn sốt do tính kháng virus gây ra trên khắp các cơ quan nội tạng, và căn bệnh mới - mà Tổ chức Y tế Thế giới đặt tên là "COVID-19" vào hôm thứ ba - là không ngoại lệ khi nó hoành hành.
Điều đó giúp giải thích tại sao dịch COVID-19 đã giết chết hơn 1.500 người, vượt qua số người chết vì SARS trong vài tuần. Trong khi tỷ lệ tử vong vì COVID-19 dường như là một phần mười của SARS, thì coronavirus mới đã lan truyền nhanh hơn.
Các trường hợp được xác nhận đã tăng lên hơn 60.000 vào thứ Năm, tăng gần 50% so với ngày trước đó, và số lây nhiễm đã tăng thêm 7.200 kể từ đó. Bước nhảy vọt này phản ánh một sự thay đổi trong cách thức mà nhà chức trách Trung Quốc chẩn đoán lây nhiễm, thay vì tạo thay đổi lớn trong quy mô của vụ dịch. Thay vì chờ đợi bệnh nhân xét nghiệm dương tính với virus, các chẩn đoán hiện nay bao gồm bất kỳ ai qua scan ngực cho thấy, có mô hình viêm phổi đặc biệt của COVID-19. Phương pháp này hy vọng sẽ cho phép các cơ quan chức năng cách ly và điều trị bệnh nhân nhanh hơn.
Nếu trận dịch này tiếp tục lan rộng, không nói được sự tác hại sẽ trở nên như thế nào. Một nhà dịch tễ học hàng đầu tại Đại học Hồng Kông đã cảnh báo trong tuần này rằng, COVID-19 có thể lây nhiễm 60% toàn cầu nếu không được kiểm soát. Hôm thứ Năm, Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc cho biết hơn 1.700 nhân viên y tế bị nhiễm virus mới, và thông báo được đưa ra chỉ một ngày sau khi WHO kết thúc hội nghị về các quy trình tốt nhất trong việc chăm sóc ở bệnh viện và phát triển các phương pháp trị liệu, như vắc-xin .
Nhưng những gì thực sự xảy ra với cơ thể của bạn khi nó bị nhiễm coronavirus? Chủng mới này rất giống với SARS về mặt di truyền, đến nỗi nó đã được thừa hưởng danh hiệu SARS-CoV-2 . Vì vậy, kết hợp nghiên cứu ban đầu về ổ dịch mới với các bài học trong quá khứ từ SARS và MERS có thể đưa ra câu trả lời.
Phổi: Tan hoang.
Đối với hầu hết bệnh nhân, COVID-19 bắt đầu và kết thúc trong phổi của họ, vì giống như bệnh cúm, coronavirus là bệnh về đường hô hấp.
Điển hình chúng lây lan khi một người nhiễm bệnh ho hoặc hắt hơi, phun những bọt nước có thể truyền virus cho bất cứ ai tiếp xúc gần. Virus corona cũng gây ra các triệu chứng giống như cúm: Bệnh nhân có thể bắt đầu bị sốt và ho, tiến triển thành viêm phổi hoặc nặng hơn.
Sau khi dịch SARS bùng phát, Tổ chức Y tế Thế giới đã báo cáo rằng, căn bệnh này thường tấn công phổi theo ba giai đoạn: virus sinh sôi, tăng phản ứng miễn dịch và phổi bị phá hủy .
Không phải tất cả bệnh nhân đều trải qua cả ba giai đoạn - trên thực tế chỉ có 25% bệnh nhân SARS bị suy hô hấp, dấu hiệu xác định của các trường hợp nặng. Tương tự như vậy, COVID-19, theo dữ liệu ban đầu , gây ra các triệu chứng nhẹ hơn trong khoảng 82 phần trăm các trường hợp, trong khi phần còn lại là rất xấu hoặc nghiêm trọng.
Nhìn sâu hơn, coronavirus mới dường như đi theo các mô hình khác của SARS, phó giáo sư Matthew B. Frieman của Đại học Maryland , người nghiên cứu về coronavirus gây bệnh cao, cho biết.
Trong những ngày đầu nhiễm bệnh, coronavirus mới, nhanh chóng xâm chiếm các tế bào phổi của con người. Những tế bào phổi đó có hai loại: một loại tế bào tạo ra chất nhầy và một loại tế bào que giống như lông gọi là tế bào mao dẫn.
Chất nhầy, mặc dù gớm guốc khi ở bên ngoài cơ thể, nó giúp bảo vệ mô phổi tránh khỏi mầm bệnh và bảo đảm cơ quan hô hấp của bạn không bị khô. Các tế bào mao dẫn đập xung quanh chất nhầy, dọn sạch các mảnh vụn như phấn hoa hoặc virus.
Frieman giải thích rằng SARS rất thích lây nhiễm và tiêu diệt các tế bào mao dẫn, sau đó làm bong ra và lấp đầy đường thở của bệnh nhân bằng các mảnh vụn và chất lỏng, và ông đưa ra giả thuyết, rằng điều tương tự đang xảy ra với coronavirus mới. Đó là bởi vì các nghiên cứu sớm nhất về COVID-19 đã chỉ ra rằng nhiều bệnh nhân bị viêm phổi ở cả hai lá phổi, kèm theo các triệu chứng như khó thở.
Với giai đoạn hai, khi mà hệ thống miễn dịch khởi động. Bị kích thích bởi sự hiện diện của kẻ xâm lược virus, cơ thể chúng ta tăng cường chống lại căn bệnh bằng cách làm ngập phổi với các tế bào miễn dịch để loại bỏ thiệt hại và sửa chữa mô phổi.
Khi làm việc đúng cách, quá trình dễ bị viêm này được quy định chặt chẽ và chỉ giới hạn ở các khu vực bị nhiễm bệnh. Nhưng đôi khi hệ thống miễn dịch của bạn gặp trục trặc và những tế bào miễn dịch đó giết chết mọi thứ theo cách của chúng, bao gồm cả mô khỏe mạnh của bạn.
Frieman nói "Vì vậy, bạn bị thiệt hại nhiều hơn thay vì ít hơn từ phản ứng miễn dịch". Thậm chí nhiều mảnh vụn làm tắc nghẽn phổi và bệnh viêm phổi trở nên tồi tệ hơn.
Trong giai đoạn thứ ba, tổn thương phổi tiếp tục xảy ra - điều mà có thể dẫn đến suy hô hấp. Ngay cả khi cái chết không xảy ra, một số bệnh nhân vẫn sống sót với tổn thương phổi vĩnh viễn. Theo WHO , SARS khoan những lỗ hổng trong phổi, đem lại cho phổi “có vẻ giống như một tổ ong” - và khi những vết thương này ló ra, nó cũng bị coronavirus mới gây đau đớn.
Những lỗ hổng này cũng có khả năng được tạo ra bởi phản ứng hiếu động thái quá của hệ thống miễn dịch, tạo ra những vết sẹo vừa bảo vệ và làm cứng phổi.
Khi điều đó xảy ra, bệnh nhân thường phải đặt máy thở để hỗ trợ hô hấp. Trong khi đó, viêm cũng làm cho màng giữa túi khí và mạch máu dễ bị thấm qua hơn, điều này có thể lấp đầy phổi bằng chất lỏng và ảnh hưởng đến khả năng trao oxy cho máu.
"Trong trường hợp nghiêm trọng, về cơ bản, phổi của bạn bị tràn ngập và bạn không thể thở được. Đây là cách mọi người đang chết." Frieman nói.
Dạ dày: Cửa ngỏ chung
Trong khi dịch SARS và MERS bùng phát, gần một phần tư bệnh nhân bị tiêu chảy - một đặc điểm quan trọng hơn nhiều của các coronavirus lây nhiễm đó. Nhưng Frieman nói rằng vẫn chưa rõ liệu các triệu chứng tiêu hóa có đóng vai trò chính trong đợt bùng phát mới nhất hay không, vì các trường hợp tiêu chảy và đau bụng là rất hiếm. Nhưng tại sao một loại virus đường hô hấp lại quấy rầy đường ruột?
Khi bất kỳ virus nào xâm nhập vào cơ thể bạn, nó sẽ tìm kiếm các tế bào của con người với các ô cửa ưa thích của nó - protein ở bên ngoài các tế bào gọi là thụ thể. Nếu virus tìm thấy một thụ thể tương thích trên một tế bào, nó có thể xâm nhập.
Một số virus rất kén chọn ô cửa, nhưng một số khác thì bừa bãi hơn một chút. "Chúng có thể thâm nhập rất dễ dàng vào tất cả các loại tế bào", trợ lý trưởng khoa nghiên cứu lâm sàng tại Đại học Y Michigan và là cựu chủ tịch Hiệp hội Nghiên cứu về Bệnh gan Hoa Kỳ, Anna Suk-Fong Lok phát biểu.
Cả virut SARS và MERS đều có thể truy cập vào các tế bào nằm trong ruột già và ruột non, và những bệnh nhiễm trùng này dường như phát triển mạnh trong ruột, có khả năng gây ra thiệt hại hoặc sự rò rỉ chất lỏng, trở thành bị tiêu chảy.
Nhưng Frieman nói rằng chúng ta chưa biết coronavirus mới có làm điều tương tự hay không. Các nhà nghiên cứu tin rằng COVID-19 sử dụng cùng một thụ thể như SARS, và loại ô cửa này có thể được tìm thấy trong phổi và ruột non của bạn.
Hai nghiên cứu - một trên Tạp chí Y học New England và một nghiên cứu về medRxiv liên quan đến 1.099 trường hợp - cũng đã phát hiện virus trong các mẫu phân, điều có lẻ cho thấy virus có thể lây lan qua phân. Nhưng điều này còn lâu mới kết luận được.
"Liệu loại lây truyền qua phân đó có đang xảy ra cho loại virus Vũ Hán này hay không, chúng tôi không biết gì cả", Frieman nói. "Nhưng rõ ràng có vẻ như nó có trong phân và có vẻ như mọi người có các triệu chứng GI ( chỉ số đường huyết ) liên quan đến điều này."
Tấn công máu.
Coronavirus cũng có thể gây ra vấn đề ở các hệ thống khác của cơ thể, do phản ứng miễn dịch quá mức mà chúng tôi đã đề cập ở trên.
Một nghiên cứu năm 2014 cho thấy 92% bệnh nhân mắc MERS có ít nhất một biểu hiện của coronavirus bên ngoài phổi. Trên thực tế, một tấn công trên toàn cơ thể bị nhiễm coronavirus được nhận biết với cả ba dấu hiệu : men gan tăng cao, số lượng bạch cầu và tiểu cầu thấp hơn, và huyết áp thấp. Trong một số ít trường hợp, bệnh nhân bị chấn thương thận cấp tính và suy tim.
Nhưng đây không hẳn là một dấu hiệu cho thấy bản thân virus đang lây lan khắp cơ thể, nhà virus học và là nhà nghiên cứu liên kết tại Trường Y tế Công cộng Mailman, Angela Rasmussen nói. Nó có thể là một hội chứng phóng thích cytokine.
Cytokine là các protein được sử dụng bởi hệ thống miễn dịch như đèn hiệu báo động - chúng mang các tế bào miễn dịch vào vị trí bị nhiễm trùng. Các tế bào miễn dịch sau đó tiêu diệt các mô bị nhiễm bệnh để cứu phần còn lại của cơ thể.
Con người dựa vào hệ thống miễn dịch của cơ thể để được an toàn khi đối mặt với mối đe dọa. Nhưng khi bị nhiễm coronavirus, thì hệ thống miễn dịch đưa các cytokine vào phổi mà không có bất kỳ quy định nào, việc loại bỏ quy định này trở thành một thứ hoàn toàn bị thả lỏng, Rasmussen nói "Thay vì bắn vào mục tiêu bằng súng, bạn lại đang sử dụng súng phóng tên lửa ". Đó là nơi phát sinh vấn đề: Cơ thể bạn không chỉ nhắm mục tiêu vào các tế bào bị nhiễm bệnh. Nó tấn công luôn các mô khỏe mạnh.
Các tác động mở rộng phạm vi ra bên ngoài phổi. Hội chứng phóng thích Cytokine tạo ra tình trạng viêm, làm suy yếu các mạch máu trong phổi và khiến chất lỏng (của máu, THS ) thấm qua các túi khí. "Về cơ bản, bạn đang bị chảy máu từ các mạch máu của mình". Hội chứng phóng thích Cytokine tràn vào hệ thống tuần hoàn của bạn và tạo ra các vấn đề mang tính hệ thống trên nhiều cơ quan nội tạng.
Từ đó, mọi thứ có thể chuyển biến xấu hơn. Trong một số trường hợp COVID-19 nghiêm trọng nhất, phản ứng cytokine - kết hợp với khả năng giảm bơm oxy đến phần còn lại của cơ thể - có thể dẫn đến suy đa tạng. Các nhà khoa học không biết chính xác lý do tại sao một số bệnh nhân gặp phải các biến chứng bên ngoài phổi, nhưng nó có thể liên quan đến các tình trạng tiềm ẩn như bệnh tim hoặc tiểu đường.
"Ngay cả khi virus không xâm nhập vào thận, gan, lá lách và những thứ khác, nó có thể có tác dụng liên đới rõ ràng đối với tất cả các quá trình đó", Frieman cho biết. Và đó là khi mọi thứ có thể trở nên nghiêm trọng.
Gan: Vạ lây.
Khi một coronavirus truyền nhiễm lây lan từ hệ thống hô hấp, gan thường là cơ quan liên đới phải chịu đựng. Các bác sĩ đã thấy các dấu hiệu tổn thương gan với SARS, MERS và COVID-19 - thường nhẹ, mặc dù các trường hợp nghiêm trọng hơn đã dẫn đến tổn thương gan nghiêm trọng và thậm chí suy gan. Vậy chuyện gì đang xảy ra?
"Một khi virus xâm nhập vào dòng máu trong cơ thể của bạn, chúng có thể bơi đến bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể của bạn". Gan là một cơ quan có rất nhiều mạch máu nên coronavirus có thể rất dễ dàng xâm nhập vào gan của bạn.
Gan của bạn hoạt động khá mệt nhọc để bảo đảm cơ thể bạn có thể hoạt động tốt. Công việc chính của nó là xử lý máu của bạn sau khi máu rời khỏi dạ dày, lọc chất độc và tạo ra các chất dinh dưỡng mà cơ thể bạn có thể sử dụng. Nó cũng làm cho mật giúp ruột non của bạn phân hủy chất béo. Gan của bạn cũng chứa các enzyme, làm tăng tốc độ phản ứng hóa học trong cơ thể.
Lok giải thích, trong một cơ thể bình thường, các tế bào gan liên tục chết đi và giải phóng các enzyme vào máu của bạn. Cơ quan tháo vát này sau đó nhanh chóng tái tạo các tế bào mới và tiếp tục sinh hoạt của nó. Vì quá trình tái tạo đó, gan có thể chịu được rất nhiều tổn thương.
Khi bạn có nồng độ enzyme cao trong máu một cách bất thường - là một đặc điểm chung của bệnh nhân mắc SARS và MERS - đó là dấu hiệu cảnh báo. Nó có thể là một chấn thương nhẹ mà gan sẽ nhanh chóng hồi phục trở lại hoặc nó có thể có một vấn đề nghiêm trọng hơn - thậm chí là suy gan.
Lok nói rằng các nhà khoa học không hoàn toàn hiểu cách thức mà các virus đường hô hấp này hoạt động trong gan. Virus có thể lây nhiễm trực tiếp vào gan, sao chép và tự tiêu diệt các tế bào. Hoặc những tế bào đó có thể bị vạ lây vì phản ứng miễn dịch của cơ thể bạn với virus, gây ra phản ứng viêm gan nghiêm trọng.
Dù thế nào, cô lưu ý rằng suy gan không bao giờ là nguyên nhân gây tử vong cho bệnh nhân bị SARS. Cô ấy nói, vào thời điểm gan trở nên suy yếu, "thường thì bạn sẽ thấy rằng bệnh nhân không chỉ có vấn đề về phổi và các vấn đề về gan mà còn có thể có vấn đề về thận. Sau đó, nó trở thành lây nhiễm toàn cơ thể".
Thận: kết nối mọi thứ
Vâng, thận của bạn cũng bị cuốn vào mớ hỗn độn này. Sáu phần trăm bệnh nhân SARS - và một phần tư số bệnh nhân MERS - bị tổn thương thận cấp tính. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng coronavirus mới có thể làm điều tương tự. Nó có thể là một tính năng tương đối hiếm gặp của bệnh, nhưng nó là một đặc điểm gây tử vong. Cuối cùng, 91,7% bệnh nhân SARS bị suy thận cấp tính đã chết, theo một nghiên cứu năm 2005 trên Kidney International .
Giống như gan, thận của bạn hoạt động như một bộ lọc máu. Mỗi quả thận chứa khoảng 800.000 đơn vị chưng lọc siêu nhỏ gọi là nephron. Những nephron này có hai thành phần chính: một bộ lọc để làm sạch máu và một ống nhỏ trả lại những thứ tốt cho cơ thể bạn hoặc gửi chất thải xuống bàng quang dưới dạng nước tiểu.
Đúng là các ống thận dường như bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi các coronavirus truyền nhiễm này. Sau khi dịch SARS bùng phát, WHO đã báo cáo rằng virus được tìm thấy trong ống thận, bộ phận này có thể bị viêm.
Kar Neng Lai, giáo sư danh dự tại Đại học Hồng Kông và là chuyên gia tư vấn về thận tại Bệnh viện và Viện Điều dưỡng Hồng Kông nói rằng, không có gì lạ khi phát hiện virus trong ống thận. Vì thận của bạn lọc máu liên tục, đôi khi các tế bào hình ống có thể chặn virus lại và bị thương tích nhất thời, hoặc nhẹ hơn.
Vết thương đó có thể gây tử vong nếu virus xâm nhập vào các tế bào và bắt đầu nhân lên. Nhưng Lai - người cũng là thành viên của nhóm các nhà nghiên cứu đầu tiên báo cáo về SARS và đã đóng góp cho nghiên cứu Kidney International - cho biết không có bằng chứng nào cho thấy virus SARS nhân lên ở thận.
Với phát hiện đó, Lai cho biết, chấn thương thận cấp tính ở bệnh nhân SARS có thể là do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm huyết áp thấp, nhiễm trùng huyết, thuốc hoặc rối loạn trao đổi chất. Trong khi đó, những trường hợp nghiêm trọng hơn dẫn đến suy thận cấp tính có dấu hiệu của bệnh - mà bạn suy đoán - đó là hội chứng phóng thích cytokine.
Suy thận cấp tính đôi khi cũng có thể được gây ra bởi kháng sinh, suy đa tạng hoặc được kết nối với máy thở quá lâu. Tất cả mọi thứ đều kết nối với nhau.
Mang thai và coronavirus?
Đó là sự trớ trêu to lớn của thời đại Twitter, rằng chúng ta biết quá ít về coronavirus mới, khi chúng ta chìm đắm trong các thông tin cập nhật về nó. Các tạp chí y khoa đã công bố một số nghiên cứu về sự bùng phát dịch bệnh này - một số công bố được đánh giá cao hơn những công bố khác khi các nhà nghiên cứu vội vã cung cấp thông tin. Trong khi đó, các phương tiện nhằm thỏa mãn về tin tức thì luôn tường trình mọi diễn tiến. Tất cả các thông tin này xoay tít quanh internet, nơi mà sự thật sáng suốt được tách khỏi điều bịa đặt là một thách thức nổi tiếng khó thực hiện.
"Tường trình từng phút về những gì đang diễn ra trong các nghiên cứu là điều thực sự chưa từng có", theo ông R Russussen. Thật là khó khăn khi cố gắng sắp xếp tất cả các thông tin và tìm ra những gì thực sự được ũng hộ, những gì là suy đoán và những gì là sai rõ ràng.
Ví dụ, tuần trước, các bác sĩ tại một bệnh viện ở Vũ Hán đã báo cáo rằng hai trẻ sơ sinh dương tính với coronavirus mới, một bé bị ngay sau khi sinh 30 tiếng đồng hồ. Đương nhiên, tiêu đề rắc rối này lan truyền khắp các tổ chức đưa tin, đặt ra câu hỏi liệu phụ nữ mang thai có thể lây nhiễm cho thai nhi trong tử cung hay liệu bệnh có thể lây truyền trong khi sinh hoặc qua sữa mẹ.
Nhưng hãy thôi những lổi lầm. Lây truyền từ mẹ sang con không được quan sát với SARS và MERS mặc dù có nhiều trường hợp liên quan đến phụ nữ mang thai. Ngoài ra, có nhiều cách khác mà một đứa trẻ sơ sinh có thể nhiễm coronavirus, Rasmussen nói, chẳng hạn như trong trường hợp khẩn cấp bé được sinh ra tại bệnh viện tràn ngập bệnh nhân bị nhiễm bệnh .
Trên thực tế, một nghiên cứu mới được công bố hôm thứ Năm trên tờ The Lancet đưa ra bằng chứng sơ bộ rằng, coronavirus không thể truyền từ mẹ sang con.
Trong báo cáo, các nhà nghiên cứu đã quan sát chín phụ nữ ở Vũ Hán vốn đã bị viêm phổi COVID-19. Một số phụ nữ bị biến chứng thai kỳ, nhưng tất cả các trường hợp đều dẫn đến trẻ được sinh ra không có bằng chứng lây nhiễm. Mặc dù nghiên cứu này không loại trừ hoàn toàn khả năng lây truyền trong thai kỳ, nhưng nó nhấn mạnh sự cần thiết phải thận trọng khi suy đoán về căn bệnh này.
"Cần phải có một tiêu chuẩn cao về bằng chứng trước khi bạn có thể nói rằng điều đó dứt khoát xảy ra - và chắc chắn - trước khi bạn bắt đầu thay đổi cách thức trông nom các ca bệnh về phương diện lâm sàng hoặc trong lãnh vực chính sách công", theo ông Rasmussen.
Frieman đồng ý. Ông hy vọng dịch bệnh này sẽ thúc đẩy sự tài trợ nhiều hơn cho nghiên cứu coronavirus như các cam kết gần đây từ Liên minh châu Âu và Quỹ Bill & Melinda Gates. Nhưng Frieman muốn sự hỗ trợ và sự quan tâm được kéo dài ngay cả khi cuối cùng đợt bùng phát dịch này sẽ tắt, không giống như những gì đã xảy ra với nghiên cứu SARS .
"Ngay sau khi dịch SARS bùng phát, đã có một đống tiền lớn và sau đó nó biến mất", ông Frieman nói. "Tại sao chúng ta không có những câu trả lời này? Không ai tài trợ cho những thứ này."
_ Lưu ý của biên tập viên: Bài viết này đã được cập nhật để phản ánh số người chết và số trường hợp lây nhiễm kể từ ngày 15 tháng 2. Ngoài ra, bài viết ban đầu đã trình bày sai danh hiệu của Anna Suk-Fong Lok. Cô ấy là trợ lý trưởng khoa nghiên cứu lâm sàng tại Đại học Y Michigan và là cựu chủ tịch của Hiệp hội nghiên cứu về bệnh gan Hoa Kỳ.
