Các nước Đông Nam Á bị mắc kẹt giữa hai siêu cường.
Cân bằng được giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ rất khó khăn.
 |
| Thế giới ở phía trước |
DOMINIC ZIEGLER…Ngày 17 tháng 11 năm 2020…Theo THE ECONOMIST
Trần H Sa lược dịch.
Không ở đâu trên thế giới có nguy cơ phải hứng chịu nhiều sự cạnh tranh kinh tế, chiến lược và quân sự đang diễn ra giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc hơn 11 quốc gia Đông Nam Á. Và sự cạnh tranh đó sẽ gia tăng vào năm 2021.
Một mặt, nhiều người trong khu vực cảnh giác với sứ mệnh của Chủ tịch Tập Cận Bình là giành lại cho Trung Quốc vị trí trung tâm mà nước này đã được hưởng ở Đông Á trước khi bị phương Tây và Nhật Bản phế truất vào thế kỷ 19 và 20. Trung Quốc không chỉ đang hung hăng thách thức các tuyên bố chủ quyền hàng hải và lãnh thổ của Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam ở Biển Đông, mà tại đó phần lớn hoạt động thương mại đường biển của Trung Quốc đi qua. Đó cũng là lời kêu gọi của ông Tập về “Người châu Á quản lý công việc của châu Á”, kiểu ứng xử giống như để cho Trung Quốc cai trị châu Á. Như bộ trưởng ngoại giao Trung Quốc một thời đã từng phát biểu trước cuộc họp của 10 nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) : “Trung Quốc là một nước lớn còn [các bạn] là các nước nhỏ, và đó đúng là một sự thật”.
Mặt khác, trong khi các thành viên ASEAN hoan nghênh Mỹ là cường quốc quân sự thống trị trong khu vực để chống lại sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc, họ biết rằng xung đột sẽ là thảm họa đối với họ. Các nhà ngoại giao Đông Nam Á đã không lớn tiếng cổ vũ luận điệu chống Trung Quốc của chính quyền Tổng thống Donald Trump, điều mà khó có thể dịu đi nhiều hơn dưới thời Joe Biden. Và không có gì lạ. Nhiều chính phủ trong khu vực vốn thù địch với nền dân chủ, và ít ai coi mô hình chính trị của Mỹ là một mô hình để mô phỏng.
Trên hết, Trung Quốc ở quá gần và đã quá hùng mạnh để có thể chống lại. Cho đến nay, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất Đông Nam Á và là nhà đầu tư lớn thứ hai, sau Nhật Bản. Sự thịnh vượng của ASEAN gắn liền với Trung Quốc là ở các chuỗi cung ứng của nó. Và như Sebastian Strangio, một nhà quan sát nhạy bén về khu vực, đã chỉ ra trong một cuốn sách mới, “In the Dragon's Shadow” ( dưới cái bóng của con Rồng ), Đông Nam Á có một vai trò quan trọng trong sự tăng trưởng và ổn định của Trung Quốc : trong lịch sử, tình trạng hỗn loạn ở Trung Quốc từng lan rộng sự bất ổn xuống phía nam.
Vì vậy, làm thế nào để không bị mắc kẹt giữa hai người khổng lồ? Các chiến lược gia của khu vực nhắc nhở bản thân rằng, khi các cường quốc đối đầu với nhau, mọi thứ còn tồi tệ hơn. Vào đỉnh điểm của chiến tranh lạnh, xung đột đẫm máu ở Đông Dương, cùng với các cuộc nổi dậy của cộng sản ở những nơi khác, đã đe dọa gây giảm quyền tự chủ của Đông Nam Á xuống còn 0. Những lo ngại đó và nhu cầu về một cơ chế để quản lý sự không tin tưởng lẫn nhau của họ, là chất xúc tác để Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Singapore hình thành ASEAN hơn 50 năm trước. Và hôm nay? Ít nhất, các chiến lược gia nói, với sự hài hước về cái chết, Trung Quốc và Hoa Kỳ đã chia nhỏ họ trong khu vực.
Đối với năm 2021, kinh nghiệm của khu vực trong việc quản lý sự cạnh tranh giữa các cường quốc sẽ trở nên nổi bật. Đông Nam Á đã sống dưới sự quản thúc của Trung Quốc trong nhiều thiên niên kỷ, và các nước thành viên ASEAN đã đối phó với sự hiện diện của Mỹ kể từ chiến tranh thế giới thứ hai. Bilahari Kausikan, nhà cựu ngoại giao hàng đầu của Singapore, cho biết cách tiếp cận sẽ là “phòng ngừa rủi ro, cân bằng và băng đảng” giữa hai bên. Sinh viên khoa quan hệ quốc tế thường được dạy rằng bất cứ lúc nào cũng chỉ có thể thực hiện được một trong ba cách tiếp cận này. Tuy nhiên, những người Đông Nam Á thực dụng, ông Kausikan lập luận, có sở trường thực hiện cả ba điều này. Một ví dụ vào năm 2021: giống như Philippines dưới thời Tổng thống Rodrigo Duterte tiếp tục thu hút ông Tập về đầu tư của Trung Quốc, trong khi mong đợi sự cải thiện nhanh chóng trong quan hệ quân sự từng căng thẳng với Mỹ. Đông Nam Á vào năm 2021 cũng sẽ làm nhiều hơn để mời gọi các cường quốc khác, đặc biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và Ấn Độ, để chia sẻ cả về sự thịnh vượng và an ninh trong khu vực.
Phòng ngừa rủi ro, cân bằng và băng đảng, như đã được công nhận, dựa vào một giả định lớn : rằng cả Mỹ và Trung Quốc đều không thực sự có ý định tách rời hoàn toàn hai nền kinh tế của họ. Tính toán đó có lẽ là đúng, và ngay cả khi cạnh tranh gay gắt lẫn đàm phán giữa hai cường quốc cấu hình lại chuỗi cung ứng toàn cầu, người Đông Nam Á vẫn có ý định thu lợi từ đó.
Mặc dù vậy, đó là một canh bạc, và các rủi ro khác luôn rình rập. Không ít trong số họ đang duy trì sự đoàn kết của ASEAN - trong khi Trung Quốc đã cố gắng đóng một cái nêm vào tổ chức này bằng cách biến Campuchia và Lào, hiện nay, thành các quốc gia phụ thuộc nó. Những yêu sách chủ quyền của Tập ngày càng được nói với tất cả người gốc Hoa ở nước ngoài, bao gồm cả 30 triệu người Đông Nam Á gốc Hoa, làm tăng nguy cơ kích động những người theo chủ nghĩa dân tộc sử dụng tình cảm chống Trung Quốc để gây thù hận sắc tộc.
Có lẽ rủi ro đáng sợ nhất là một cuộc đụng độ ngoài ý muốn giữa Trung Quốc và Mỹ trên Biển Đông. Trong trường hợp xảy ra xung đột quân sự, phòng ngừa rủi ro, sự cân bằng và băng đảng sẽ không đưa bất kỳ ai đi quá xa.
_ Dominic Ziegler: Nhà báo chuyên mục Banyan, The Economist.
