Nước Mỹ — và bản thân nền dân chủ — vẫn còn mù mờ, và có thể gặp nguy hiểm.
 |
| Hàng rào thép và dây thép gai bao quanh tòa nhà Capitol trước lễ nhậm chức của Tổng thống đắc cử Joe Biden, Washington, ngày 19 tháng 1 năm 2021 (Ảnh AP của Rebecca Blackwell). |
Howard W. French Thứ tư, ngày 20 tháng 1 năm 2021. Theo World Politics Review.
Trần H Sa lược dịch.
Năm 1962, trước hậu quả trực tiếp của nạn đói kinh hoàng nhất và thảm họa nhân tạo tồi tệ nhất trong thời hiện đại, các quan chức cao cấp của Đảng Cộng sản Trung Quốc đã tìm cách bắt đầu xem xét lại các chính sách của nhà nước, vốn đã giết chết từ 30 triệu đến 40 triệu người dân ở Trung Quốc.
Người cai trị Trung Quốc vào thời điểm đó, Mao Trạch Đông, đã phản đối bất kỳ sự thay đổi lớn lao nào về cách hành xử, hoặc thậm chí là một đánh giá thẳng thắn về tình hình, và đặc biệt là đối với bất cứ điều gì mà có thể làm hoen ố danh tiếng hoặc đe dọa di sản tương lai của ông ta. Nhưng như nhân vật số 2 của chế độ, Lưu Thiếu Kỳ, đã cảnh báo, “Nếu về cơ bản chúng ta từ chối thừa nhận rằng đã có những thiếu sót và sai sót… thì không có việc tổng kết kinh nghiệm nào có thể được tiến hành, và xấu không thể chuyển thành tốt”.
Mao trả lời rằng cái gọi là Đại nhảy vọt của ông - thời kỳ thảm hại của quá trình tập thể hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng đang được xem xét lại - là có “chín ngón” tốt với “một ngón xấu”. Không chỉ những lời cảnh báo của Lưu và những người khác không khiến nhà lãnh đạo Trung Quốc xem xét lại mọi việc, mà vì cảm thấy bị đe dọa với việc nắm giữ quyền lực của mình, Mao lập tức bắt đầu âm mưu thanh trừng bằng bạo lực tất cả những đối thủ đáng nghi của ông, bất kể vị trí cao như thế nào, và thay vào đó ông ta bị bao vây với những kẻ nịnh bợ.
Kết hợp giữa sự phù phiếm, bất an và hoang tưởng của Mao đã khiến ông gây ra những gì mà đã trở thành một thời kỳ biến động, và khủng bố kéo dài hàng thập kỷ đối với những kẻ thù của Mao được nhận thấy ở mọi hạng người. Nó được gọi là Cách mạng Văn hóa, và ở Trung Quốc, thậm chí sáu thập kỷ sau đó, không thể được viết về nó nếu không có những hạn chế nặng nề bởi các nhà kiểm duyệt. Lúc đầu, những người hoài nghi câu chuyện chính thức của Đại nhảy vọt bị coi là những kẻ tung tin giả, và sau đó bị Đảng Cộng sản tố cáo là phản cách mạng và là đối tượng để tấn công.
Cảm thấy rằng đảng không đủ nắm được những ý tưởng bất chợt của Mao, các quan chức thân cận với nhà lãnh đạo vốn đã vô cùng quyền lực, đem những người mạnh mẽ, ngột ngạt sùng bái cá tính bao quanh ông ta, và sau đó tung những thanh niên ở thành thị tấn công những người nắm giữ các vị trí hành chính quan trọng trong bộ máy quan liêu (nomenklatura ), bị gán là một siêu nhà nước của Trung Quốc. Mao đã khởi xướng những cuộc thanh trừng toàn diện này bằng một khẩu hiệu hiện nay nổi tiếng trong chính trường Trung Quốc: "Bắn phá Tổng hành dinh!" Đây là bật đèn xanh cho quần chúng cách mạng tấn công chính phủ, và lấn lướt hoặc loại bỏ bất kỳ đối thủ nào hoặc mối đe dọa nào đối với sự cai trị tiếp tục của Mao. Theo lời của nhà sử học Trung Quốc Yang Jisheng, trong 'lịch sử Cách mạng Văn hóa' quan trọng của ông, “ Thế giới đảo lộn”, Mao đã có thể thực hiện được điều này bởi vì sự kiểm soát của nhà nước đối với các phương tiện truyền thông đã tạo ra một “tình trạng không để lọt ra ngoài bất kỳ ý tưởng nào, qua đó hệ tư tưởng chính thức kiểm soát bộ não của mỗi cá nhân, hướng dẫn hành động của mỗi con người và độc quyền diễn ngôn xã hội ”.
Hệ tư tưởng đã chiếm lĩnh mọi thứ, làm lu mờ hoàn toàn chuyên môn, năng lực và thậm chí cả việc học hỏi bản thân. Trong khi đó, hàng nghìn người đã thiệt mạng trong các cuộc thanh trừng hỗn loạn xảy ra, sau đó nhiều người trong số đó bắt đầu với các cuộc biểu tình ủng hộ Mao cuồng nhiệt. Đứng đầu danh sách nạn nhân dài dằng dặc là Lưu thiếu Kỳ, chủ tịch Trung Quốc, người đã bị vệ binh bắt, đánh đập, làm nhục và từ chối chăm sóc y tế vì bệnh tiểu đường và các bệnh khác. Được chế độ coi là "người chỉ huy cơ quan đầu não của giai cấp tư sản Trung Quốc", cuối cùng Lưu thiếu Kỳ chết trong trại giam vào năm 1969.
Lịch sử này vẫn còn liên quan cho đến tận ngày nay, ngay cả khi chính phủ Trung Quốc tiếp tục cứng rắn ngăn cản những gì được viết về nó và trên hết, là ngăn cản các cuộc thảo luận công khai về nó ở Trung Quốc. Đó là bởi vì, vào thời điểm mà sự lên ngôi trên toàn cầu của Trung Quốc đôi khi có thể dường như không thể ngăn cản, lịch sử tàn khốc của Cách mạng Văn hóa cho thấy các hình thức cực đoan của chủ nghĩa độc tài, giống như Trung quốc hiện đang trải qua một lần nữa, có thể tạo ra thảm họa có tác động và ảnh hưởng rộng lớn, dễ dàng như đôi khi nó có thể tạo ra sự thành công. Và nó rất có thể làm như vậy một lần nữa.
Nhưng những bài học của nó cũng kịp thời không kém đối với một nước Mỹ mà tất cả đều thất bại dưới thời Donald Trump. Điều này có thể thấy rõ từ những điểm tương đồng khó chịu giữa tấm gương của Mao từ sáu thập kỷ trước và nước Mỹ , đặc biệt là trong những tuần gần đây. Chúng bao gồm cảnh tượng một tổng thống quá bị ám ảnh bởi việc nắm giữ quyền lực đến mức, ông không bao giờ có thể thừa nhận mức độ nghiêm trọng thực sự của cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng chỉ mới thấy một lần trong một thế kỷ; thẳng thừng từ chối nhận bất kỳ trách nhiệm nào đối với thảm họa; đề cao lòng trung thành của cá nhân đối với nhà lãnh đạo như là tiêu chí chính yếu của chính phủ; môi trường truyền thông khép kín được thống trị bởi Fox News, một đài truyền hình đã không ngừng quảng bá Trump và các ý tưởng của ông ta; những "quần chúng" tận tụy đã được huy động để dọa nạt đối thủ và thậm chí tấn công nhà nước; và cuối cùng, sự đe dọa của tổng thống quay lại chống đối với nhân vật số 2 do chính ông ta lựa chọn, Mike Pence, vì ông Pence giữ vững lập trường vì nguyên tắc, tuy nhiên chính Trump bị dày vò và muộn màng.
Một trong những lợi ích lớn nhất của nền dân chủ là khi nó hoạt động tốt, nó giải quyết được một tình thế tiến thoái lưỡng nan hàng đầu mà đã gây khó khăn cho chính phủ ngay từ rất sớm: vấn đề kế vị. Trong hầu hết lịch sử nhân loại, việc quyết định ai sẽ cai trị tiếp theo, sau khi kết thúc một triều đại, đã dẫn đến những thời điểm rủi ro và bất ổn to lớn, đến mức cho đến nay, nó là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến sự sụp đổ của các vương quốc và các đế chế. Mặt khác, ở Hoa Kỳ và một số ít các nền dân chủ khác, các quy tắc và thủ tục kế vị, được xác định bởi kết quả của các cuộc bầu cử, đã trở thành thủ tục quen thuộc đến mức gần như được coi là đương nhiên.
Do kinh nghiệm của bốn năm qua, đặc biệt là trước cuộc tấn công gần đây của đám đông vào "trụ sở" của Quốc hội bởi những kẻ bạo lực và cuồng tín ủng hộ Trump do ông triệu tập, mọi sự chắc chắn về Hoa Kỳ bây giờ không còn nữa, hoặc sẽ không còn nửa. Joe Biden đã nói về mối quan tâm của ông với tư cách là tổng thống trong việc triệu tập các nền dân chủ trên khắp thế giới để đáp ứng các yêu cầu của tương lai — đặc biệt, theo quan điểm của ông, mối đe dọa của chủ nghĩa chuyên chế đang nổi lên do Trung Quốc dẫn đầu.
Những sự kiện đau thương ở Washington trong những ngày cuối cùng ở nhiệm kỳ tổng thống của Trump, mà đỉnh điểm là cuộc luận tội lần thứ hai của ông, sẽ chứng minh rằng nhiệm vụ cấp bách nhất trước khi người Mỹ sửa chữa nền dân chủ của chính họ mà không có lời kêu gọi các chính phủ được bầu tập hợp lại với nhau, thì khó có thể đạt được nhiều thành công. Đây là lãnh vực chưa được biết đến đối với Hoa Kỳ, và là một trong những lãnh vực mà ở đó kiểu nói sự thật chưa từng có ở Trung Quốc sau Cách mạng Văn hóa là sẽ rất quan trọng.
Cuộc luận tội thứ hai của Trump là một khởi đầu quan trọng, nhưng nó chỉ là một khởi đầu. Toàn bộ đặc tính của nền dân chủ Hoa Kỳ đang cần được củng cố và sửa chữa. Điều này sẽ đòi hỏi những cuộc kiểm tra sâu sắc về quá khứ và đôi khi đau đớn, đặc biệt là xung quanh các vấn đề chủng tộc và không cho hưởng quyền công dân đầy đủ. Nó sẽ liên quan đến việc xây dựng lại các thể chế và cải cách luật pháp. Hoa kỳ cũng như nền dân chủ của nó vẫn nằm trong lãnh vực chưa được khám phá.
_ Howard W. French là một phóng viên nước ngoài chuyên nghiệp và nhà văn về các vấn đề toàn cầu, đồng thời là tác giả của bốn cuốn sách, bao gồm gần đây nhất là “ Mọi thứ dưới thiên đường: Quá khứ giúp hình thành sức mạnh toàn cầu của Trung Quốc như thế nào ”.
