Lầm lỗi nguyên thủy của chiến tranh ở Afghanistan
Cách thức Biden nhìn nhận những khởi đầu các cuộc chiến tranh sau ngày 11/9 của Mỹ, có thể cho biết các quyết định trong tương lai của ông về việc sử dụng vũ lực.
 |
| Ảnh ghép nghệ thuật của Joe Biden và lính Mỹ…ANDREW HARNIK / TAUSEEF MUSTAFA / AFP / GETTY / ATLANTIC. |
Jonah Blank, ngày 20 tháng 4 năm 2021… Theo The Atlantic.
Trần H Sa lược dịch.
Lầm lỗi ban đầu của cuộc chiến ở Iraq sẽ là chiến tranh ở Iraq. Và lầm lỗi nguyên thủy của cuộc chiến ở Afghanistan sẽ là chiến tranh ở Iraq.
Vào tháng 9 năm 2001, khi Joe Biden là chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện, tôi là cố vấn của ông về chính sách kéo dài liên tục ở châu Á bao gồm Afghanistan. Lúc 9 giờ sáng ngày 11/9, tôi cảm thấy chắc chắn rằng al-Qaeda (vốn có trụ sở tại Afghanistan) đã đứng sau các cuộc tấn công - nhưng dù sao chúng ta cũng sẽ xâm lược Iraq.
Tôi đã nghỉ việc một năm rưỡi. Và khoảng thời gian nghỉ ngơi đó là lần duy nhất phái bộ ở Afghanistan từng có cơ hội thực sự. Tuần này, Tổng thống Biden tuyên bố rằng tất cả các lực lượng Hoa Kỳ sẽ rút khỏi Afghanistan trước lễ kỷ niệm 20 năm ngày 11/ 9. Để hiểu quyết định ra đi của ông ấy, người ta phải hiểu quyết định tham gia - và cách thức mà lựa chọn đó đã nhanh chóng bị phá hoại, bởi cuộc xâm lược ở một quốc gia khác.
Năm 2001, ngay cả những con diều hâu chiến tranh hăng hái nhất cũng không ai muốn xâm chiếm Afghanistan: Họ muốn xâm lược Iraq. Những người tân bảo thủ, chẳng hạn như các quan chức Ngủ giác đài Paul Wolfowitz và Doug Feith, có một tầm nhìn lớn về việc, làm khác đi hình ảnh của nước Mỹ. Những người bảo thủ cổ điển, chẳng hạn như Phó Tổng thống Dick Cheney và Bộ trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld, muốn lật đổ Saddam Hussein, cài đặt một con rối dể bảo, và do đó ngăn chặn bất kỳ người nào khác muốn trở thành kẻ thù. Cả hai phe đều coi Afghanistan là một sự phân tâm không mong muốn từ sự kiện chính yếu, nhưng họ đã áp dụng cùng cả hai lý do, ở đó - làm khác đi hình ảnh nước Mỹ và cài đặt một con rối dể bảo.
Biden không thuộc về phe nào. Ông bác bỏ cả tham vọng phi thực tế của tân bảo thủ và chủ nghĩa hiện thực không rõ ràng của bảo thủ cổ điển. Quyết định của ông ủng hộ việc tiến vào Afghanistan và sự phát triển tư duy của ông khi cuộc chiến kéo dài, cung cấp những gợi ý quan trọng về cách ông sẽ xử lý các vấn đề về sức mạnh quân sự trong tương lai.
Các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ thuộc khuynh hướng lựa chọn đầu tiên, phải thực hiện vào năm 2001 là việc làm thế nào để đối phó với một cuộc tấn công trên đất Mỹ. Không làm gì cả không được coi là một lựa chọn. Nhiều người trong Quốc hội ủng hộ một chiến dịch chỉ dành cho không quân, nhưng các chiến lược gia nghiêm túc biết điều này sẽ vô ích: lãnh đạo của Al-Qaeda đã ẩn náu và Taliban không sở hữu bất kỳ cơ sở hạ tầng nào đáng để phá hủy.
Vào ngày 22 tháng 10 năm đó, Biden đã có một bài phát biểu nhấn mạnh rằng các mục tiêu của Hoa Kỳ - việc loại bỏ al-Qaeda và giúp thành lập một chính phủ kế nhiệm thân thiện với Taliban - sẽ yêu cầu sự hiện diện của quân đội Mỹ ở Afghanistan, vượt xa số lượng nhỏ của Lực lượng Đặc biệt đã có sẵn. Ông bày tỏ lo ngại về một chiến dịch chiến đấu bằng không quân từ độ cao 30.000 feet, điều khiến ông cảm thấy sẽ giết chết nhiều thường dân mà không đạt được mục tiêu của nó; hành động như vậy sẽ làm cho Hoa Kỳ trông giống như một "kẻ côn đồ công nghệ cao", ông nói, và có khả năng làm cho người Hồi giáo trên toàn cầu trở nên không thân thiện với người Mỹ. Các nghị sĩ đảng Cộng hòa chỉ trích Biden, nhưng dự đoán của ông đã chứng minh chính xác. Trọng lượng đạn dược rơi xuống Afghanistan chưa bao giờ được kiểm đếm chính xác, nhưng 7.423 quả bom đã rơi xuống chỉ trong năm 2019, và Taliban không hề đầu hàng.
Tuy nhiên, Biden chưa bao giờ hoàn toàn tin tưởng vào khái niệm xây dựng một quốc gia một cách quá nhiều, quá sớm. Như ông đã nói trên sàn Thượng viện, ngay sau chuyến đi đầu tiên của ông đến Afghanistan, "Chúng ta đừng nói về việc biến Kandahar (thành phố lớn thứ hai của Afghanistan…THS ) thành Paris." Ông tin rằng nếu Hoa Kỳ xâm lược một quốc gia, nó có nghĩa vụ đạo đức và chính trị để làm điều đúng cho cư dân của quốc gia đó. Ông là nhà lãnh đạo chính trị Mỹ đầu tiên đề xuất một cam kết viện trợ tái thiết trị giá hàng tỷ đô la.
Một tỷ đô la? Ngày nay, sau khi Hoa Kỳ đã chi tiêu nhiều hơn gần 1.000 lần như thế ở Afghanistan, nghe có vẻ như là một thay đổi nhỏ. Nhưng khi Biden đề xuất nó vào ngày 3 tháng 10 năm 2001, nó đã nhiều hơn gấp ba lần những gì mà chính quyền Bush đã cung cấp (hoặc sẽ cung cấp, trong nhiều tháng). Đề nghị của Biden bị đẩy lùi hoàn toàn. Tôi biết - với tư cách là người đã đưa ra con số cho ông ấy, tôi đã phải trang bị cho sếp của mình những lập luận về lý do tại sao cần có một cam kết lớn về tiền bạc, và tiềm năng cho hoạt động của Mỹ, tôi nêu ra ý nghĩa:
_ Chúng ta không còn lựa chọn nào khác ngoài việc xâm chiếm. Làm khác đi, là để cho al-Qaeda tồn tại một cách hiệu quả, và mưu tính các cuộc tấn công vào nước Mỹ thậm chí còn phá hoại hơn.
_ Nếu chúng ta xâm chiếm một quốc gia, chúng ta có nghĩa vụ đạo đức bảo đảm rằng chúng ta đang bắt kẻ thù của mình hứng chịu hình phạt, chứ không phải là thường dân vô tội. Người dân Afghanistan đã phải chịu đựng quá nhiều : Nếu chúng ta ở đó, chúng ta nên làm cho cuộc sống của họ tốt hơn.
_ Về vấn đề địa chính trị, chúng ta không thể để Hoa Kỳ bị xem như là một "ông kẹ để dọa trẻ con" - không chỉ ở Afghanistan, mà trên toàn thế giới Hồi giáo. Chúng ta không thể "chiến thắng" một cuộc chiến trên chiến trường, chỉ để thua trận chiến gây ảnh hưởng trên sân khấu toàn cầu lớn hơn nhiều.
Biden đã làm cho những ý tưởng này tinh tế hơn trên nền tảng sự thật một cách thực tế, sớm hơn bất kỳ quan chức được bầu nào khác. Vào ngày 10 tháng 1 năm 2002, chỉ vài tuần sau khi Taliban trốn khỏi Kabul, ông đã khởi hành một chuyến viếng thăm nhằm tìm kiếm sự thật trong bốn ngày. (Thượng nghị sĩ John McCain đã được phép đến thăm ngay trước đó, nhưng chỉ trong vài giờ, và nó bị giới hạn phần lớn trong Căn cứ Không quân Bagram). Chúng tôi đã ngủ cùng với thủy quân lục chiến trong đại sứ quán Hoa Kỳ bị đánh bom trước đó, và dành cả ngày để lái xe quanh một thành phố bị tàn phá bởi một cuộc nội chiến kéo dài hai thập niên (1978 - 1998 ). Trên một bức tường của đại sứ quán, trong những khung phủ đầy bụi với kính bị nứt, trịnh trọng treo chân dung của Ronald Reagan và George Shultz - tổng thống và ngoại trưởng khi tòa nhà được sử dụng lần cuối.
Cách tiếp cận được Biden ủng hộ là hướng về phía trước nhưng không tham vọng một cách phi thực tế: Đủ quân đội để nghiền nát al-Qaeda và ngăn Taliban trở lại nắm quyền trước khi người kế nhiệm có thể được thành lập; viện trợ phát triển đủ để giúp một dân tộc bị tàn phá trở lại trên đôi chân của họ sau quá nhiều đau khổ; và tất cả những điều này là một phần của một nỗ lực đa quốc gia thực sự. Một cách tiếp cận như vậy có thể có hiệu quả hay không ?
Có- và nó đã có hiệu quả. Trong khoảng hai năm sau khi lật đổ Taliban, đó là con đường mà quốc gia đang đi. Vào tháng 8 năm 2002, tôi đã đi du lịch đến mọi ngóc ngách của đất nước này, mà không có sếp của tôi. Tôi đã đến Kandahar, Herat, Mazar-e-Sharif và Kabul, được tổ chức bởi các tổ chức phi chính phủ và tránh sự bảo vệ của quân đội Hoa Kỳ. Tôi đã thực hiện nhiều chuyến thăm trong những năm tiếp theo, nhưng tôi không bao giờ có thể đi du lịch một cách tự do được nữa. Điều tương tự cũng đúng đối với người Afghanistan và người nước ngoài: Đó chắc chắn không phải là thời kỳ hoàng kim - nhưng nó dường như đang đặt nền móng cho một Afghanistan.
Điều gì đã thay đổi sau năm 2002 ? Chỉ một từ, Iraq. Trọng tâm của chính quyền Bush bắt đầu thay đổi trong vòng vài tuần sau khi Taliban bị lật đổ, và kế hoạch cho cuộc xâm lược Iraq sớm trở nên toàn diện. Sự hiện diện quá nhẹ của quân đội Mỹ ở Afghanistan có nghĩa là an ninh không bao giờ thực sự được thiết lập; quá ít tiền thực sự được giao có nghĩa là chính phủ non trẻ không bao giờ có thể chứng minh uy tín của họ với chính người dân của mình; quá ít sự tập trung từ các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ có nghĩa là một cấu trúc quản trị tập trung cao độ, áp đặt lên một quốc gia chưa từng tập trung trước đây, không thể ngăn chặn được sự thoái hóa rồi trở thành chế độ độc tài, không hiệu quả và tham nhũng tràn lan. Việc không cung cấp đủ quân đội, tiền bạc và tập trung vào việc kết thúc mặt trận, dẫn đến số lượng quân đội, tiền bạc và tập trung nhiều hơn theo cấp số nhân về sau.
Vào thời điểm quân đội Hoa Kỳ tiến vào Iraq năm 2003, Afghanistan đã là một thứ hậu xét đối với chính quyền. Taliban tập hợp lại ngang qua biên giới ở Pakistan và sớm trở lại tấn công. Osama bin Laden và tàn dư của lãnh đạo al-Qaeda, sau khi thoát khỏi cuộc săn lùng của Hoa Kỳ tại Tora Bora, đã ngồi gọn lỏn một cách thoải mái ở gần đó. Nếu không có sự hỗ trợ hiệu quả từ Hoa Kỳ trong giai đoạn quan trọng này (vài năm đầu tiên là khi cam kết được thực hiện hoặc phá vỡ), thí nghiệm mong manh ở Afghanistan có rất ít cơ hội để thành công.
Rất nhiều điều sai trái đã xảy ra trong những năm tiếp theo, và có rất nhiều sự đổ lỗi để đủ cho mọi người. Tôi thấy sự thất vọng của Biden ngày càng tăng: sự thất vọng với chính quyền Bush, với Tổng thống Afghanistan lúc đó là Hamid Karzai, với tất cả các chuyên gia được cho là thông minh (và rõ ràng là không phải là các tham mưu quá thông minh), những người không thể tìm ra cách thức làm cho dự án hoạt động được.
Biden đã kết thúc sự phấn khích của mình trong chuyến đi cuối cùng mà tôi đã đi theo khi ông ấy còn là chủ tịch Nhóm nghị sĩ kiểm soát ma túy quốc tế, vào tháng 1 năm 2009. Sau một chuyến đi đến tỉnh Kunar, nơi ông ấy thấy sự bế tắc giống như ông đã thấy tại các căn cứ tương tự vào năm trước, và một bữa ăn tối với Karzai đã diễn lại một cuộc trao đổi còn bực mình hơn cả thứ mà ông ấy đã có trước đó trong chuyến thăm, ông kết luận rằng không có lý do gì để tiếp tục lặp lại những sai lầm tương tự trong nhiều năm tới. Ông đã đi trước đường vòng quanh co : Hơn một chục năm sau đó, phần lớn các quan chức Washington vẫn chưa sẵn sàng rời khỏi Afghanistan.
Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo? Hoa Kỳ có một món nợ đạo đức đặc biệt đối với hàng ngàn người Afghanistan mà đã mạo hiểm mạng sống của họ để làm nhân viên phục vụ cho quân đội và dân sự Mỹ, và họ (giống như các đối tác của họ ở Iraq) nên được cung cấp cơ hội di tản nếu họ chọn. Nhưng câu hỏi lớn hơn nhiều là những gì sẽ xảy ra với chính Afghanistan. Điều đó sẽ là cung cấp đủ khả năng cho người dân Afghanistan, vì nó luôn luôn phải như vậy. Tương lai của người Afghanistan sẽ phải tiến lên trong hoàn cảnh khó khăn hơn nhiều so với bây giờ, như họ đang có được một xã hội dân sự non trẻ mà đã được nhìn thấy, ít nhất là đã một thập kỷ thực sự bén rễ. Không gian dể thở đó có thể được cung cấp bởi các nguồn lực của Hoa Kỳ thay vì bị kéo đi cho cuộc chiến ở Iraq.
Có một cơ hội thực sự rằng Afghanistan sẽ trở lại tình trạng hỗn loạn đẫm máu của những năm 1990. Nhưng cũng có một cơ hội thực sự là nó sẽ không xảy ra. Như Phó Tổng thống Amrullah Saleh gần đây đã lưu ý, một thế hệ người Afghanistan đã lớn lên mà không có Taliban làm lãnh chúa, và họ sẽ không từ bỏ tự do của họ một cách dễ dàng, ông nói : "Số phận của đất nước tôi, không nằm với chiếc trực thăng quân sự cuối cùng của Hoa Kỳ." Việc rút quân đội Mỹ không có nghĩa là rút lại sự ủng hộ của Hoa Kỳ đối với một chế độ, mà với tất cả (nhiều) sai sót của nó, là chính phủ hiệu quả nhất mà Afghanistan đã có trong khoảng nửa thế kỷ (phải thừa nhận, một chuẩn mực khá thấp), và tiêu biểu nhất mà nó có trong lịch sử.
Ngày nay, những bức chân dung được treo trong đại sứ quán là chân dung của Tổng thống Biden và Ngoại trưởng Antony Blinken , người đã trở thành giám đốc nhân viên của Biden trong Ủy ban Đối ngoại khoảng một năm sau chuyến thăm năm 2002, và đã giúp định hình suy nghĩ của Biden về Afghanistan kể từ đó. Nếu họ cung cấp đủ tiền, sự giám sát và áp lực ngoại giao đối với tất cả các nước láng giềng thường xuyên can thiệp vào Afghanistan, họ có thể giúp chính phủ của Tổng thống Ashraf Ghani vượt qua những thách thức một cách thành công, nhiều hơn so với những người nghi ngờ có thể sợ hãi. Với một số tập trung và nỗ lực, khi Biden rời nhiệm sở, bức chân dung của ông vẫn có thể được treo trong đại sứ quán ở Kabul.
