Lời kêu gọi của Biden đối với Putin đặt ông Tập vào thế phòng thủ.
Trung Quốc phân vân về hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Nga, khi thấy số phận của Đài Loan và Crimea được liên kết.
KATSUJI NAKAZAWA, NGÀY 22 THÁNG 4 NĂM 2021 … Theo Nikkei Asia.
Trần H Sa lược dịch.
TOKYO - Trong tháng này, các nhà lãnh đạo thế giới đã thể hiện đầy đủ chính sách ngoại giao của các cường quốc quan trọng; với một loạt các chuyến đi, các cuộc họp và các cuộc điện thoại tầm quốc tế.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chắc chắn đã dành sự quan tâm lớn nhất cho hội nghị thượng đỉnh ngày 16/4 giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga.
Nhưng cuộc nói chuyện điện thoại ít được rình rập giữa Biden và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã diễn ra trước hội nghị thượng đỉnh Suga ba ngày, có thể đã khiến cho một ông Tập cẩn thận phải kinh ngạc. Trong cuộc gọi lần thứ hai kể từ cuối tháng Giêng, Biden đã đề xuất một cuộc gặp trực tiếp với Putin ở nước thứ ba trong những tháng tới.
Ông Tập đã không nhận được lời mời nào như vậy cho một cuộc gặp trực tiếp với Tổng thống Mỹ. Xi và Biden, những người đã biết nhau hơn một thập niên, đã có một cuộc điện thoại kéo dài vào ngày 10 tháng 2 trước kỳ nghỉ Tết Nguyên đán. Nhưng với việc các nhà ngoại giao của cả hai nước xung đột ở Alaska vào tháng trước, hai bên không có nhiệt tình để sắp xếp một cuộc gặp thượng đỉnh.
Đề xuất của Biden với Putin đặc biệt gây sốc cho Trung Quốc vì nó đặt ra khung thời gian cho cuộc gặp : trong những tháng tới.
Suy đoán cho thấy hai nhà lãnh đạo sẽ gặp nhau vào tháng 6, điều này sẽ gây khó chịu đặc biệt cho ông Tập. Vào ngày 1 tháng 7, Đảng Cộng sản Trung Quốc kỷ niệm 100 năm thành lập, một thời điểm quan trọng đối với ông Tập, người giữ chức tổng bí thư của đảng suốt hai nhiệm kỳ.
Tại sao Biden muốn gặp Putin? Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đang phân tích động thái này. Có phải Tổng thống Mỹ đang cố gắng giải quyết các vấn đề trên thế giới - chẳng hạn như việc Mỹ vừa tuyên bố rút khỏi Afghanistan - để ông ấy có thể đổ thời gian và năng lực vào việc đối đầu với Trung Quốc? Mối nghi ngờ ở Bắc Kinh đang gia tăng.
Từ quan điểm của Trung Quốc, mối quan hệ của nước này với Nga là tốt. Hai nước đã và đang tăng cường quan hệ đối tác trên nhiều mặt để chống lại Mỹ
Nhưng Trung Quốc và Nga không phải là những đồng minh. Không có gì bảo đảm rằng Moscow sẽ luôn đứng về phía Bắc Kinh.
Ông Tập có thể đã nghĩ đến những diễn biến này vào hôm thứ Tư, khi ông ta đưa ra quyết định vào phút chót là tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Biden, sẽ bắt đầu vào thứ Năm. Từ Bắc Kinh, ông Tập sẽ "có một bài phát biểu quan trọng", phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh (Hua Chunying) thông báo.
Nhà lãnh đạo Trung Quốc đã không muốn tham dự hội nghị thượng đỉnh, lo ngại rằng ông có thể làm lợi cho đối thủ Biden và đối mặt với những yêu cầu cứng rắn về khí hậu, trước những chỉ trích của Mỹ liên quan đến sức ép của Bắc Kinh đối với Đài Loan và các vấn đề nhân quyền ở Tân Cương và Hồng Kông.
Biden đã cử John Kerry, đặc phái viên của Tổng thống về khí hậu, đến Thượng Hải vào ngày 14 tháng 4. Kerry, người từng là ngoại trưởng của Tổng thống Barack Obama, đã tổ chức một cuộc trò chuyện video với Phó Thủ tướng Trung Quốc Han Zheng - một trong bảy thành viên của cơ quan ra quyết định hàng đầu ở Trung Quốc, Thường vụ Bộ Chính trị - người này ở tại Bắc Kinh.
Đồng thời, Biden đã thực hiện một động thái ngoại giao quan trọng khác trên eo biển Đài Loan.
Một ngày sau khi Kerry đến đại lục, một phái đoàn không chính thức của Mỹ đã đến Đài Bắc để hội đàm với Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn (Tsai Ing-wen). Phái đoàn bao gồm cựu Thượng nghị sĩ Chris Dodd, người thân cận với Biden, và các cựu thứ trưởng ngoại giao Richard Armitage và James Steinberg.
Đó là một hành động cân bằng tinh tế đối với Biden. Trong khi đưa ra tín hiệu sẵn sàng hợp tác với Trung Quốc về vấn đề biến đổi khí hậu, tổng thống đã thể hiện sự ủng hộ của mình đối với Đài Loan trên mặt trận an ninh.
Đây cũng là một bước đi có tính toán đối với cuộc hội đàm ngày 16 tháng 4 của ông với Suga, trong đó hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan trở thành tâm điểm.
Về phần mình, ông Tập đã phát động một cuộc phản công ngoại giao. Ông ta đã tổ chức một hội nghị thượng đỉnh qua video không được báo trước về biến đổi khí hậu vào ngày 16 tháng 4 với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Angela Merkel. Ông Tập sẽ không ngồi phía sau và để Biden chủ động về vấn đề khí hậu.
Mối quan hệ của Bắc Kinh với Liên minh châu Âu đã trở nên rạn nứt trong những tháng gần đây, sau khi Liên minh châu Âu áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Trung Quốc về các vấn đề nhân quyền ở khu tự trị Duy Ngô Nhĩ, Tân Cương.
Nhưng biến đổi khí hậu là một chủ đề mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc, Pháp và Đức có thể thảo luận thoải mái. Họ đã trao đổi quan điểm về hiệp định đầu tư giữa Trung Quốc và EU, mà hai bên đã ký trước lễ nhậm chức của Biden nhưng kể từ đó đã bị đình trệ.
Trong khi đó, ở mặt trận Mỹ-Nga, một động thái bất ngờ khác khiến các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh bối rối.
Vào ngày 15/4 - chỉ hai ngày sau cuộc điện đàm giữa Biden và Putin - Mỹ đã chơi khó với Moscow, áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với các công ty và cá nhân của Nga, và trục xuất 10 nhà ngoại giao Nga. Các biện pháp trừng phạt viện dẫn "các hoạt động đối ngoại có hại" của chính phủ Nga, bao gồm cả việc chiếm đóng và đàn áp đang diễn ra ở Crimea, bán đảo của Ukraine mà Nga chiếm giữ năm 2014.
Mặc dù cách xa vạn dặm, Bắc Kinh có quan tâm mạnh mẽ với tương lai của Crimea vì vấn đề chồng chéo về mặt chính trị với Đài Loan. Nếu khi gay cấn xảy ra xô đẩy, Trung Quốc có thể cố gắng chiếm Đài Loan bằng vũ lực, giống như Nga đã làm ở Crimea.
Cuộc chiến lôi kéo toàn cầu giữa Tập, Biden và Putin về Đài Loan và Ukraine, là chìa khóa để hiểu được sự bùng nổ của các hoạt động ngoại giao phức tạp gần đây giữa các cường quốc trên thế giới.
Mặc dù Mỹ và Nga không có khả năng xích lại gần nhau một cách nhanh chóng, nhưng Trung Quốc vẫn đang cảnh giác.
Một nhà phân tích Trung Quốc nhận xét "Biden đã tuyên bố Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh nặng ký nhất với Mỹ, Không có logic nào để khiến quan hệ Mỹ-Nga trở nên tồi tệ hơn quan hệ Mỹ-Trung".
Như để chứng minh điều đó, hôm thứ Hai, ông Putin tuyên bố sẽ tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Biden - gạt sang một bên các lệnh trừng phạt mới của Mỹ đối với Moscow. Nếu ông Putin hy vọng có một cuộc gặp thượng đỉnh trực tiếp với Biden trong những tháng tới, thì việc nhà lãnh đạo Nga tham dự sự kiện khí hậu như một màn dạo đầu cho cuộc gặp song phương là rất hợp lý.
Sự phân tích kỹ lưỡng của Trung Quốc về chính sách ngoại giao của các cường quốc quan trọng được thể hiện trong phản ứng đáng kinh ngạc của nước này đối với tuyên bố chung Biden-Suga, trong đó Mỹ và Nhật Bản đề cập đến Đài Loan trong một tuyên bố thượng đỉnh lần đầu tiên kể từ năm 1969.
Mặc dù chỉ đề cập đến Đài Loan, mà Bắc Kinh coi là "lợi ích cốt lõi", là điều không thể chấp nhận được từ quan điểm của Trung Quốc, nhưng tuyên bố chung Nhật-Mỹ phù hợp với những kỳ vọng. Đó là lý do tại sao phản ứng chính thức đầu tiên của Trung Quốc là thông qua đại sứ quán của nước này ở Washington.
Tiếp theo là Đại sứ quán Trung Quốc ở Tokyo, và cuối cùng mới là tuyên bố của Bộ Ngoại giao ở Bắc Kinh.
Trung Quốc chỉ trích tuyên bố của Nhật-Mỹ vì việc bày tỏ quan ngại về Đài Loan, Hồng Kông, Tân Cương và các vấn đề khác, đồng thời cảnh báo Bắc Kinh "sẽ thực hiện mọi biện pháp cần thiết để kiên quyết bảo vệ chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển của mình."
Nhưng sau cuộc chiến tâm lý, một tuyên bố chung Mỹ-Trung hướng tới tương lai liên quan đến biến đổi khí hậu đã được ban hành vào Chủ nhật theo giờ Trung Quốc. Nó diễn ra sau khi hội nghị thượng đỉnh Nhật-Mỹ và các sự kiện liên quan ở Washington kết thúc, và cũng sau khi Kerry rời Thượng Hải.
Nhìn lại các sự kiện trong tháng này - cuộc điện đàm giữa Biden-Putin, chuyến thăm của Kerry đến Trung Quốc, chuyến đi không chính thức của phái đoàn Mỹ tới Đài Loan, chuyến thăm của Suga tới Washington và hội nghị thượng đỉnh về khí hậu do Mỹ dẫn đầu - những điều này dường như đã được kết hợp chặt chẽ vào Chiến lược rộng lớn hơn của Nhà Trắng đối với Trung Quốc.
Trung Quốc muốn thực hiện các biện pháp đối phó hiệu quả. Một mục tiêu mềm đối với Trung Quốc là Nhật Bản.
Bắc Kinh có thể bắt đầu bằng việc cho tàu tăng cường xâm nhập vào vùng biển xung quanh quần đảo Senkaku do Nhật Bản quản lý, mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền và gọi là quần đảo Điếu Ngư.
Trung Quốc cũng có thể có lập trường cứng rắn hơn đối với quyết định được công bố gần đây của Nhật Bản về việc xả nước đã qua xử lý từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi bị tê liệt của họ, ra biển.
Nhưng việc húc mạnh vào Nhật Bản một cách nặng nề có thể không phải là chính sách tốt nhất. Nền kinh tế Trung Quốc sẽ bị giáng một đòn nghiêm trọng ở trung và dài hạn nếu quá trình tách rời chất bán dẫn phụ thuộc lẫn nhau và các chuỗi cung ứng công nghiệp khác diễn ra nhanh chóng.
Bắc Kinh đăng cai Thế vận hội mùa đông vào tháng 2 năm 2022. Trung Quốc sẽ hành xử như thế nào, trong khi phải cẩn thận không đổ thêm dầu vào lửa, vốn là lời kêu gọi ở các nước phương Tây yêu cầu tẩy chay hành vi ngông cuồng thể thao bốn năm một lần ?
Hôm thứ Ba, ông Tập đã tham dự lễ khai mạc hội nghị thường niên của Diễn đàn Boao về châu Á ở tỉnh Hải Nam, miền nam Trung Quốc thông qua liên kết video. Trong bài phát biểu, ông nhấn mạnh phản đối việc tách rời trong lĩnh vực công nghệ cao và phản đối "một cuộc chiến tranh lạnh mới".
Ông Tập nói, "Trong thời đại toàn cầu hóa kinh tế, mở cửa và hội nhập là xu hướng lịch sử không thể ngăn cản, Những nỗ lực 'dựng lên những bức tường' hoặc 'tách rời' là đi ngược lại quy luật kinh tế và các nguyên tắc thị trường. Chúng sẽ làm tổn hại lợi ích của người khác mà không mang lại lợi ích cho bản thân."
Khi nào Mỹ và Trung Quốc sẽ tổ chức cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa ông Tập và ông Biden ? Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc có thể cần theo dõi và chờ đợi hội nghị thượng đỉnh Biden-Putin để lên kế hoạch cho động thái tiếp theo của họ.
_ Katsuji Nakazawa là nhà văn và biên tập viên cao cấp của Nikkei có trụ sở tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm ở Trung Quốc với tư cách là phóng viên và sau đó là trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông được nhận giải Nhà báo quốc tế Vaughn-Ueda về báo cáo quốc tế năm 2014.
