Các sự kiện ở Myanmar đặt ASEAN tụt lại phía sau.
 |
| Những người biểu tình cầm khiên có đính kèm hình ảnh của nhà lãnh đạo quân đội Myanmar, Tướng Min Aung Hlaing, trong cuộc biểu tình phản đối cuộc đảo chính quân sự ở Yangon, Myanmar, ngày 1 tháng 3 năm 2021 (Ảnh: Reuters / Stringer). |
Tác giả: Gregory Poling, CSIS…23 tháng 5 năm 2021, Theo Diễn đàn Đông Á.
Trần H Sa lược dịch.
Vào ngày 24 tháng 4, các nhà lãnh đạo ASEAN đã triệu tập một hội nghị thượng đỉnh đặc biệt về tình hình Myanmar tại Jakarta. Các phe phái bên ngoài bao gồm Hoa Kỳ rất vui mừng khi cho khối này cơ hội dẫn đầu, thừa nhận rằng vai trò trung tâm của ASEAN - với tất cả những khuyết điểm của nó - là một tấm ván quan trọng cho sự ổn định khu vực. Tuy nhiên, kỳ vọng vào hội nghị thượng đỉnh thì thấp; vì nhóm này từ lâu đã tránh các vấn đề chính trị hoặc an ninh nhạy cảm, và để lại sự dàn xếp cho những người khác.
Nhưng ngược lại, cuộc họp đã kết thúc với sự đồng thuận 5 điểm đầy tham vọng. Chín thành viên khác của ASEAN đã tuyên bố 'sẽ' chấm dứt bạo lực ngay lập tức, đối thoại giữa các bên đối lập sẽ do một đặc phái viên của ASEAN làm trung gian, người này được ủy nhiệm gặp gỡ tất cả các bên liên quan và cung cấp sự hỗ trợ nhân đạo.
Hy vọng chỉ kéo dài được 24 giờ. Lãnh đạo cuộc đảo chính, Tướng Min Aung Hlaing đã tham dự hội nghị thượng đỉnh nhưng vẫn tỏ ra e dè về việc liệu ông có tán thành sự đồng thuận hay không. Ông ta quở trách hội nghị ngay khi vừa về đến nhà ở Naypyidaw. Cơ quan cầm quyền của quân đội, Hội đồng Hành chính Nhà nước (SAC), tuyên bố sẽ xem xét các 'đề xuất' của ASEAN, nhưng chỉ sau khi 'tình hình trở lại ổn định'. Sẽ không có chấm dứt bạo lực và không có đối thoại với Chính phủ Thống nhất Quốc gia (NUG) đại diện cho hầu hết những người chống lại chính quyền quân đội. Điều này không có gì ngạc nhiên đối với NUG, vốn đã bị từ chối tham dự hội nghị thượng đỉnh.
Trong những tuần sau đó, các nhà lãnh đạo ASEAN đã tập trung vào các điểm khác của sự đồng thuận, đặc biệt là việc lựa chọn một đặc phái viên. Nhưng chính quyền quân đội không quan tâm đến việc thảo luận. Vào ngày 7 tháng 5, Hội đồng Hành chính Nhà nước của quân đội thông báo rằng họ sẽ không chấp nhận bất kỳ chuyến thăm nào cho đến khi tình hình trong nước 'ổn định'. Vào ngày 11 tháng 5, một nhóm quân đội thuộc sắc tộc thiểu số đáng chú ý nhất là Hội đồng Khôi phục Nhà nước Shan và Quân đội Bác Ái Dân chủ Karen, đã kêu gọi ASEAN và các đối tác khác làm trung gian, nhưng rõ ràng họ chỉ thuộc nhóm thiểu số. Chính phủ Thống nhất Quốc gia (NUG) cho biết họ sẽ không đàm phán với chính phủ quân đội trong hoàn cảnh hiện tại. Hầu hết các tổ chức vũ trang dân tộc lớn nhất dường như đồng ý với NUG.
Tất cả các bên trên thực địa đang chuẩn bị cho một cuộc đấu tranh kéo dài mà họ hy vọng sẽ thay đổi hiện trạng nghiêng về phía có lợi cho họ. Chính phủ Thống nhất Quốc gia (NUG) đã thành lập Lực lượng Phòng vệ Nhân dân, đào tạo dân thường để chiến đấu với chính phủ của quân đội. Lực lượng này đang được huấn luyện trong vùng lãnh thổ do Liên minh Quốc gia Karen kiểm soát, là nhóm đang tham gia các cuộc đụng độ quy mô lớn với quân đội Myanmar và các lực lượng dân quân đồng minh của họ. Quân đội Độc lập Kachin cũng đã tăng cường các trận đánh. Kế hoạch mới thành hình của Chính phủ Thống nhất Quốc gia (NUG) là hợp tác với các tổ chức vũ trang này, và các tổ chức vũ trang sắc tộc khác để mở nhiều mặt trận, trong khi phong trào bất tuân dân sự trên toàn quốc tiếp tục tước đi doanh thu của chính quyền quân đội và bất kỳ tuyên bố nào của nó rằng Myanmar đang được quân đội quản lý hiệu quả.
Trong khi đó, ASEAN đã bị bỏ lại phía sau. Bất cứ động lực nào mà nhóm đưa ra từ hội nghị thượng đỉnh ngày 24 tháng 4 đều đã tiêu tan. Khi tất cả các bên tự vũ trang, số người chết từ biểu tình tăng vọt lên 800, và nền kinh tế Myanmar đối mặt với sự sụp đổ, thì ASEAN vẫn ung dung cân nhắc về tên của một phái viên mà không một ai muốn gặp.
Nó vẫn còn có vai trò thông qua một phần duy nhất trong sự đồng thuận năm điểm vốn vẫn khả thi: nhu cầu tiếp cận nhân đạo. Giá lương thực đang tăng, hệ thống chăm sóc sức khỏe ở Myanmar rách nát, thử nghiệm COVID-19 đã bị ngừng trệ, và các cuộc tấn công của quân đội ở các bang Karen, Kachin và Chin đã khiến hàng chục nghìn người phải tản cư mà không có thức ăn, nơi ở hoặc các nhu yếu phẩm khác. Có thể sẽ rất cần viện trợ trong nhiều năm, khi cuộc khủng hoảng vũ trang ngày càng sâu sắc và những tiến bộ kinh tế của thập kỷ trước bị biến mất. ASEAN có cơ hội tốt hơn nhiều so với các quốc gia phương Tây trong việc thuyết phục chính phủ quân đội rằng, việc mở các hành lang nhân đạo sẽ có lợi ích tốt nhất cho họ. Tương tự, phần còn lại của ASEAN nên lặng lẽ thúc giục chính phủ Thái Lan mở cửa biên giới để viện trợ có thể đi vào và người tị nạn có thể ra ngoài.
Sứ mệnh nhân đạo này có ý nghĩa sống còn. Và tháng trước đã cho thấy rằng đó có lẽ là giới hạn của những gì mà ASEAN có thể đạt được ở Myanmar trong thời gian tới. Nhưng có một phạm vi đáng kể cho các thành viên đặc biệt làm được nhiều hơn. Ví dụ, Thái Lan có nhiều đòn bẩy ở Myanmar hơn bất kỳ quốc gia nào ngoại trừ Trung Quốc. Và nó sẽ đối mặt với áp lực ngày càng tăng để sử dụng đòn bẩy đó. Trong số những thứ khác, nó có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc cắt giảm dòng doanh thu của chính quyền quân đội, đồng thời giảm thiểu tác động đối với công dân Myanmar (và do đó làm giảm dòng người di cư vì kinh tế và người tị nạn vào Thái Lan).
Ngay lập tức, Bangkok có thể sử dụng kênh hậu thuẫn của Thủ tướng Thái, Prayuth Chan-o-cha với Min Aung Hlaing để cố gắng thuyết phục ông ta về việc Myanmar buộc phải trả tiền cho các hợp đồng của PTT thuộc sở hữu nhà nước của Thái Lan, cùng với Total, Chevron và các công ty dầu lửa khác đang hoạt động tại Myanmar hiện vẫn giữ nguyên tài khoản của họ trong suốt thời gian diễn ra cuộc khủng hoảng. Chính quyền quân đội sẽ mất quyền tiếp cận vào các quỹ tài trợ nhưng vẫn giữ được nguồn điện cung cấp ánh sáng cho Yangon. Giải pháp thay thế, nếu Washington và Brussels áp đặt các lệnh trừng phạt đơn phương đối với Doanh nghiệp Dầu khí Myanmar, chính quyền quân đội sẽ mất cả hai. Nếu ai đó có thể thuyết phục chính quyền quân đội chấp nhận một viên thuốc đắng như vậy, thì đó chính là giới lãnh đạo Thái Lan.
Các phe nhóm bên ngoài bao gồm Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu và Nhật Bản đã thể hiện sự tôn trọng đối với các đặc quyền của ASEAN và tán thành sự đồng thuận ngày 24 tháng 4. Nhưng với việc bị tan vỡ niềm tin, họ sẽ ngày càng chuyển sang phối hợp song phương với nhau và cùng với các nước láng giềng của Myanmar, theo đuổi các sáng kiến nhiều tham vọng hơn. Đó sẽ không phải là một sự tấn công vào vai trò trung tâm của ASEAN, mà là sự thừa nhận những hạn chế của ASEAN.
_ Gregory B Poling là thành viên cao cấp về Đông Nam Á và là Giám đốc Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Washington, DC.
