Những ngày cuối cùng của Osama bin Laden
Tiết lộ từ các tập tin ở Abbottabad cho thấy, thủ lĩnh khủng bố đang tranh giành tính thích đáng trong một thế giới đã chuyển đổi.
 |
| Lực lượng đặc nhiệm SEALS của Hải quân Hoa Kỳ đã dồn Osama bin Laden (ảnh giữa năm 1998 và dưới cùng bên phải năm 2011) vào thế cùng trong một khu phức hợp vuông vắn ở Abbottabad, Pakistan, được mô phỏng bên dưới. Bức ảnh chìm bên trong cho thấy bin Laden đang xem TV, bên trái; trên cùng bên phải, một trong những bức thư của bin Laden được thu hồi trong cuộc đột kích. ẢNH MINH HỌA CỦA SEAN MCCABE; ẢNH: GETTY IMAGES, ASSOCIATED PRESS, NGA, CIA. |
Peter Bergen,…Ngày 30 tháng 7 năm 2021. . Theo The Wall Street Journal.
Trần H Sa lược dịch.
Trong những tuần đầu tiên của năm 2011, Osama bin Laden đã rất lo lắng. Trong 5 năm, anh ta che giấu bản thân và đại gia đình của mình - vợ, con và cháu - trong một khu phức hợp có tường rào vây quanh ở Abbottabad, Pakistan, nhưng bây giờ có vẻ như nơi ẩn náu được xây dựng cẩn thận của anh ta đang bị bóc trần. Vệ sĩ lâu năm của y là hai anh em, những thành viên của al Qaeda có gia đình ở gần đó. Họ đã làm mọi thứ cho bin Laden, từ việc mua sắm ở các chợ địa phương đến việc chuyển tay những bản ghi nhớ dài của hắn cho các thủ lĩnh khác của al Qaeda.
Nhưng các vệ sĩ của bin Laden đã chán ngấy những rủi ro đi kèm với việc bảo vệ và phục vụ kẻ bị truy nã gắt gao nhất thế giới. Bin Laden tâm sự với một trong những người vợ của mình rằng hai anh em đã "kiệt sức" và đã lên kế hoạch bỏ việc. Mọi thứ trở nên tồi tệ đến mức vào ngày 15 tháng 1, y đã viết một bức thư chính thức cho họ, bất chấp thực tế là tất cả họ đã sống cùng nhau, đủ hiểu rằng họ đã tức giận như thế nào với y, và Bin Laden cầu xin họ cho anh ta thời gian để tìm những người bảo vệ mới và một nơi ẩn náu mới (khu phức hợp được đăng ký dưới tên của một trong hai anh em). Anh ta viết rằng họ đã đồng ý chia tay vào giữa tháng Bảy.
Tuy nhiên, Bin Laden không bao giờ tìm thấy một nơi ẩn náu mới. Anh ta bị giết cùng với con trai của mình, Khalid, hai vệ sĩ của anh ta và một trong những người vợ của họ, khi đội đặc nhiệm SEAL của Hải quân Hoa Kỳ đột kích vào khu nhà, vào ngày 2 tháng 5 năm 2011. Chiến dịch không chỉ giải thoát thế giới khỏi một kẻ chủ mưu khủng bố; nó đã thu được khoảng 470.000 tập tin trên máy tính từ một loạt mười ổ cứng, năm máy tính và khoảng một trăm ổ đĩa và đĩa cứng.
 |
Tổng thống Barack Obama và đội an ninh quốc gia của ông trong cuộc đột kích vào Abbottabad, ngày 1 tháng 5 năm 2011 ẢNH: PETE SOUZA / THE WHITE HOUSE / ASSOCIATED PRESS |
Để hiểu người đàn ông đã chỉ đạo các cuộc tấn công vào New York và Washington vào ngày 11 tháng 9 năm 2001, và tạo nên đường lối chính sách đối ngoại của Mỹ trong hai thập kỷ tiếp theo, không có nguồn tài liệu nào tốt hơn những tài liệu này — hàng nghìn trang thư riêng của ông ta và những ghi nhớ bí mật. Được phát hành đầy đủ chỉ vào cuối năm 2017, các tập tin nằm trên trang web của Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia.
Trong số đó có một cuốn nhật ký viết tay do hai cô con gái của bin Laden lưu giữ, ghi lại những tuần cuối đời của ông ta. Chữ viết của nó rất khó giải đoán, vì vậy trước đây nó đã ít nhận được sự quan tâm của các nhà báo và các nhà nghiên cứu. Nhưng cùng với các tài liệu khác ở Abbottabad, nó giúp làm sáng tỏ một số bí ẩn quan trọng về bin Laden và al Qaeda.
Bối rối trước Mùa xuân Ả Rập. Vào đầu năm 2011, trong những tuần trước khi bị giết, bin Laden, khi đó ở độ tuổi ngoài năm mươi, đã bị căng thẳng. Lịch sử dường như đang bỏ qua ông ta. Các cuộc nổi dậy đã quét qua Trung Đông với cái gọi là Mùa xuân Ả Rập - những sự kiện mà ông ta tin là quan trọng nhất ở khu vực trong nhiều thế kỷ. Tuy nhiên, hàng trăm nghìn người biểu tình đã liều mạng để phản đối ở Ai Cập và Libya đã không vẫy biểu ngữ của tổ chức do ông ta thành lập, hay kêu gọi thánh chiến bạo lực. Họ chỉ đơn giản là đòi hỏi những quyền căn bản của con người. Bin Laden bối rối không biết phải phản ứng như thế nào.
May mắn thay, người vợ lớn tuổi nhất của y, Umm Hamza - “mẹ của Hamza” - đã quay lại với y ở Pakistan vào đúng thời điểm này. Bin Laden coi Umm Hamza là một trí thức ngang tầm. Cô hơn y tám tuổi, có bằng Tiến sĩ về tâm lý trẻ em và kiến thức sâu rộng về kinh Koran, cô ấy đã trải qua một thập kỷ bị quản thúc tại Iran, kể từ sau vụ tấn công 11/9. Giờ đây, bin Laden tin rằng cô ấy có thể giúp ông ta giải quyết một vấn đề: Các cuộc cách mạng Mùa xuân Ả Rập phần lớn do những người theo chủ nghĩa tự do xúi giục. Liệu ông ta cũng có thể tự thể hiện mình là người lãnh đạo phong trào hay không ?
Trong những tuần trước khi bị giết, bin Laden hầu như tổ chức các cuộc họp gia đình hàng ngày tại khu phức hợp Abbottabad để thảo luận về cách thức phản ứng với Mùa xuân Ả Rập. Những cuộc hội ý này bao gồm Umm Hamza và người vợ lớn thứ hai của y, Siham. Một nhà thơ và một trí thức có bằng Tiến sĩ về ngữ pháp kinh Koranic, Siham thường chỉnh sửa các bài viết của bin Laden. Cô và Umm Hamza là các khoa bảng trí thức không thể thiếu của y.
Hai cô con gái của Bin Laden đã ghi chép lại các cuộc họp gia đình, cho thấy bin Laden, những người vợ lớn tuổi và những đứa con trưởng thành của y đang bối rối về sự vắng mặt của tư tưởng và những người theo phe al Qaeda trong các cuộc nổi dậy đang gây ấn tượng. Một thành viên trong gia đình hỏi bin Laden, "Không có đề cập nào đến al Qaeda là vì sao?" Bin Laden trả lời ngắn gọn và hơi chống chế, "Một số nhà phân tích có đề cập đến al Qaeda."
Bin Laden phàn nàn với gia đình rằng y đã đưa ra một tuyên bố công khai từ năm 2004, kêu gọi những người theo ông ta “phải có trách nhiệm về các nhà cầm quyền Ả Rập” và sự can thiệp của ông ta đã bị phớt lờ. Umm Hamza nói, "Có thể tuyên bố của ông là một trong những lý do cho các cuộc nổi dậy ở Mùa xuân Ả Rập?" Nhưng, tất nhiên, nó không phải thế. Ngay cả các thành viên trong gia đình bin Laden cũng lờ mờ nhận ra sự thật. Một trong số họ đã quan sát các cuộc cách mạng của Mùa xuân Ả Rập phần lớn là hòa bình, "Liệu có sẽ đi đến một tác động tiêu cực rằng điều này xảy ra mà không có thánh chiến hay không?"
Vào ngày 10 tháng 3 năm 2011, bin Laden đã thăm dò những người vợ lớn tuổi và hai cô con gái đã trưởng thành về những hiểu biết của họ: “Tôi muốn biết những bình luận của các người về những gì mà các người đã thấy trên bản tin đã xem chiều nay,” ông nói. Nhóm cố vấn không chính thức của Bin Laden nói với ông ta rằng ông ta cần phải có một bài phát biểu vĩ đại được phát hành công khai. Gia đình tin chắc rằng những lời nói của bin Laden có thể thay đổi quỹ đạo của Mùa xuân Ả Rập.
 |
| Các chiến binh al Shabaab, chi nhánh của al Qaeda ở Somalia, ngày 17 tháng 2 năm 2011…ẢNH: FARAH ABDI WARSAMEH / ASSOCIATED PRESS |
Một lời xin lỗi đến người Hồi giáo. Là một phần trong hoạt động tiếp cận công chúng của y, bin Laden đã nghiêm túc xem xét việc đưa ra một số hình thức xin lỗi nhân danh al Qaeda và các đồng minh của nó. Tất nhiên, không phải là một lời xin lỗi đối với những người Mỹ đáng ghét. Thay vào đó, bin Laden nhận thức sâu sắc rằng kể từ ngày 11/9, các nhóm liên minh với al Qaeda — ví dụ, al Qaeda ở Iraq, al Shabaab ở Somalia và Taliban ở Pakistan — đã giết hại hàng ngàn thường dân Hồi giáo và những hành động mạo hiểm này đã cắt đứt quan điểm rằng al Qaeda đang chiến đấu cho một cuộc thánh chiến nhân danh tất cả những người Hồi giáo.
Giờ đây, bin Laden nghĩ rằng cần định vị lại al Qaeda trong thế giới Hồi giáo như một tổ chức không cố ý giết thường dân Hồi giáo. Ông ta đã viết thư cho một người thay mặt y cao nhất, nói rằng y dự định đưa ra một tuyên bố trong đó y sẽ thảo luận về việc “bắt đầu một giai đoạn mới để sửa chữa những sai lầm mà chúng ta đã mắc phải”. Trong tâm trí của Bin Laden, vết nhơ đã làm hoen ố tồi tệ đến mức thậm chí ông ta đã tính đến việc đổi tên nhóm. Ông ta đang tìm kiếm một al Qaeda tử tế hơn, dịu dàng hơn.
 |
Tổng thống Barack Obama, trái và Tướng David Petraeus, phải, tại Sân bay Bagram ở Afghanistan, ngày 3 tháng 12 năm 2010 ẢNH: PABLO MARTINEZ MONSIVAIS / HỘI BÁO CHÍ |
Tuy nhiên, đề xuất đổi tên của Bin Laden không mở rộng đến việc ngừng lên kế hoạch cho các cuộc tấn công khủng bố nhằm vào các mục tiêu của Mỹ. Khi kỷ niệm 10 năm ngày 11/9 đến gần, bin Laden háo hức kỷ niệm sự kiện này bằng một cuộc tấn công ngoạn mục khác. Ông ta nói với những người thay mặt của mình rằng, ông ta muốn “những hoạt động hiệu quả mà tác động của nó, theo ý muốn của Thượng đế, lớn hơn sự kiện 11/9”. Ông ta giải thích rằng giết Tổng thống Barack Obama là một ưu tiên hàng đầu, nhưng anh ta cũng nhắm đến Tướng David Petraeus, lúc đó là chỉ huy của Mỹ ở Afghanistan. Bin Laden nói với nhóm của ông ta đừng bận tâm đến những âm mưu chống lại Phó Tổng thống Joe Biden, người mà ông ta coi là "hoàn toàn không được chuẩn bị" cho chức vụ tổng thống.
Bạn và thù: Pakistan, Taliban, Iran. Khu nhà phức hợp của Bin Laden ở Abbottabad không xa khu phức hợp của Pakistan tương đương với trường Võ Bị West Point của Mỹ. Vì lý do này cùng những lý do khác, nhiều nhà quan sát phỏng đoán rằng bin Laden hẳn đã nhận được một số hỗ trợ từ các quan chức hoặc sĩ quan quân đội Pakistan.
Tuy nhiên, hàng nghìn trang tài liệu thu hồi được từ khu nhà của bin Laden chứng minh không có gì hổ trợ cho ý tưởng rằng bin Laden được các quan chức Pakistan bảo vệ hoặc rằng ông ta có giao tiếp với họ. Hoàn toàn ngược lại: Các tài liệu mô tả quân đội Pakistan là "những kẻ bỏ đạo" và than phiền "áp lực dữ dội của Pakistan đối với chúng tôi." Chúng cũng bao gồm các kế hoạch tấn công các mục tiêu quân sự của Pakistan.
Các nhà lãnh đạo của Al Qaeda đã dự tính đàm phán một thỏa thuận với chính phủ Pakistan trong mùa hè năm 2010. Các đại diện của nhóm bin Laden đã liên hệ với các thủ lĩnh Taliban ở Pakistan, những người vốn đã duy trì liên lạc với cơ quan tình báo quân sự của Pakistan, để xem liệu họ có thể đàm phán ngừng bắn với chính phủ Pakistan hay không. Nhưng các cuộc đàm phán này đã thất bại mà không đạt được một thỏa thuận ngừng bắn nào.
"Người Iran không đáng tin cậy", bin Laden viết cho một cấp phó hàng đầu trong khi một số thành viên trong gia đình ông ta đang ở Iran bị quản thúc tại gia.
Mặt khác, quan hệ với Taliban ở Afghanistan vẫn gần gũi. Những người biện hộ cho Taliban tuyên bố rằng nhóm này đã từ chối al Qaeda từ lâu - một tiền đề rất quan trọng cho các cuộc đàm phán hòa bình kéo dài với Mỹ, vốn yêu cầu các chiến binh Taliban ở Afghanistan từ chối al Qaeda, để đổi lấy việc Mỹ hoàn toàn rút quân khỏi Afghanistan.
Nhưng các tài liệu của Abbottabad nói rõ rằng al Qaeda và Taliban không có ý định cắt đứt liên minh của họ. Trên thực tế, al Qaeda vẫn duy trì quan hệ hữu nghị với Taliban và hợp tác với chúng trong các hoạt động quân sự và tài trợ ngân sách. Theo các tài liệu, nhóm của bin Laden đã bắt cóc một nhà ngoại giao Afghanistan ở Pakistan, trả tự do cho ông này với số tiền chuộc 5 triệu đô la và sau đó, vào năm 2010, chi “một số tiền lớn” cho một chi nhánh của Taliban được gọi là Mạng lưới Haqqani. Một trong những thủ lĩnh của mạng lưới, Sirajuddin Haqqani, hiện là thủ lĩnh số hai của Taliban.
Các tài liệu của Abbottabad cũng giúp làm sáng tỏ mối quan hệ âm thầm của al Qaeda với chính phủ Iran. Một số thủ lĩnh al Qaeda và các thành viên gia đình bin Laden, chẳng hạn như Umm Hamza, đã bị quản thúc tại Iran trong một thập kỷ sau vụ 11/9. Các tài liệu không có bằng chứng cho thấy al Qaeda và Iran đã từng hợp tác trong bất kỳ cuộc tấn công nào. Thay vào đó, chúng cho thấy sự mất lòng tin mãnh liệt của bin Laden đối với chế độ Iran và ghi lại một số vụ việc gây ra điều đó.
Ví dụ, theo một bản ghi nhớ mà một thành viên al Qaeda gửi cho bin Laden, vào ngày 5 tháng 3 năm 2010, Lực lượng đặc biệt Iran mặc đồ đen và đeo mặt nạ đã xông vào trung tâm giam giữ ở Iran, nơi mà một số thành viên gia đình bin Laden và các thủ lĩnh al Qaeda đang bị giam giữ. Các chiến binh đã đánh đập những người bị giam giữ, bao gồm cả các thành viên trong nhóm của bin Laden. Vào khoảng thời gian này, bin Laden đã viết cho một cấp phó hàng đầu rằng "người Iran không đáng tin cậy."
Vẫn nắm quyền nhưng không biết về thất bại chiến lược. Sau cuộc tấn công đầu tiên của Mỹ vào Afghanistan, nhiều phương tiện truyền thông tin tức và cơ quan tình báo đã tưởng tượng rằng bin Laden đang sống biệt lập trong một hang động hẻo lánh, tách biệt khỏi những người đại diện vốn điều hành các chi nhánh của al Qaeda dưới danh nghĩa của y. Thay vào đó, các tài liệu của Abbottabad cho thấy rằng ngay cả trong những tuần cuối cùng của cuộc đời, thủ lĩnh của al Qaeda vẫn đang quản lý tổ chức của mình.
Bin Laden tham gia sâu sát vào các quyết định nhân sự quan trọng và đưa ra lời khuyên chiến lược cho những người theo ông ta ở Trung Đông và châu Phi. Năm 2010, al Qaeda ở Bán đảo Ả Rập đã đề cử một giáo sĩ người Mỹ gốc Yemen, Anwar al-Awlaki, khả dĩ làm thủ lĩnh mới, nhưng bin Laden đã từ chối sự bổ nhiệm. Các nhà lãnh đạo của al Qaeda ở Yemen đề nghị thành lập một "Nhà nước Hồi giáo" ở Yemen. Trong một bản ghi nhớ không ghi ngày tháng, bin Laden nói với họ rằng thời điểm chưa chín muồi, và họ tán thành mệnh lệnh của ông ta. Trong một bức thư mà ông ta viết vào ngày 7 tháng 8 năm 2010, bin Laden kêu gọi nhóm khủng bố Somali, al Shabaab không công khai nhận mình là một phần của al Qaeda, và nhóm này đã tuân theo.
Đối với tất cả sự quản lý vi mô của mình, bin Laden, người xuất hiện từ các tài liệu của Abbottabad là một thủ lĩnh không hề hay biết rằng thành tích đặc biệt của hắn, vụ tấn công 11/9, đã bị phản tác dụng một cách ngoạn mục. Bin Laden đã mắc sai lầm phổ biến khi tin vào lời tuyên truyền của chính y : rằng Mỹ là “con hổ giấy”, rằng nước này sẽ rút khỏi Trung Đông sau vụ tấn công 11/9 và sau đó là các chế độ thân chủ của Mỹ, chẳng hạn như Ả Rập Xê Út là một, sẽ sụp đổ giống như các quân cờ domino.
 |
Các cậu bé chơi đùa tại địa điểm khu phức hợp của Osama bin Laden ở Abbottabad bị phá hủy, ngày 11 tháng 2 năm 2021 ẢNH: FAROOQ NAEEM / AFP / GETTY IMAGES |
Trên thực tế, sau vụ 11/9, Mỹ đã tiến hành các chiến dịch quân sự chống lại các nhóm khủng bố thánh chiến ở 7 quốc gia Hồi giáo - Afghanistan, Iraq, Libya, Pakistan, Somalia, Syria và Yemen. Mặc dù các chiến dịch này chắc chắn tốn kém - cho đến nay, khoảng sáu nghìn tỷ đô la, hơn 7.000 sinh mạng người Mỹ và hàng trăm nghìn cái chết của thường dân - chúng còn xa so với cuộc rút lui mà bin Laden dự đoán. Sau ngày 11/9, các căn cứ của Mỹ đã phát triển khắp khu vực, trong khi al Qaeda - có nghĩa là “Căn cứ” trong tiếng Ả Rập - mất căn cứ tốt nhất mà nó từng có ở Afghanistan.
Chỉ đến bây giờ, hai thập kỷ sau vụ 11/9, cuối cùng Mỹ cũng rút khỏi Afghanistan và ở một mức độ nào đó ở Iraq - những quốc gia mà bin Laden chưa bao giờ nghĩ đến sự hiện diện của Mỹ. Đồng thời, Mỹ tiếp tục duy trì các căn cứ quan trọng ở các nước như Bahrain, Kuwait, Qatar và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Vụ tấn công 11/9 không chấm dứt sự hiện diện của Mỹ ở Trung Đông; họ đã khuếch đại nó lên rất nhiều.
Osama bin Laden là một trong số ít những cá nhân có thể nói là đã thay đổi tiến trình lịch sử, nhưng kết quả hoàn toàn không như những gì y mong đợi. Vào năm 2011, khi kỷ niệm 10 năm ngày 11/9 đến gần, mục tiêu quan trọng của y là thực hiện một cuộc tấn công khủng bố ngoạn mục khác chống lại nước Mỹ. Hắn ta chết khi biết rằng mình đã thất bại.
Bài tiểu luận này được phỏng theo cuốn sách mới của ông Bergen, "Sự trỗi dậy và sụp đổ của Osama bin Laden," sẽ được xuất bản bởi Simon & Schuster vào ngày 3 tháng 8. Ông Bergen là phó chủ tịch tại New America, giáo sư tại Đại học Bang Arizona và là một nhà phân tích an ninh quốc gia tại CNN.
