Một mặt trận chống Taliban đang hình thành. Nó có thể kéo dài hay không?

Nhóm này phải đối mặt với một Taliban hùng mạnh hơn bao giờ hết, nhưng sự bất mãn của công chúng có thể thúc đẩy cuộc kháng chiến.

Ahmad Massoud (giữa), con trai của cố chỉ huy Afghanistan Ahmad Shah Massoud, đến tham dự và phát biểu tại một cuộc tụ họp ở ngôi mộ của người cha quá cố nằm trong tỉnh Panjshir, Afghanistan, vào ngày 5/7. AHMAD SAHEL ARMAN / AFP QUA GETTY IMAGES

Robbie Gramer và Jack Detsch, Ngày 20 Tháng Tám, 2021, … Theo Foreign Policy.

Trần H Sa lược dịch.

Vào tháng 10 năm 2001, các nhà hoạch định tình báo quốc phòng Hoa Kỳ được giao nhiệm vụ đánh giá liệu một liên minh của các nhóm phiến quân chống Taliban được gọi là "Liên minh phương Bắc" có thể lật đổ được chế độ Taliban ở Afghanistan hay không.

Các quan chức của Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ viết trong một bản ghi nhớ mà đã được giải mật, "sức mạnh của Taliban trong Quân đoàn Trung ương Kabul có khoảng 130 xe tăng, 85 thiết vận xa chở quân, 85 khẩu pháo và khoảng 7.000 binh sĩ. Các lực lượng liên minh phương Bắc, dưới sự chỉ huy của Tướng Fahim Khan, có khoảng 10.000 binh sĩ, với khoảng 40 xe tăng, số lượng thiết vận xa tương đương và một vài khẩu pháo".

Chỉ một tháng sau, các chiến binh Taliban đã chạy trốn khỏi thủ đô Kabul của Afghanistan, và các lực lượng Liên minh phương Bắc với sự hậu thuẫn của Hoa Kỳ đã tiến vào thủ đô, được chào đón bởi đám đông cư dân vui vẻ ăn mừng việc lật đổ chế độ Taliban tàn bạo.

Bây giờ, hai thập kỷ trôi qua, quá khứ của Kabul đã trở thành tương lai của nó. Bằng vào sự thất bại kết hợp lại trong 20 năm chiến tranh và xây dựng quốc gia của Mỹ, đỉnh điểm là sự rút lui vụng về, Taliban dường như có nhiều quyền kiểm soát chính trị, nhân lực và sức mạnh quân sự đáng kể hơn so với năm 2001. Họ cũng có kho vũ khí khổng lồ từ các thiết bị quân sự của Mỹ bị quân đội Afghanistan bỏ rơi.

Mick Mulroy, cựu quan chức CIA và Bộ Quốc phòng Mỹ, nhắc đến các năm Taliban lên nắm quyền ở Afghanistan "tôi nghĩ đó là một trò chơi khác so với năm 1996. Về mặt quân sự, họ thu được vũ khí và thiết bị do chúng tôi cung cấp trị giá hàng tỷ USD. Họ có động lực. Từ quan điểm của họ, họ chỉ ép siêu cường số một thế giới rời khỏi Afghanistan".

Tuy nhiên, bất chấp cuộc tấn công chớp nhoáng của Taliban và sự sụp đổ của chính phủ Afghanistan, một nhóm kháng chiến đã bắt đầu hình thành ở tỉnh Panjshir ở đông bắc Afghanistan, nơi từng là thành trì của Liên minh phương Bắc. Panjshir là một tỉnh của Afghanistan không rơi vào tay Taliban trong cuộc tấn công càn quét của họ khi quân đội liên minh Hoa Kỳ và NATO tiến hành rút quân vào mùa hè này.

Mặt trận Kháng chiến Quốc gia Afghanistan mới được mệnh danh, được dẫn đầu bởi con trai của chỉ huy Liên minh phương Bắc bị ám sát trước đây, Ahmad Shah Massoud, đã nhân danh cha mình, đưa ra một lời kêu gọi tập hợp trong các trang ý kiến của Washington Post vào đầu tuần này, để kiến nghị sự viện trợ của Hoa Kỳ.

Ông viết, "Hôm nay tôi viết từ Thung lũng Panjshir, sẵn sàng theo bước chân của cha tôi, với các chiến binh mujahideen, những người sẵn sàng một lần nữa đối đầu với Taliban. Chúng tôi có kho đạn dược và vũ khí mà chúng tôi đã kiên nhẫn thu thập từ thời cha tôi, bởi vì chúng tôi biết ngày này có thể đến."

Một số chuyên gia cũng chỉ ra rằng có cả một thế hệ người Afghanistan chưa bao giờ sống dưới sự cai trị của Taliban, và lớn lên với các quyền tự do và thịnh vượng kinh tế mà thế hệ cha mẹ họ không từng có. Họ có thể có xu hướng đứng lên chống lại kỷ nguyên cai trị mới của nhóm chiến binh cực đoan Taliban.

Một vấn đề quan trọng có thể quyết định số phận của một liên minh quân sự chống Taliban là việc thành lập chính phủ mới. Taliban đã tìm cách miêu tả mình trên trường quốc tế là ôn hòa hơn so với chiêu bài trước đây, mặc dù nhiều chuyên gia và quan chức phương Tây nghi ngờ tuyên bố của họ. Nếu họ tổ chức một thỏa thuận chia sẻ quyền lực khả thi, để cai trị với các nhà trung gian quyền lực Afghanistan khác - bao gồm cựu Tổng thống Afghanistan Hamid Karzai và Abdullah Abdullah, một đối tác liên minh trong chính phủ Ghani bị lật đổ - họ có thể làm giảm sự hỗ trợ rộng lớn hơn cho cuộc kháng chiến vũ trang chống lại Taliban. Nhưng nếu Taliban thắt chặt quyền lực và mở rộng các cuộc trả đũa bạo lực chống lại các cựu quan chức chính phủ Afghanistan, một số chuyên gia tin rằng người kế nhiệm Liên minh phương Bắc, người con của Ahmad Shah Massoud sẽ nhận được sự ủng hộ.

Bất kỳ bạo lực nội bộ nào cũng có thể làm trầm trọng thêm một cuộc khủng hoảng nhân đạo vốn đã nghiêm trọng, và khiến thường dân Afghanistan bị mắc kẹt giữa các làn đạn.

Ngay cả đối với các nhà lãnh đạo của nhóm mới thành hình, không rõ liệu họ có đủ nhân lực và sự hỗ trợ để hình thành một cuộc kháng chiến khả thi với Taliban hay không, trừ khi Hoa Kỳ bước vào, cung cấp thêm vũ khí và viện trợ. Massoud viết, "chúng tôi biết rằng lực lượng quân sự và hậu cần của chúng tôi sẽ không đủ. Chúng sẽ nhanh chóng cạn kiệt trừ khi bạn bè của chúng tôi ở phương Tây có thể tìm cách cung cấp cho chúng tôi mà không chậm trễ".

Phó Tổng thống Afghanistan, Amrullah Saleh tuyên bố chính ông là "tổng thống tạm quyền hợp pháp" sau khi Tổng thống Ashraf Ghani chạy trốn khỏi đất nước lúc Taliban tiến về Kabul. Nơi ở của Saleh vẫn chưa được biết, nhưng các đồng minh của ông hy vọng Saleh có thể tổ chức một phong trào kháng chiến khả thi ở bên ngoài tỉnh Panjshir để thách thức sự cai trị của Taliban.

Đại sứ Afghanistan tại Tajikistan, Zahir Aghbar nói với Reuters, "Tôi không thể nói rằng Taliban đã chiến thắng trong cuộc chiến. Không, chỉ có tiến sĩ Ashraf Ghani đã từ bỏ quyền lực sau các cuộc đàm phán chứa đầy xảo trá với Taliban … Và chỉ có Panjshir chống lại, do Phó Tổng thống Amrullah Saleh lãnh đạo. Panjshir đứng lên chống lại bất cứ ai muốn bắt người dân làm nô lệ."

Trong bài xã luận trên tờ Washington Post, Massoud cho biết kể từ khi Kabul sụp đổ, hàng ngũ của nhóm đã tăng lên, với các cựu chiến binh quân đội Afghanistan "ghê tởm trước sự đầu hàng ở các chỉ huy của họ" và các cựu lực lượng đặc biệt, tham gia vào sự nghiệp chính nghĩa.

Bill Roggio, một thành viên cao cấp của Quỹ Quốc phòng Dân chủ, người đã theo dõi chặt chẽ các cập nhật chiến trường trong cuộc xung đột Afghanistan qua nhiều năm cho biết, "Có rất nhiều cựu binh sĩ, biệt kích và những người khác nói theo nghĩa đen là có liên quan và bị ảnh hưởng trực tiếp ngay bây giờ. Chìa khóa đối với họ là tổ chức kháng chiến ngay bây giờ và ngay lập tức cố gắng tập hợp lại trước khi Taliban củng cố hoàn toàn quyền kiểm soát của chúng".

Roggio cho biết Panjshir và tỉnh Badakhshan lân cận có lịch sử từng là thành trì của cuộc kháng chiến chống Taliban.

Badakhshan giáp biên nước Tajikistan và khu vực Gilgit-Baltistan do Pakistan quản lý. "Nếu Saleh có thể củng cố, giữ Panjshir và chiếm lại tất cả hoặc một phần tỉnh Badakhshan để có được một huyết mạch thông với bên ngoài cho lực lượng của họ, có khả năng họ có thể kéo dài cuộc kháng chiến. Câu hỏi đặt ra là : Ai sẽ ủng hộ họ?"

Một số người trong Quốc hội, như Dân biểu Cộng hòa Florida Mike Waltz, một lính mũ nồi xanh của Lục quân đã nghỉ hưu từng phục vụ ở Afghanistan, kêu gọi chính quyền Biden cung cấp viện trợ cho Massoud. Hiện vẫn chưa rõ Ngũ giác đài dự định làm gì với khoản ngân sách 3,3 tỷ USD mà họ đã lập cho quân đội Afghanistan mà đã sụp đổ ở tuần trước, khi đối mặt với cuộc tấn công của Taliban.

Khi được hỏi liệu Hoa Kỳ có liên lạc với Saleh hoặc Massoud hay không, Bộ Ngoại giao không trả lời.

Nhưng trên mặt quân sự vẫn còn nhiều khó khăn cho bất cứ cuộc kháng chiến nào có thể xuất hiện. Người cha quá cố của Massoud đã có thể chiếm từ 5 đến 10% đất nước trong những năm 1990 mà Taliban hầu như không động đến, trước khi lực lượng của ông Massoud giúp lực lượng Mỹ đánh đuổi Talibanvào năm 2001. Lần này, Panjshir thực sự bị bao vây bởi nhóm chiến binh Taliban.

Asfandyar Mir, một nhà phân tích Nam Á liên kết với Đại học Stanford cho biết, "Liên minh phương Bắc có rất nhiều lãnh thổ trên nhiều tỉnh. Hiện tại, chúng ta đang nói về điều này với một huyện, có thể là hai huyện, trong một tỉnh. Vì vậy, không có sự kháng cự thực sự."

Sau cuộc tấn công chớp nhoáng vào Kabul, Taliban đã tích lũy được một kho thiết bị quân sự của Mỹ, bao gồm hơn 2.000 xe bọc thép và 40 máy bay, theo một đánh giá tình báo được truyền đạt cho Reuters. Nhìn chung, Taliban đã xây dựng được sức mạnh cốt lõi hơn ở các tỉnh phía bắc, nơi mà Massoud từng hùng mạnh, cho Taliban khả năng nhanh chóng dập tắt một cuộc nổi dậy tiềm năng.

Ibraheem Bahiss, một chuyên gia của Nhóm Khủng hoảng Quốc tế cho biết, "Taliban có sự hiện diện rất mạnh mẽ ở phía bắc. Họ tràn ngập trọn vẹn thủ đô gần đây vì lý do an ninh. Không có đủ thiết bị để tái cung cấp cho một cuộc kháng chiến lâu dài chống lại một kẻ thù lớn hơn như Taliban".

Nhưng ngay cả khi Taliban dường như đã củng cố lợi ích quân sự, và trên thực tế nhận được sự chấp nhận chính trị từ các cường quốc nước ngoài như Trung Quốc, Pakistan và Nga, các chuyên gia tin rằng họ có thể có nguy cơ tận dụng quá mức uy tín mỏng manh của mình và sẽ bị phá hủy hoàn toàn bằng cách thành lập một chính phủ mới từ vạch xuất phát mới.

Tờ Wall Street Journal đưa tin hôm thứ Tư rằng chính quyền Biden đã ngừng vận chuyển số lượng lớn tiền mặt đến Afghanistan khi Taliban kéo đến gần Kabul; hầu hết số dự trữ 9 tỷ USD của ngân hàng trung ương Afghanistan được giữ ở bên ngoài đất nước. Và Taliban, vẫn nằm trong danh sách trừng phạt ở nhiều nước phương Tây, có khả năng dễ bị đóng băng tài sản bởi các chính phủ nước ngoài.

David Petraeus, một tướng quân đội Mỹ đã nghỉ hưu, người chỉ huy các lực lượng Mỹ và NATO ở Afghanistan từ năm 2010 đến 2011, nói với Foreign Policy trong một email, "Nó phụ thuộc vào khả năng tạo ra thu nhập của họ - phần lớn trong số đó sẽ đến từ các sản phẩm trồng cây anh túc, mà họ đã kiểm soát từ lâu. Và nếu họ có thể thu hút đầu tư bên ngoài, bây giờ … họ có thể bảo đảm an ninh mà trước đây họ đã phá vỡ. Họ có hàng nghìn tỷ đô la khoáng sản trong lòng đất".

Ông Petraeus cho biết hệ thống chính phủ mà Taliban có thể quản lý, dựa trên sự kiểm soát mạnh mẽ của trung ương, sẽ đòi hỏi ngân sách hàng tỷ USD mà có thể khó duy trì khi các tổ chức viện trợ do nước ngoài tài trợ rời đi. Nếu không có số tiền đó, chính phủ non trẻ sẽ phải vật lộn để cung cấp dịch vụ. "Taliban sẽ tạo ra sự khác biệt đó như thế nào nếu không có Mỹ, Nhật Bản và các nguồn tài trợ nước ngoài khác?" Petraeus nói thêm. "Còn khi các thành viên chiến binh Taliban thực hiện các vụ lạm dụng thì sẽ ra sao?"

Và những vấn đề mới đối với trách nhiệm của Taliban không có khả năng kết thúc ở đó, các chuyên gia và các cựu quan chức cho biết. Taliban đã quen với việc chiến đấu như một cuộc nổi dậy, nhưng duy trì một quân đội thường trực sẽ tốn kém hơn nhiều.

Ông ấy đặt câu hỏi, "Với việc Afghanistan không có nhiều cơ sở đóng thuế, vậy thì làm thế nào để bạn gây quỹ cho một cái gì đó có khả năng duy trì một quân đội thường trực như thế?"

---

_ Robbie Gramer là một phóng viên ngoại giao và an ninh quốc gia tại Foreign Policy.

_ Jack Detsch là phóng viên của Ngũ giác đài và an ninh quốc gia.