Taliban ở Afghanistan là ai?

Lực lượng Afghanistan từng che chở cho Osama bin Laden đã quét qua đất nước trong những ngày gần đây, sau khi Mỹ rút quân.

Các chiến binh Taliban ăn mừng ngày Chủ nhật khi họ tiến vào Kabul….ẢNH: VICTOR J. BLUE / THE WALL STREET JOURNAL

Dion Nissenbaum, ngày 16 tháng 8 năm 2021 … Theo The Wall Street Journal.

Trần H Sa lược dịch.

Taliban, một lực lượng Hồi giáo chính thống cai trị Afghanistan từ năm 1996 cho đến khi bị quân đội Mỹ lật đổ năm 2001, đã tiến vào thủ đô Kabul của Afghanistan hôm Chủ nhật, sau khi quét qua phần lớn đất nước trong những ngày gần đây theo sau việc Mỹ rút quân. Nhóm này đã từng che chở cho Osama bin Laden khi hắn lên kế hoạch cho các cuộc tấn công khủng bố nước Mỹ vào ngày 11 tháng 9 năm 2001, đặt ra mối đe dọa mới đối với toàn bộ trật tự chính trị và xã hội vốn được Mỹ và các đồng minh ủng hộ khi họ kết thúc hai thập kỷ chiến đấu ở Afghanistan.

Taliban là ai?

Một hình ảnh không xác định ngày tháng được cho là của Mullah Omar, kẻ sáng lập Taliban đã chết vào năm 2013.
ẢNH: EPA / SHUTTERSTOCK

Taliban được thành lập ở miền nam Afghanistan bởi Mullah Mohammad Omar, một thành viên của bộ lạc Pashtun, y đã trở thành chỉ huy mujahedeen giúp đẩy Liên Xô ra khỏi Afghanistan vào năm 1989. Năm 1994, Mullah Omar thành lập nhóm ở Kandahar với khoảng 50 người đi theo, họ đã nổi lên thách thức sự bất ổn, tham nhũng và tội ác mà đã phá hủy Afghanistan trong cuộc nội chiến thời hậu Xô Viết.

Taliban, cái tên đó có nghĩa là “sinh viên” - ám chỉ các thành viên sáng lập từng học dưới sự chỉ dạy của Mullah Omar - nhanh chóng chiếm Kandahar và chiếm thủ đô Kabul vào năm 1996 khi người Afghanistan trở nên chán nản với tình trạng mất an ninh của đất nước. Taliban ngay lập tức áp đặt các quy tắc Hồi giáo, qua đó nghiêm ngặt cấm xem truyền hình và nghe âm nhạc, cấm trẻ em gái đến trường và buộc phụ nữ phải mặc đồ che kín từ đầu đến chân được gọi là burqas. Taliban cung cấp cho bin Laden nơi trú ẩn trong khi hắn lên kế hoạch vụ khủng bố ngày 11/9.

Khi Taliban từ chối giao nộp bin Laden theo yêu cầu của Mỹ, các lực lượng Mỹ đã xâm lược Afghanistan và nhanh chóng lật đổ chính phủ của Mullah Omar. Mullah Omar và các thủ lĩnh Taliban khác tìm kiếm nơi trú ẩn ở nước láng giềng Pakistan, trong khi họ tiến hành một chiến dịch nổi dậy nhằm giành lại chính quyền ở Afghanistan. Vào tháng 2 năm 2020, Mỹ và Taliban đã ký một thỏa thuận lịch sử, đặt ra một thời gian biểu để Mỹ rút toàn bộ lực lượng ra khỏi Afghanistan trong vòng 14 tháng. Trong thời gian chuyển tiếp, các cuộc đàm phán giữa Taliban và chính phủ Afghanistan nhằm chấm dứt chiến tranh hầu như vô hiệu.

Các thiếu niên Taliban tham dự một buổi học theo phong cách Hồi gáo vào tháng 3 năm 2000 ở Sangesar, Afghanistan.
ẢNH: ROBERT NICKELSBERG / GETTY IMAGES.

Taliban chiến đấu vì mục đích gì?

Taliban chiến đấu để lật đổ chính phủ do Mỹ hậu thuẫn ở Kabul và tái thiết lập phiên bản Hồi giáo nghiêm ngặt của họ trên khắp Afghanistan. Các nhà lãnh đạo Taliban nói rằng họ muốn thành lập một chính phủ kiểm soát toàn diện, không phải là mối đe dọa đối với phương Tây, nhưng nhóm này đã tái áp đặt các quy tắc hà khắc của họ ở các vùng của đất nước mà họ kiểm soát.

Taliban cũng nói rằng người Afghanistan không có gì phải sợ hãi trước sự cai trị của họ, và họ sẽ ân xá cho những người đã từng làm việc cho chính phủ. Nhưng người Afghanistan đã chạy trốn khỏi các khu vực do Taliban nắm giữ, hoặc những người sống dưới sự kiểm soát của quân nổi dậy nói rằng, họ đã chứng kiến ​​các cuộc tấn công vô cớ nhằm vào dân thường, phụ nữ bị buộc từ bỏ công việc của họ và bị chỉa súng đuổi về nhà, và hành quyết các binh sĩ bị bắt.

Ai lãnh đạo Taliban ở Afghanistan?

Mawlawi Haibatullah Akhundzada, hồi năm 2016, trong bức ảnh không ghi ngày tháng phát hành, là thủ lĩnh hiện tại của Taliban….ẢNH: BÁO CHÍ HỒI GIÁO AFGHANISTAN / ASSOCIATED PRESS

Mullah Omar chết vào năm 2013, mặc dù Taliban không công bố cái chết của ông ta cho đến năm 2015.

Năm 2016, một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ ở Pakistan đã giết chết người kế nhiệm Mullah Omar, Mullah Akhtar Mohmmad Mansour. Kể từ đó, nhóm được dẫn đầu bởi Mawlawi Haibatullah Akhundzada, một người Pashtun từ tỉnh Kandahar, người từng lãnh đạo các tòa án Hồi giáo của Taliban. Taliban có một hội đồng gồm các nhà lãnh đạo có trụ sở tại Pakistan, được gọi là Quetta Shura, hướng dẫn các quyết định của nhóm.

Taliban kiếm tiền bằng cách nào?

Taliban chủ yếu dựa vào hoạt động buôn bán ma túy bất hợp pháp của người Afghanistan để thu quỹ. Nhóm này áp thuế đối với những người trồng cây anh túc (thuốc phiện) và sản xuất heroin, họ hoạt động trong các khu vực của Afghanistan mà Taliban kiểm soát. Taliban cũng áp thuế đối với các doanh nghiệp, thu lợi từ hoạt động buôn bán nhiên liệu ở các khu vực biên giới nằm dưới ảnh hưởng của chúng và vận hành các mỏ khai thác trái phép ở nước này. Nhóm nhận được tài trợ bên ngoài từ những người ủng hộ ở Pakistan và Vùng Vịnh. Các nhà nghiên cứu của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương ước tính rằng Taliban huy động được 1,6 tỷ USD mỗi năm.

Điều gì đang đe dọa khi lực lượng Mỹ rút khỏi Afghanistan?

Mỹ đã chi hàng nghìn tỷ USD để cố gắng ổn định Afghanistan và ngăn nó trở thành nơi trú ẩn mới cho các nhóm như al Qaeda hay Nhà nước Hồi giáo, để chúng có thể lên kế hoạch tấn công chống lại Mỹ và các đồng minh. Sự sụp đổ nhanh chóng của chính phủ Afghanistan do Mỹ hậu thuẫn là một đòn đau về chính trị và đạo đức đối với ảnh hưởng và lợi ích của phương Tây ở khu vực, nơi mà Pakistan, Trung Quốc, Ấn Độ và Nga đều đang tranh giành các lợi thế chiến lược. Trong khi Taliban cam kết ngăn chặn các nhóm cực đoan tìm kiếm nơi trú ẩn ở Afghanistan, các quan chức phương Tây lo ngại rằng nhóm này sẽ không thực hiện đúng cam kết của họ, và cho biết hàng trăm thành viên al Qaeda đã sống trong các khu vực do Taliban kiểm soát.

Điều này có ý nghĩa gì đối với tương lai của Afghanistan?

Lực lượng Taliban lợi dụng việc rút quân của Hoa Kỳ để nhanh chóng chiếm đoạt đất nước. Một thỏa thuận giữa chính quyền Trump và Taliban vào tháng 2 năm 2020, liên quan đến việc rút quân Mỹ mà không có sự đồng ý của chính phủ Afghanistan, đã khuyến khích Taliban. Quyết định của Tổng thống Biden trong năm nay rút toàn bộ quân vô điều kiện vào tháng 9, càng thúc đẩy Taliban đẩy mạnh cuộc tấn công của họ, khi lực lượng này nắm được tinh thần của các lực lượng an ninh chính phủ bị suy giảm nhanh chóng. Chín ngày sau khi Taliban chiếm được tỉnh lỵ đầu tiên, nhóm Hồi giáo này tiến vào Kabul, hoàn thành việc tiếp quản toàn bộ đất nước, sau khi Tổng thống Afghanistan, Ashraf Ghani bỏ chạy .

Taliban cho biết họ đã ra lệnh cho các chiến binh của mình không được vào nhà mà không có sự cho phép của chủ nhà, và khuôn mẫu cho chính phủ mới sẽ sớm được công bố. Một phát ngôn viên, Mohammad Naeem, nói với kênh truyền hình Al Jazeera rằng nhóm này muốn quan hệ hòa bình với các nước khác.

Tuy nhiên, hàng nghìn người Afghanistan đã tràn ra sân bay ở Kabul, liều lĩnh tìm cách rời khỏi đất nước trên những chiếc máy bay vận tải quân sự hoặc một vài chuyến bay thương mại cuối cùng.

---