Lời kêu gọi đáng chú ý của Nhật Bản đối với sự lãnh đạo của Mỹ.

Tác giả  Jeffrey W. Hornung.... Ngày 22 Tháng Tư, 2024... RAND.

Một điều khá gây chú ý đã xảy ra trong chuyến thăm Washington của Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida vào tuần trước. Đó không phải là các thỏa thuận song phương trên phạm vi rộng, mặc dù có rất nhiều điều để hoan nghênh cho một liên minh mà bây giờ dường như thực sự mang tính toàn cầu.  Việc ông Kishida có bài phát biểu tại phiên họp chung của Quốc hội cũng không phải là chuyện này. Thậm chí cũng không phải là hội nghị thượng đỉnh ba bên bao gồm Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr., trong đó nêu bật sự liên kết giữa các đồng minh của Mỹ chống lại sự xâm lược của Trung Quốc.

Không, điều nổi bật tuần trước là việc một nhà lãnh đạo Nhật Bản xuất hiện trước Quốc hội và yêu cầu Hoa Kỳ hành động như một cường quốc toàn cầu.

Các vai trò trong lịch sử đã bị đảo ngược. Trong phần lớn thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Mỹ đã thúc đẩy Nhật Bản tham gia nhiều hơn vào các vấn đề toàn cầu ngoài các vấn đề kinh tế.  Trong những ngày Chiến tranh Lạnh dần mất đi tầm quan trọng, và đặc biệt là sau khi nó kết thúc, Washington đã gây áp lực to lớn lên Tokyo để hành động theo những cách tương xứng với sức mạnh kinh tế của Nhật.  Trong Chiến tranh vùng Vịnh, chính quyền George H.W. Bush đã cố gắng khiến Nhật Bản vượt lên trên sự hỗ trợ tài chính,  dẫn đến những lời chỉ trích nặng nề về ngoại giao ngân phiếu của Nhật Bản khi nước này không làm như yêu cầu. Khi cuối cùng Nhật gửi tàu quét mìn đến Vịnh Ba Tư sau khi chiến tranh kết thúc, Hoa Kỳ đã chỉ trích sự hỗ trợ của Nhật Bản là "quá ít, quá muộn".

Sau đó 10 năm, lịch sử gần như lặp lại trong Chiến tranh Iraq. Một lần nữa, Hoa Kỳ đã thúc đẩy mạnh mẽ để lôi kéo Nhật Bản tham gia, đặc biệt là vì rất nhiều dầu của Nhật Bản đến từ Trung Đông.  Lần này, áp lực cụ thể hơn, Mỹ yêu cầu Nhật hãy "đưa quân đội tham gia cuộc chiến" và "thể hiện sự ủng hộ" như một thành viên hữu hình sẵn sàng trong liên minh.  Chính quyền Junichiro Koizumi đã thực hiện một cách nhanh chóng, dẫn đến sự trẻ hóa của liên minh Mỹ-Nhật Bản,  kể từ đó liên minh đã tăng tốc.

Các ví dụ hiện sinh khác, đến nỗi Nhật Bản có từ riêng để chỉ áp lực do Hoa Kỳ gây ra, "beiatsu", có nghĩa đen là "áp lực của Hoa Kỳ".

Sự thất vọng của Mỹ là điều dễ hiểu.  Nhật Bản, một nền kinh tế hùng mạnh với phạm vi toàn cầu và là một lực lượng quốc phòng tiên tiến, liên tục tránh tham gia những vấn đề nằm bên ngoài lợi ích quốc gia của Nhật.  Tuy nhiên, Nhật Bản đã bị trói buộc bởi lịch sử của chính họ.  Ngoài việc lo ngại các nước khác sẽ phản ứng như thế nào, và thậm chí có thể thiếu tự tin vào sức mạnh của chính mình, Tokyo nhận thấy dễ dàng hơn khi để việc duy trì trật tự quốc tế dành cho Hoa Kỳ.  Washington có thể cảm thấy thoải mái với vai trò cảnh sát toàn cầu, nhưng khi tìm đến đồng minh để được hỗ trợ, đặc biệt là sau Chiến tranh Lạnh, Tokyo thường chỉ cung cấp hỗ trợ tài chính.  Kết quả là sự thất vọng ở Hoa Kỳ.

Nhưng Tokyo đã chú ý. Trong hai thập kỷ qua, đã có một sự thay đổi đáng chú ý trong hành vi của Nhật Bản.  Thật không may, nhiều người ở Washington đã bỏ lỡ sự nổi lên của Nhật Bản như một tác nhân chủ động hơn nhiều, trong việc duy trì trật tự quốc tế.

Cho dù đó là sự ủng hộ mạnh mẽ của Nhật Bản đối với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển; hay giúp đở các nước ở khu vực trong hỗ trợ nhận thức về lĩnh vực hàng hải và khả năng bảo vệ bờ biển; hoặc tiếng nói ngày càng tăng về các vấn đề truyền thống không liên quan trực tiếp đến quốc phòng của chính Nhật bản,  như tương lai của Đài Loan và Ukraine, Nhật Bản đã tìm thấy thói quen của mình. Ngày nay, họ đang hợp tác trong các đội hình "liên kết tiểu đa phương" bao gồm Úc, Vương quốc Anh, Ấn Độ, Hàn Quốc và các nước khác.  Có thể cho rằng tấm gương sáng chói của việc Nhật Bản chủ động là chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở, mà các quốc gia khác - bao gồm cả chính Hoa Kỳ - đã áp dụng như của riêng họ.

Điều đó đưa chúng ta đến bài phát biểu tuần trước. Đối với một quốc gia bị đánh giá thấp về các cam kết quốc tế,  hoặc trong lịch sử bị Mỹ chỉ trích vì trốn tránh trách nhiệm,  Thủ tướng Nhật Bản đã lật ngược tình thế với Washington theo cách mà ít người dự kiến.

Bài phát biểu của ông Kishida nhấn mạnh tầm quan trọng ở vai trò lãnh đạo của Mỹ trên thế giới.  Ông nhắc nhở Quốc hội Mỹ rằng chính Hoa Kỳ đã định hình trật tự quốc tế trong thế giới hậu chiến thông qua mọi khía cạnh của sức mạnh quốc gia.  Ông cũng nhắc nhở người nghe rằng chính Hoa Kỳ đã đấu tranh cho tự do và dân chủ, bao gồm cả "những hy sinh cao cả" khi cần thiết,  để "thực hiện cam kết của Mỹ đối với một thế giới tốt đẹp hơn".  Và trong một dòng rõ ràng dành cho những người theo chủ nghĩa cô lập trong Hạ viện, ông Kishida khẩn khoản : "Thế giới cần Mỹ tiếp tục đóng vai trò then chốt này trong công việc của các quốc gia".

Ông Kishida rất khéo léo trong cách tiếp cận của mình.  Thay vì chỉ trích Hoa Kỳ, ông nói với Hạ viện rằng ông phát hiện ra "một dòng chảy ngầm của sự tự nghi ngờ" trong một số người về vai trò của Mỹ trên thế giới.  Sau đó, lật lại kịch bản về hàng thập kỷ "beiatsu" (áp lực của Hoa kỳ), Kishida lược qua hàng loạt thách thức mà thế giới ngày nay phải đối mặt,  và tuyên bố một cách chắc chắn rằng Hoa Kỳ không đơn độc.  Trong khi ông nhận ra bản chất không thể thiếu trong vai trò lãnh đạo của Mỹ và cảnh báo những nguy cơ tiềm ẩn đang chờ đợi nếu Mỹ trốn tránh trách nhiệm đó,  Kishida nói với các thành viên Quốc hội Mỹ rằng Nhật Bản sát cánh với Mỹ như một trong những người bạn thân thiết nhất,  để khuyến khích nước này hoàn thành những trách nhiệm đó một lần nữa.

Nhật Bản rõ ràng coi trọng vai trò đồng minh của Mỹ.  Nhật đã và đang làm nhiều việc trong nước để cho phép một tư thế chủ động hơn trong mọi khía cạnh của sức mạnh quốc gia.  Với lịch sử của "beiatsu", sự nổi lên của Nhật Bản trong hai thập kỷ qua để trở thành một đối tác sẵn sàng và có khả năng hơn nhằm mang gánh nặng lớn hơn trong việc duy trì trật tự quốc tế là điều đáng hoan nghênh.

Đó cũng là điều làm cho bài phát biểu của ông Kishida trở nên đáng chú ý, làm nổi bật mối quan tâm ở Nhật Bản về sự căng thẳng trong chính trị Mỹ vốn không ủng hộ vai trò lãnh đạo toàn cầu của Mỹ. Tuy nhiên, không giống như những lời chỉ trích của Mỹ đối với Nhật Bản trong những năm trước, bài phát biểu của ông Kishida không chứa đựng sự chỉ trích hay cáo buộc nào. Chỉ cần một sự khẩn khoản từ một trong những đồng minh thân cận nhất của Mỹ với các thành viên của Quốc hội, để Hoa kỳ quay trở lại và trở thành nhà vô địch của trật tự quốc tế mà họ biết nước Mỹ có thể làm được.

_ Tác giả Jeffrey W. Hornung là người đứng đầu về Nhật Bản trong Bộ phận Nghiên cứu An ninh Quốc gia và là nhà chính trị  học cao cấp tại RAND. Ông cũng là giáo sư trợ giảng tại Đại học Georgetown.

_ Trần H Sa lược dịch từ RAND. ... 24 / 04 / 2024.