Trò chơi chết chóc của Israel và Iran.
Họ đặt cược rằng các cuộc tấn công trực tiếp sẽ không dẫn đến một sự leo thang tai hại. Trung Đông hiện đang trên bờ vực.
Tác giả Jeremy Bowen...17 Tháng Tư 2024....The New Statesman.
Những cụm từ như "Vận may ủng hộ người dũng cảm" hay "Ai dám thắng" không hề rỗng tuếch. Họ đã bị mắc kẹt vì một lý do chính đáng. Để trở thành một nhà lãnh đạo thời chiến thành công, nó khiến phải có khí chất của một con bạc. Một sự thèm muốn rủi ro rằng, có thể giành chiến thắng trong các cuộc chiến. Rủi ro phải được tính toán; những kẻ đánh bạc thành công tin rằng họ có hệ thống có hiệu lực. Trong khoảng hai tuần qua, các nhà lãnh đạo của Israel và Iran đã chìm đắm vào một câu chuyện về hai canh bạc. Cả hai đều không ngăn được sự trượt dốc đều đặn, hướng tới một cuộc chiến tranh toàn diện ở Trung Đông. Họ có thể đã làm cho đường trượt đó dốc hơn và trơn trợt hơn.
Cú ném xúc xắc đầu tiên là tại khuôn viên đại sứ quán Iran ở Damascus. Nó nằm trên một đại lộ rộng lớn và sầm uất ở Mezzeh, một quận khá giả của thủ đô Syria, và thật khó để không chú ý. Tòa nhà chính là một địa điểm đặc trưng nổi bật, được trang trí bằng gạch màu có hoa văn công phu. Tôi đã lái xe ngang qua đó nhiều lần khi tôi là khách thường xuyên đến Damascus, trước khi chế độ của Tổng thống Bashar al-Assad - được khuyến khích và an toàn hơn nhiều nhờ sự hỗ trợ của Nga và Iran - quyết định ngừng cấp thị thực cho các nhà báo nước ngoài, những người có thể hỏi rằng các đồng minh hùng mạnh của Bashar al-Assad đã giúp ông ta phá hủy Syria như thế nào. Đại sứ quán Iran ở trên đường đi đến một vài điểm dừng thường xuyên cho các phóng viên viếng thăm. Một là Bộ Thông tin, một tòa nhà ảm đạm với tiền sảnh bị chi phối bởi bức tượng bán thân bằng vàng củ rích của người sáng lập chế độ Syria, Hafez al-Assad. Nơi còn lại, thường là bắt buộc sau chuyến thăm với tinh thần mệt mỏi ở Bộ Thông tin, là một trong những nơi có món thịt quay ngon nhất ở Damascus.
Ngày 1/4, Israel đã phá hủy lãnh sự quán Iran, tòa nhà bên cạnh đại sứ quán có lổ châu mai. Cuộc không kích đã giết chết ít nhất bảy người, trong đó có mục tiêu chính của Israel vào ngày hôm đó. Ông ta là Mohammad Reza Zahedi, một tướng cao cấp trong Lực lượng Quds, chi nhánh hoạt động ở nước ngoài của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC). Cấp phó của ông và các quan chức hàng đầu khác đã bị giết cùng với ông. Zahedi là đại diện cao cấp của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran ở Syria và Lebanon, chịu trách nhiệm về mối quan hệ của Iran không chỉ với chế độ Assad mà còn với Hassan Nasrallah, lãnh đạo Hezbollah ở Lebanon. Đó là hai trong số những chiếc căm quan trọng nhất trong bánh xe bảo vệ Iran của các đồng minh và lực lượng ủy nhiệm, mà Iran thích gọi là "trục kháng cự", điều đã khiến Zahedi trở thành mục tiêu hấp dẫn.
Tại Israel, một báo cáo cho biết cuộc tấn công được thực hiện bởi một chiếc F-35, máy bay chiến đấu mới nhất do Mỹ sản xuất. Họ tuyên bố rằng chiếc máy bay đang ở đâu đó gần Cao nguyên Golan, cách Damascus khoảng 35 dặm. Golan là cao nguyên ở miền nam Syria bị Israel chiếm đóng vào năm 1967, sáp nhập vào năm 1981 và được Donald Trump công nhận là lãnh thổ của Israel vào năm 2019.
Tôi ở cách đó không xa, đưa tin cho BBC về các thị trấn trống rỗng ở biên giới phía bắc của Israel với Lebanon, người dân ở đây đã sơ tán trong sáu tháng trước vì cuộc chiến biên giới với Hezbollah. Vào buổi tối trong ngày đầu tiên của tháng Tư, máy bay chiến đấu của Israel gầm rú trên bầu trời Biển Galilee và vùng biên giới với Lebanon và Syria.
Canh bạc của Israel không phải là liệu họ có thể giết Zahedi hay không. F-35 không bỏ lỡ. Canh bạc này dựa trên phản ứng của Iran. Israel đã bắn bừa trong khi Zahedi và nhóm của ông ta đang ở trong khuôn viên đại sứ quán. Cơ sở ngoại giao được coi là lãnh thổ có chủ quyền, giống như đất của quốc gia đặt đại sứ quán.
Vụ ám sát là một việc làm táo bạo quan trọng đối với các cơ quan tình báo Israel, vốn đã thất bại thảm hại trong thời gian trước ngày 7 tháng 10, khi họ kết nối các cuộc diễn tập quân sự do Hamas tổ chức với mối đe dọa xâm phạm biên giới, phá hủy, giết chóc, hãm hiếp và bắt cóc con tin. Thật khó để biết Israel đã nghĩ bao nhiêu về hậu quả của việc tấn công vào tài sản của ngoại giao đoàn. Sau đó, phát ngôn viên của chính phủ cho biết tòa nhà đã mất tư cách ngoại giao vì nó đang được Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran xử dụng. Mỹ chỉ định Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran là một tổ chức khủng bố và kêu gọi các đồng minh, bao gồm cả Anh, làm điều tương tự. Nhưng Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran cũng là một nhánh của lực lượng vũ trang Iran, và không có gì lạ khi các tướng lĩnh cao cấp, đến thăm một đồng minh, gặp nhau tại đại sứ quán của nước họ. Quan trọng hơn thế, Iran coi đây là một sứ mệnh ngoại giao, bất kể Israel đã quyết định như thế nào. Khi tôi hỏi một nhà ngoại giao cao cấp của phương Tây rằng, Israel đã suy nghĩ kỹ lưỡng ra sao về hậu quả của việc tấn công khuôn viên đại sứ quán, ông ấy nói hoàn toàn không, và trích dẫn câu nói 2.500 năm tuổi của chiến lược gia Trung Quốc Tôn Tử: "Chiến thuật mà không có chiến lược là tiếng ồn trước khi thất bại".
Iran đã nói rõ rằng họ không muốn chiến tranh toàn diện ở Trung Đông. Có thể Israel đã nhầm lẫn những tín hiệu đó với các phản ứng trong quá khứ của Iran đối với các vụ ám sát và đã đưa ra những kết luận sai. Tướng Zahedi không phải là chỉ huy cao cấp đầu tiên của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran bị Israel tiêu diệt kể từ cuộc tấn công ngày 7/10; Israel coi Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran là ông chủ và là nhà tài trợ tài chính cho con rối Hamas. Trước Zahedi, một trong những nhân vật hàng đầu hung hăng với Israel là Razi Mousavi, một chỉ huy nổi tiếng của Lực lượng Quds, đã thiệt mạng trong một cuộc không kích gần Damascus vào ngày 25/12/2023. Sau cái chết của Mousavi, Iran cho biết Israel sẽ phải gánh chịu hậu quả nhưng không tiến hành các cuộc trả đũa nghiêm trọng.
Một yếu tố quan trọng khác có thể là ví dụ về vụ ám sát của Mỹ ở Iraq vào tháng 1/2020. Một máy bay không người lái của Mỹ đã tấn công một chiếc xe chở Qasem Soleimani, tướng hàng đầu của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, khi ông này rời sân bay Baghdad cùng Abu Mahdi al-Muhandis, chỉ huy cao cấp của lực lượng dân quân Shia Iraq. Cả hai người đàn ông, và vệ sĩ của họ, đã bị thổi bay thành từng mảnh. Soleimani được xác định bởi một chiếc nhẫn màu đỏ đặc biệt trên bàn tay bị cắt đứt của ông. Ông ta là người đã làm nhiều hơn bất kỳ ai khác để tạo ra và duy trì mạng lưới các đồng minh và ủy nhiệm bao gồm trục kháng chiến của Iran. Soleimani là một phần quan trọng trong mạng lưới đối ngoại của Iran, đến nỗi nhiều người trong khu vực mong đợi phản ứng quyết liệt từ Tehran. Ông ta quan trọng đến mức chiếc nhẫn lớn màu đỏ của ông sau đó đã được đăng ký là tài sản quốc gia của Iran.
Nhưng gác sang bên những lời hùng biện, phản ứng của Iran tương đối nhẹ nhàng. Nó tấn công các căn cứ của Mỹ ở Iraq bằng một loạt tên lửa, nhưng những gì sắp xảy ra cho thấy rõ ràng rằng các nhân viên quân sự Mỹ đang ở trong boongke của họ. Không có người Mỹ nào thiệt mạng, mặc dù có những chấn thương não do tác động của vụ nổ. Tổng thống Trump quyết định điều đó sẽ là phần cuối của vấn đề quan trọng.
Cho dù Israel đã tính toán rủi ro từ vụ ám sát các chỉ huy hàng đầu của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran trong lãnh sự quán ở Damascus, hay chỉ đơn giản là tận dụng một khoảnh khắc cơ hội và chỉ là lời cảnh cáo, quyết định tấn công là một tính toán sai lầm tai hại. Iran thề sẽ đáp trả. Lãnh tụ tối cao, Ayatollah Ali Khamenei, thề rằng Israel "phải bị trừng phạt và sẽ bị trừng phạt" vì một hoạt động mà ông nói cũng giống như một cuộc tấn công trực tiếp vào đất Iran. Một sắc lệnh từ nhà lãnh đạo tối cao được tính là một cam kết. Israel đã đánh cược rằng Iran sẽ không trả đũa.
Sau đó, đến lượt Iran đánh cược. Vào đêm thứ Bảy 13/4, Iran đã phóng hơn 300 máy bay không người lái, tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo nhắm vào Israel. Cuộc tấn công dữ dội đã bị phá ngang bởi hệ thống phòng không mạnh mẽ của Israel, được hỗ trợ đáng kể bởi máy bay chiến đấu và tàu khu trục mang tên lửa dẫn đường của Mỹ ngoài khơi bờ biển. Anh, Jordan và, dường như, Pháp cũng đã khai triển máy bay, và trong số họ đã bắn hạ một số tên lửa. Đó là một màn thể hiện tình đoàn kết ấn tượng của các đồng minh Israel.
Giống như Israel, người Iran rất chú ý đến sức mạnh răn đe của họ. Cho đến cuộc tấn công ngày 7 tháng Mười, Israel có một niềm tin mạnh mẽ rằng họ đang răn đe kẻ thù của mình. Sáu tháng sau cuộc chiến Trung Đông, người ta nghi ngờ rằng Iran cũng tự mãn không kém. Israel đã tấn công và giết chết người dân Iran ở Syria và các đồng minh Hezbollah ở Lebanon. Nhưng bất kỳ niềm tin nào về sức mạnh răn đe của Iran vẫn còn nguyên vẹn, chắc chắn đã biến mất khi Israel không chỉ giết các chỉ huy cao cấp mà còn chọn làm điều đó tại phái bộ ngoại giao ở Damascus.
Iran đã cân chỉnh cuộc tấn công vào Israel để cố gắng khôi phục khả năng răn đe, và để cho công dân và đồng minh của họ thấy rằng họ không bị đe dọa. Khi Israel vẫn đang trong tình trạng báo động cao, Iran đã đưa ra một tuyên bố tại Liên Hiệp Quốc, thông báo rằng phản ứng của họ đối với cuộc tấn công của Israel "có thể được coi là kết thúc".
Thật khó để đánh giá, vì nhiều tên lửa của Iran đã bị bắn hạ trước khi chúng đến không phận Israel, nhưng người Iran dường như đang tránh các thành phố và thương vong hàng loạt. Các mục tiêu dường như là quân sự. Căn cứ Ofakim ở sa mạc Negev, nơi Israel cất giữ F-35, đã bị trúng ít nhất một tên lửa tránh được các lớp phòng không. Không lâu sau đó, Israel đã công bố video về một chiếc F-35 đang hạ cánh ở đó, cho thấy Ofakim đang hoạt động.
Đặt cược rằng Israel sẽ đồng ý vạch ra một ranh giới trong vụ việc, như Tổng thống Trump đã làm vào năm 2020. Đó là một tính toán sai lầm khác, một canh bạc vốn đã thất bại, khi đánh giá sai tâm trạng ở Israel và của một chính phủ đang vật lộn để thực hiện các mục tiêu chiến tranh ở Gaza. Cho đến nay, Israel vẫn chưa tiêu diệt Hamas cũng như chưa tìm thấy tự do cho các con tin còn sống sót bị bắt hôm 7/10. Họ chưa sẵn sàng để Hamas thoát khỏi lưỡi câu, và không có lý do gì để cho rằng thái độ của họ đối với Iran sẽ khác. Sâu thẳm trong DNA của Israel, kể từ khi giành được độc lập vào năm 1948, là một quyết tâm không ngoảnh mặt làm ngơ với kẻ thù. Ít nhất, họ đòi hỏi ân đền oán trả. Lúc này họ cần phải cho kẻ thù biết rằng hơn bao giờ hết, chúng cần phải sợ hãi sức mạnh và quyết tâm của họ.
Thật là viển vông khi cho rằng trong tất cả những năm thù hằn kể từ Cách mạng Hồi giáo 1979, Thủ tướng Israel, Benjamin Netanyahu, hoặc các tướng lĩnh và nội các của ông, sẽ không trả đũa cuộc tấn công trực tiếp đầu tiên của Iran nhắm vào Israel. Trong nhiều thập kỷ, Netanyahu đã coi Iran, chứ không phải người Palestine - hay bất kỳ ai khác - là kẻ thù nguy hiểm nhất của Israel. Không lâu sau khi Mahmoud Ahmadinejad trở thành tổng thống Iran năm 2005, Netanyahu đã nói với tôi trong chuyến thăm văn phòng BBC ở Jerusalem rằng "đó là năm 1938 và Ahmadinejad là Hitler". Tôi không phải là người duy nhất nghe thấy cụm từ đó. Trong những năm ấy, đó là một trong những quan điểm chính của ông Netanyahu, khi Ahmadinejad kêu gọi loại bỏ cái mà y luôn gọi là "chế độ phục quốc Do Thái".
Khi tôi viết bài này, nội các chiến tranh của Israel một lần nữa đang trong phiên họp quyết định họ sẽ phản ứng như thế nào. Tổng thống Joe Biden đã kêu gọi ông Netanyahu "giành chiến thắng" sau khi cuộc tấn công của Iran bị ngăn chặn toàn diện. Mỹ đã tuyên bố công khai rằng họ sẽ không hỗ trợ một cuộc tấn công của Israel nhắm vào Iran. Tình yêu và sự ủng hộ của Biden dành cho Israel lớn hơn mối quan hệ khủng khiếp của ông với Netanyahu. Nhưng Tổng thống Mỹ biết những nguy hiểm tầm toàn cầu của một cuộc chiến tranh toàn diện ở Trung Đông.
Truyền thông nhà nước Iran đang chuyển tiếp cảnh báo rằng họ sẽ không giữ im lặng nếu Israel tấn công. Ngoại trưởng Iran, Hossein Amir-Abdollahian cho biết ông đã nói với người đồng cấp Anh, David Cameron rằng Iran sẽ đáp trả ngay lập tức và mạnh mẽ hơn trước nếu Israel trả đũa. Tham mưu trưởng các lực lượng vũ trang Iran, Mohammad Hossein Baqeri, cho biết cuộc tấn công của Iran vào Israel đã bị "hạn chế" và hứa sẽ có phản ứng "lớn hơn nhiều" nếu Israel trả đũa.
Những dự đoán ác mộng gắn liền với những lo ngại về một cuộc chiến tranh Trung Đông rộng lớn hơn. Ở Bờ Tây, bạo lực giữa người Palestine và người định cư Do Thái được quân đội Israel bảo vệ, đang gia tăng. Một cuộc chiến rộng lớn hơn sẽ bao gồm Hezbollah, một lực lượng dân quân Lebanon, là phong trào chính trị và là đồng minh mạnh nhất của Iran, và là đồng minh Iran gần Israel nhất. Trong khi Hezbollah đã đưa ra những cú đánh ngày càng nặng nề với Israel, cả hai bên đều biết phía bên kia có thể gây ra nhiều thiệt hại hơn.
Người Mỹ có nỗi sợ hãi riêng của họ về việc bị kéo vào một cuộc chiến rộng lớn hơn ở Trung Đông. Họ đã nói rằng họ sẽ không hỗ trợ nếu Israel thực hiện cuộc tấn công. Nhưng nếu Israel bị tấn công một lần nữa thì sao? Điều gì sẽ xảy ra nếu Israel thấy một cuộc chiến trên nhiều mặt trận vượt sức xử lý của họ ? Thật khó để tin rằng định nghĩa của Joe Biden về một cam kết "không bác bỏ được" đối với an ninh của Israel sẽ khiến Mỹ đứng ngoài cuộc.
Những gì sẽ xảy ra sau đó là nhiều canh bạc hơn và rủi ro hơn khi tính toán về phản ứng đối với những hành động quân sự. Tính toán sai lầm và nhận thức sai lầm có thể bắt đầu chiến tranh và leo thang xung đột hiện có. Câu hỏi đặt ra là còn bao nhiêu chỗ cho những sai lầm, trước khi Trung Đông trượt qua bờ vực rơi vào một điều gì đó tồi tệ hơn rất nhiều.
_ Tác giả Jeremy Bowen là biên tập viên quốc tế của BBC News. Ông là tác giả của cuốn sách "The Making of the Modern Middle East: A Personal History" (Picador)
_ Trần HSa lược dịch từ The New Statesman ....19/4/2024.
